Πόσες φορές έχουμε δει να διαχέονται πληροφορίες στο διαδίκτυο τους τελευταίους 18 μήνες –κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων στην Ουκρανία και στη Γάζα– για τις οποίες μετά από λίγες ώρες, μέρες ή εβδομάδες μαθαίνουμε ότι ήταν ανακριβείς; Και πόσες φορές είδαμε στο X (πρώην Twitter) σε χρόνο dt δήθεν έγκυρες αναλύσεις από «ειδικούς» των Πληροφοριών Ανοιχτού Κώδικα (Open Source Intelligence – OSINT) που αποδείχτηκαν προπαγάνδα; Στην απόσταση της αλήθειας από το ψέμα και της βιασύνης από την τεκμηρίωση εστιάζει κείμενο του Politico με βάση την εμπειρία των δύο πολέμων.

Το άρθρο υπογράφει ο Ρος Μπάρλεϊ, συνιδρυτής και εκτελεστικός διευθυντής του Centre for Information Resilience, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που αποκαλύπτει εγκλήματα πολέμου και εστιάζει στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Με τη χρήση λογισμικού ανοιχτού κώδικα, το εν λόγω Κέντρο προσφέρει μια ειδική ιστοσελίδα για τον πόλεμο στην Ουκρανία που ονομάζεται Eyes on Russia Μap, η οποία επιτρέπει στους χρήστες να παρακολουθούν τις εξελίξεις στα πεδία των μαχών. Οι αναλυτές επαληθεύουν με εργαλεία γεωεντοπισμού τα στιγμιότυπα μιας σύγκρουσης που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2022.

Δυστυχώς, σημειώνει ο Μπάρλεϊ, υπάρχει η λανθασμένη αντίληψη ότι οι έρευνες ανοικτού κώδικα όπως αυτές –που συνήθως παρουσιάζονται με την ταμπέλα Πληροφορίες Ανοιχτού Κώδικα– μπορούν να ολοκληρωθούν άμεσα. Πολλοί πιστεύουν ότι οι αναλυτές καταλήγουν σε συμπεράσματα με τους ρυθμούς που απαιτούν οι εφημερίδες και το διαδίκτυο και ότι, έτσι απλά, με τις συντεταγμένες της γεωγραφικής θέσης μπορούν να προσφέρουν σχεδόν άμεσα απαντήσεις για τη διερεύνηση της αλήθειας.

Η άμεση πληροφόρηση αφήνει πίσω την αλήθεια

«Τίποτα δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την πραγματικότητα» σημειώνει ο επικεφαλής του Centre for Information Resilience. Αντίθετα, οι έρευνες ανοιχτού κώδικα συχνά είναι βασανιστικά αργές. Η αλήθεια απαιτεί υπομονή, ενώ η επαλήθευση μεμονωμένων γεγονότων μπορεί να διαρκέσει εβδομάδες, αν όχι μήνες.

Τις περισσότερες φορές είναι απλώς αδύνατο να καταλήξει κανείς σε μια ακριβή εικόνα για το τι, πού και πώς συνέβη ένα γεγονός –και κυρίως ποιος ήταν υπεύθυνος– στα χρονικά πλαίσια που απαιτεί το κοινό, ιδίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ο Μπάρλεϊ τονίζει στο Politico ότι από τότε που ο μεγιστάνας της τεχνολογίας Ελον Μασκ εξαγόρασε την πλατφόρμα κοινωνικών μέσων X (πρώην Twitter), ένας αυξανόμενος στρατός διαδικτυακών ερασιτεχνών –που συχνά αυτοπαρουσιάζονται ως ειδικοί των Πληροφοριών Ανοιχτού Κώδικα (OSINT) αλλά αγνοούν τα πρωτόκολλα σχετικά με τη διαφάνεια και τη διασφάλιση της εγκυρότητας των συμπερασμάτων– έχουν εμπορευματοποιήσει τις συγκρούσεις και τον ανθρώπινο πόνο στο όνομα των κλικ.

Οι Ελληνες θυμόμαστε πολλές ψευδοεπιστημονικές αναλύσεις αυτού του τύπου και για τα γεγονότα στον Εβρο τον Μάρτιο του 2020. Πολλοί από αυτούς τους λογαριασμούς, που από το 2022 επικεντρώνονταν στην Ουκρανία, έχουν τώρα μετακινηθεί στο επόμενο προσοδοφόρο πεδίο, τη σύγκρουση στη Γάζα.

«Παρότι οι άθλιες προσπάθειές τους ικανοποιούν τη δίψα για άμεση πληροφόρηση, η αλήθεια μένει πίσω. Οι περισσότεροι από αυτούς τους λογαριασμούς απλώς αγνοούν τις πολυπλοκότητες της σύγκρουσης και η άγνοιά τους, σκόπιμη ή μη, συχνά επιτείνει τη διάδοση της παραπληροφόρησης, εδραιώνοντας περαιτέρω τα ψέματα» υπογραμμίζει ο Μπάρλεϊ.

Ο ίδιος αναφέρει πως οι λογαριασμοί OSINT που προώθησε ο Ελον Μασκ κατά την έναρξη του πολέμου στη Γάζα αποτελούν κορυφαία παραδείγματα αυτού του φαινομένου. Ο δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας μοίρασε ανακριβείς, παραπλανητικές και διχαστικές αναρτήσεις που παρίσταναν την επαληθευμένη αλήθεια. Οπως ανέφερε η Washington Post, λογαριασμοί που συνέστησε ο Μάσκ στο X αποκαλύφθηκε ότι συνδέονταν, μεταξύ άλλων, με έναν έφηβο και έναν αμερικανό στρατιώτη.

