Αυτή η ασθένεια δεν έχει ακόμη αποτελεσματική θεραπεία. Δεν μπορείς να την ελέγξεις ικανοποιητικά, ούτε να τη θεραπεύσεις οριστικά. Δεν έχει νόημα να κάνεις τσεκ-απ, επειδή δεν υπάρχει φάρμακο να σου συνταγογραφήσει ο γιατρός για να την αποφύγεις. Κι όμως, τη νόσο Αλτσχάιμερ μπορείς να την προλάβεις.

«Υπάρχει μεγάλη πρόοδος στον τομέα της πρόληψης για τη νόσο Αλτσχάιμερ, κάτι που κάνει τους επιστήμονες αισιόδοξους», αναφέρει στο Protagon o Σωκράτης Γ. Παπαγεωργίου, νευρολόγος, αναπληρωτής Καθηγητής Νευρολογίας και Νευροψυχολογίας στην A’ Νευρολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπεύθυνος του ειδικού ιατρείου και του Κλινικού Τμήματος Μνήμης και Σπανίων Ανοιών στο Αιγινήτειο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο.

Ο κ. Παπαγεωργίου δεν θα μιλήσει για ασκήσεις μνήμης και σταυρόλεξα, αλλά θα πει:

«Αν είσαι πάνω από 65 και περπατάς 5.800 βήματα την ημέρα (σ.σ. περπάτημα, όχι απλώς τα βήματα της καθημερινής δραστηριότητας), ιδανικά με ταχύτητα 110 βήματα το λεπτό, μειώνεις κατά 60% τον κίνδυνο να πάθεις άνοια». Ο κ. Παπαγεωργίου επικαλείται την πιο πρόσφατη μεγάλη έρευνα που περιέλαβε πάνω από 70.000 άτομα τα οποία παρακολουθήθηκαν επί πέντε χρόνια στο Ηνωμένο Βασίλειο. Προσοχή, όμως: για τους ηλικιωμένους, περισσότερο περπάτημα δεν σημαίνει περισσότερη προστασία, καθώς επιφέρει κόπωση και πιθανώς και άλλα προβλήματα.

«Στον λεγόμενο δυτικό κόσμο, δηλαδή στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, επειδή την τελευταία εικοσαετία παρακολουθούμε και αντιμετωπίζουμε αγγειακούς παράγοντες κινδύνου όπως η υπέρταση, η αυξημένη χοληστερόλη, το κάπνισμα, ο διαβήτης, η καθιστική ζωή, η παχυσαρκία, η κακή διατροφή, έχει παρατηρηθεί ότι έχει μειωθεί κατά 13% ο κίνδυνος άνοιας, για τις ίδιες φυσικά ηλικίες. Η αύξηση των περιπτώσεων όμως συνεχίζεται λόγω της γήρανσης του πληθυσμού».

Ολα αυτά μπορεί να ακούγονται κοινότοπα και «ίδια για όλες τις ασθένειες», άλλα έχουν τεκμηριωθεί από πολλές μελέτες.

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο ενός ασθενούς με Αλτσχάιμερ

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος περιέχει πολλά δισεκατομμύρια νευρώνες, εξειδικευμένα κύτταρα που επεξεργάζονται και μεταδίδουν πληροφορίες μέσω ηλεκτρικών και χημικών σημάτων. Η νόσος Αλτσχάιμερ διακόπτει την επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων. Eτσι, πολλοί νευρώνες σταματούν να λειτουργούν, χάνουν τις συνδέσεις με άλλους νευρώνες και τελικά πεθαίνουν. Η Αλτσχάιμερ, λοιπόν, προκαλεί εγκεφαλική ατροφία, ουσιαστικά συρρικνώνει τον εγκέφαλο.

O εγκέφαλος ασθενών με Αλτσχάιμερ εμφανίζει μεγάλες συγκεντρώσεις (σε πλάκες) της πρωτεΐνης που ονομάζεται αμυλοειδές καθώς και ανωμαλίες στη σύσταση μιας άλλης πρωτεΐνης που ονομάζεται TAU και είναι απαραίτητη για τη λειτουργία των νευρικών κυττάρων.

Ολες αυτές οι αλλαγές διαπιστώνονται με απεικονιστικές και βιοχημικές εξετάσεις με τις οποίες γίνεται η ακριβής διάγνωση για την αιτία της άνοιας (εάν, δηλαδή, πρόκειται για νόσο Αλτσχάιμερ ή για κάποιον άλλον, λιγότερο συνηθισμένο τύπο άνοιας).

Τι συμβαίνει στην ψυχή ενός ασθενούς με Αλτσχάιμερ

Οπως εξηγεί ο κ. Σωκράτης Παπαγεωργίου, είναι δύσκολο να καταλάβει κάποιος πώς αισθάνεται ένας ασθενής με άνοια και πώς βιώνει την ασθένειά του. «Παίζει ρόλο το στάδιο της ασθένειας. Οσο πιο πρώιμο είναι το στάδιο στο οποίο διαγιγνώσκουμε τη νόσο, τόσο περισσότερα συνειδητοποιούν οι ασθενείς, οι οποίοι πρέπει να διαχειριστούν μια εντελώς νέα κατάσταση για τον εαυτό τους και για όλο το περιβάλλον τους.

»Εδώ, είναι πολύ σημαντική η συμβολή του νευρολόγου, ο οποίος θα πρέπει να πλησιάσει τον ασθενή, να τον βοηθήσει να ξεπεράσει το πρώτο σοκ και να συνεχίσει με τα νέα δεδομένα. Η διαχείριση αυτή εξαρτάται βέβαια από τον κάθε ασθενή, τις καταβολές και τα προηγούμενα βιώματά τους. Ταυτόχρονα όμως, πρέπει να προσεγγίσουμε και τούς συγγενείς και φροντιστές, οι οποίοι χρειάζεται να εκπαιδευτούν ακόμη και στο πώς θα κάνουν έναν απλό καθημερινό διάλογο με τον ασθενή», εξηγεί ο καθηγητής.

Οσο εξελίσσεται η ασθένεια, οι ασθενείς μπορεί να αναπτύξουν χαρακτηριστικά και συμπεριφορές που δεν ήταν τόσο έντονες πριν την ασθένεια. Είναι όμως συχνά στοιχεία τού χαρακτήρα τους τα οποία κατά έναν τρόπο γίνονται πιο έντονα εξαιτίας της ασθένειας.

Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο καθηγητής Παπαγεωργίου, η κατάθλιψη μπορεί να χτυπήσει την πόρτα των ασθενών με άνοια, κυρίως ως σύμπτωμα των βλαβών που συμβαίνουν στον εγκέφαλο, αλλά συχνά και ως ψυχικό επακόλουθο των νοητικών δυσκολιών που βιώνει ο ασθενής, οι οποίες του προκαλούν αδυναμία  να ανταποκριθεί στις καθημερινές υποχρεώσεις του.

Συχνά, επίσης, οι ασθενείς με Αλτσχάιμερ μπορεί να δυσκολεύονται να εκφράσουν ή και να ελέγξουν τα συναισθήματά τους. Κάποιοι ασθενείς μπορεί να αναπτύξουν επιθετικότητα.