«Πράγματι, η αλήθεια κινδυνεύει τώρα να αποτελέσει ένα ακόμη θύμα στο Ισραήλ και στη Γάζα» τονίζεται στο άρθρο του Politico. Η έκρηξη στο αραβικό νοσοκομείο Αλ-Αχλί της Γάζας στις 17 Οκτωβρίου είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ορισμένα ειδησεογραφικά πρακτορεία και δημοσιογράφοι, πάνω στη βιασύνη τους να μεταδώσουν πρώτοι τις πληροφορίες, δημοσίευσαν ένα αφήγημα που κατασκεύασε η Χαμάς, σύμφωνα με το οποίο η έκρηξη ήταν το άμεσο αποτέλεσμα ισραηλινής αεροπορικής επιδρομής. Λίγοι εκείνη τη στιγμή πρόσθεσαν επιφυλάξεις στις αναφορές τους.

Ο στρατός των ερασιτεχνών OSINT προώθησε το αφήγημα της αεροπορικής επιδρομής μαζί με χιλιάδες λογαριασμούς του X που έκαναν μαζική αναπαραγωγή. Μόνον όταν ολοκληρώθηκαν οι πρώτες σοβαρές έρευνες σχετικά με την έκρηξη φτάσαμε σε αξιόπιστα συμπεράσματα για το τι συνέβη. Οι αναλύσεις «έδειχναν» προς την πλευρά των ισλαμιστικών ομάδων στη Γάζα.

Δύσκολο να παρακολουθήσει κανείς τα ψέματα

Ο Μπάρλεϊ εξηγεί ότι η απόδοση ευθυνών –ο εντοπισμός του «ποιος»– είναι το πιο δύσκολο έργο στις έρευνες που στηρίζονται σε ανοιχτό κώδικα. Χωρίς τον απαραίτητο χρόνο και σημαντικούς πόρους, ο ίδιος πιστεύει ότι είναι συχνά αδύνατο να επαληθευτεί ποιος ευθύνεται για ένα πολεμικό συμβάν.

Αναφέρει ως παράδειγμα μια έρευνα του Centre for Information Resilience, του οποίου προΐσταται ο ίδιος, η οποία αφορούσε περιστατικά με χρήση πυρομαχικών διασποράς στον πόλεμο της Ουκρανίας. Για τη διερεύνηση απαιτήθηκε να εργαστούν τρεις αναλυτές για πάνω από τρεις μήνες, παρότι τα συμβάντα αφορούσαν μόλις 22 καταχωρήσεις στον χάρτη των συγκρούσεων. Στο μεταξύ, η Ρωσία και οι φιλορωσικοί διαδικτυακοί λογαριασμοί αρνούνταν επί τέσσερις μήνες τη χρήση πυρομαχικών διασποράς σε μη στρατιωτικούς στόχους, κατηγορώντας τους «ουκρανούς ναζί» και διαδίδοντας fake news.

Είναι δύσκολο να παρακολουθήσει κανείς τα ψέματα, που, όπως είναι γνωστό, τρέχουν πιο γρήγορα από την αλήθεια. Οι σοβαροί αναλυτές, ακόμη και από ένστικτο, τα καταλαβαίνουν γρήγορα και η φυσική τους τάση είναι να αντικρούουν αμέσως τους ψευδείς ισχυρισμούς, να διορθώνουν την παραπληροφόρηση και να αποκαθιστούν την αλήθεια. Ωστόσο, ο Μπάρλεϊ τονίζει ότι «μέχρι να έχουμε όλα τα γεγονότα στα χέρια μας, μέχρι να ολοκληρωθεί η ανάλυση, το να μπαίνουμε στο πεδίο της μάχης των πληροφοριών χωρίς επαληθευμένα δεδομένα μπορεί να είναι αντιπαραγωγικό».

Συνεχίζοντας, επιχειρεί να προσγειώσει τις υπερβολικές προσδοκίες ότι οι πληροφορίες ανοιχτού κώδικα θα λύσουν όλες τις αβεβαιότητες που θα αντιμετωπίσουμε τις επόμενες ημέρες και εβδομάδες στη Γάζα. «Δεν θα το κάνουν» λέει, διότι «οι ανοιχτές πηγές δεδομένων είναι ανεκτίμητες για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και την αποκάλυψη εγκλημάτων πολέμου, αλλά έχουν παράλληλα και περιορισμούς».

Είναι χαρακτηριστικό ότι το Centre for Information Resilience χρειάστηκε πάνω από ενάμιση χρόνο για να διερευνήσει τις 15.000 επαληθευμένες καταχωρήσεις στον χάρτη των συγκρούσεων στην Ουκρανία. Με βάση τα παραπάνω, το συμπέρασμα του Μπάρλεϊ στο άρθρο που έγραψε στο Politico είναι πως η πολυπλοκότητα, ο χρόνος και η προσπάθεια που απαιτήθηκε για να αναζητηθεί η αλήθεια στην Ουκρανία είναι ένα σκληρό μάθημα και για τη Γάζα: «Αν θέλουμε να προστατεύσουμε την αλήθεια, πρέπει να προετοιμαστούμε ώστε να είμαστε υπομονετικοί και μεθοδικοί για την ανεύρεσή της».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News