Γιατί είναι τόσο δύσκολο να βρούμε θεραπεία;

Επειδή είναι τόσο δύσκολη αυτή η ασθένεια και βλάπτει το πιο πολύπλοκο όργανο που υπάρχει στον κόσμο, είναι η σύντομη απάντηση. Ο κ. Παπαγεωργίου εξηγεί: «Το νευρικό κύτταρο είναι το πιο σύνθετο κύτταρο στον ανθρώπινο οργανισμό. Και ο εγκέφαλός μας δεν είναι παρά ένα σύνολο από δισεκατομμύρια πολύπλοκα κύτταρα, μαζί με ένα επίσης πολύπλοκο δίκτυο υποστηρικτικών κυττάρων. Είναι λοιπόν εντυπωσιακό που τη δεκαετία του 1980 βρέθηκε έστω και μια συμπτωματική θεραπεία. Και είναι συγκλονιστικό που σήμερα συζητάμε για φάρμακα που “καθαρίζουν” το αμυλοειδές από τον εγκέφαλο των ασθενών».

Αυτή τη στιγμή και ύστερα από τουλάχιστον 20 χρόνια σχετικών ερευνών, έχουν λάβει έγκριση στις Ηνωμένες Πολιτείες δύο φάρμακα κατά του αμυλοειδούς.

Το καλοκαίρι του 2021 εγκρίθηκε από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) το μονοκλωνικό αντίσωμα aducanumab, με ένδειξη για τους ασθενείς με ήπια νοητική έκπτωση. Η έγκριση αρχικά προκάλεσε ενθουσιασμό, αφού ήταν η πρώτη έγκριση φαρμάκου για την Αλτσχάιμερ από το 2003. Το ενδιαφέρον ήταν σημαντικό, ακόμη και αν αμφισβητήθηκαν τα αποτελέσματα των κλινικών μελετών του φαρμάκου, ενώ υπήρξε και μεγάλη συζήτηση για τις σοβαρές παρενέργειες που μπορεί να προκαλέσει (κυρίως μικροαιμορραγίες και οιδήματα στον εγκέφαλο) καθώς και για το υψηλό κόστος του.

Το δεύτερο φάρμακο είναι το lecanemab, το οποίο εγκρίθηκε στις ΗΠΑ στις αρχές του 2023. Σύμφωνα με τις κλινικές μελέτες στις οποίες βασίστηκε η έγκριση, επιτυγχάνει μείωση της εξέλιξης της νόσου κατά 27% σε σχέση με το εικονικό φάρμακο (placebo).

Στις 17 Ιουλίου 2023 κατατέθηκε αίτημα έγκρισης του donanemab, που είναι το τρίτο κατά σειρά «όπλο» κατά του αμυλοειδούς και, σύμφωνα με τα στοιχεία που το συνοδεύουν, το πιο υποσχόμενο. Στις κλινικές δοκιμές, το φάρμακο επιβράδυνε τη νοητική έκπτωση στους ασθενείς με Αλτσχάιμερ κατά 35%, ενώ στα πολύ πρώιμα στάδια της νόσου το ποσοστό άγγιξε το 60%!

Ομως, κανένα από τα παραπάνω φάρμακα δεν έχει εγκριθεί ακόμη στην Ευρώπη ενώ οι μελέτες για τη δράση τους συνεχίζονται. Σημειώνεται ότι τα δύο τελευταία φάρμακα παρουσίασαν τις ίδιες παρενέργειες με το πρώτο, ενώ το κόστος χορήγησής του είναι επίσης πολύ υψηλό. Οι περισσότεροι επιστήμονες, πάντως, φαίνεται να συμφωνούν ότι μπαίνουμε σε μια νέα εποχή για την αντιμετώπιση της νόσου Αλτσχάιμερ.

Περί ά-νοιας και Αλτσχάιμερ

Ο καθηγητής Σωκράτης Παπαγεωργίου κάνει μερικές ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις: «Κακώς χρησιμοποιούμε τον όρο άνοια (α- στερητικό και -νους). Η διαταραχή των νοητικών λειτουργιών (μνήμη, λήψη αποφάσεων, προσανατολισμός, λεκτική επικοινωνία κ.λπ.) δεν σημαίνει πλήρη στέρηση του νου. Ετσι, με αυτό το πνεύμα, η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία έχει από χρόνια προτείνει την αντικατάσταση του όρου “άνοια” με τον όρο “μείζων νευρογνωσιακή διαταραχή”.

»Επιπλέον, είναι λάθος να θεωρεί κανείς ότι όποιος πάσχει από άνοια παύει να είναι κοινωνικά λειτουργικός. Οι ασθενείς μπορεί να είναι “χρήσιμοι” για τους άλλους, με πολλούς τρόπους: για παράδειγμα, τους μαθαίνουν νέους τρόπους επικοινωνίας και συμπεριφοράς και τους κάνουν να νιώσουν και αυτοί συναισθηματική πληρότητα βοηθώντας τούς συνανθρώπους τους».

Καταλήγοντας:

• Περίπου 70% των περιστατικών άνοιας στον γενικό πληθυσμό αφορούν τη νόσο Αλτσχάιμερ. Υπάρχουν πολλά άλλα είδη άνοιας, από εκφυλιστικές ή αγγειακές παθήσεις του εγκεφάλου. Επίσης υπάρχουν και αναστρέψιμες μορφές άνοιας, αυτές που οφείλονται σε άλλη αιτία (π.χ. από όγκους, λοιμώξεις ή σε χρόνιο υδροκέφαλο) και οι οποίες θεραπεύονται όταν αντιμετωπιστεί η αιτία τους (π.χ. όταν αφαιρεθεί ο όγκος). Τέλος, πρόσφατα έχουν περιγραφεί και τα αυτοάνοσα αίτια άνοιας, η ακριβής διάγνωση των οποίων κατέστη εφικτή μόλις την τελευταία δεκαετία.
• 20 χρόνια πριν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα, ξεκινούν οι πρώτες βλάβες τής νόσου Αλτσχάιμερ στον εγκέφαλο.
• 1 στους 5 ανθρώπους άνω των 65 εμφανίζει νοητικά προβλήματα. Περίπου 7,5% έχουν άνοια, κατά πλειονότητα Αλτσχάιμερ, και περίπου 13% έχουν ήπια νοητική διαταραχή (που συχνά είναι το προστάδιο της άνοιας). Ετσι, στην Ελλάδα οι ανοϊκοί ασθενείς υπολογίζονται σε 160.000 και όσοι έχουν ήπιες νοητικές διαταραχές είναι περίπου 230.000. Τα παραπάνω φάνηκαν και με επιδημιολογική μελέτη που διενεργήθηκε στην Ελλάδα πρόσφατα, με συντονιστή τον καθηγητή Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ κ. Νικόλαο Σκαρμέα.
• Η πανδημία του κορονοϊού κατέδειξε ότι η τηλεϊατρική αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την εξασφάλιση της ίσης πρόσβασης σε εξειδικευμένες υπηρεσίες υγείας. «Ετσι, από τον Μάρτιο του 2021, δημιουργήσαμε στην Α’ Πανεπιστημιακή Κλινική τού ΕΚΠΑ στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, το Ιατρείο Μνήμης, Ανοιας & Νόσου Πάρκινσον μέσω του Εθνικού Δικτύου Τηλεϊατρικής (ΕΔΙΤ). Το ιατρείο αυτό το λειτουργούμε μέσω των υποδομών του Εθνικού Δικτύου Τηλεϊατρικής οι οποίες βρίσκονται στα Κέντρα Υγείας και τα Νοσοκομεία που υπάρχουν στα νησιά του Αιγαίου (πάνω από 50 μονάδες). Με τον τρόπο αυτό, οι ασθενείς αλλά και οι οικογένειές τους έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες Υγείας ενός Τριτοβάθμιου Πανεπιστημιακού Κέντρου, οι οποίες περιλαμβάνουν λεπτομερή Νευρολογική, Ψυχιατρική και Νευροψυχολογική εξέταση, ακριβή διάγνωση και θεραπευτικό προγραμματισμό αλλά και τακτική παρακολούθηση».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News