Με τον καιρό, τα αριστεροτασικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ διαπιστώνουν πως ο Στέφανος Κασσελάκης δεν τους ταιριάζει για πρόεδρος. Τον θέλουν –αν και δεν το ομολογούν– και δεν τον θέλουν. Καλή ιδέα να τους εξασφαλίσει την εξουσία στις επόμενες εκλογές, αλλά καλύτερα να ήταν διαφορετικός. Ενα βελτιωμένο αντίγραφο του Τσίπρα, ένας Τσίπρας ΙΙ. Αλλιώς, καλύτερα να διαλυθεί σαν φάντασμα.

Και εκείνος, όμως, θα ήθελε έναν άλλο ΣΥΡΙΖΑ, εναρμονισμένο με τα (ανέκφραστα ακόμα) οράματά του, πιο κεντρώο. Περιγράφει δημόσια τον εαυτό του όχι ως Τσίπρα ΙΙ, αλλά ως ένα ΣΥΡΙΖΑϊκό Μητσοτάκη ΙΙ. Αυτή η πολυεπίπεδη δυσαρμονία αποκτά σκηνικές διαστάσεις, θυμίζοντας διάφορα είδη κωμικού θεάτρου.

Η πολιτική σκηνή, βέβαια, φαίνεται πολύ μικρή για μια τέτοια παράσταση, γεμάτη απρόοπτα, στην οποία κυριαρχούν κάποια αρχετυπικά κωμικοτραγικά μοτίβα. Κάποια πανάρχαια αρχέτυπα της ανθρώπινης συμπεριφοράς: αθέλητος έρωτας με την επίδραση μαγείας, απάρνηση της ταυτότητας για κάποιο όφελος και ο διφορούμενος ρόλος του σωσία ενός υπηρέτη (Σωσία). Ολα αυτά που συναντάμε διαχρονικά στην παγκόσμια λογοτεχνία μπορούμε να τα δούμε και στη σχέση ΣΥΡΙΖΑ – Κασσελάκη.

Να λοιπόν κάποια λογοτεχνικά έργα βασισμένα σε παρόμοια μοτίβα, που αναδεικνύουν πιο ξεκάθαρα τις αντιφάσεις γύρω από αυτό το ζήτημα, μαζί με τις κωμικοτραγικές όψεις του.

«Ονειρο Καλοκαιρινής Νύχτας» Ι και ΙΙ

Στο «Ονειρο Καλοκαιρινής Νύχτας» (Ι), την αθάνατη ιλαροτραγωδία του Σαίξπηρ, στη βασική ιστορία, η Τιτάνια, η νεραϊδοβασίλισσα, μια τέτοια νύχτα ερωτεύεται τρελά έναν κοινό θνητό. Ο έρωτάς της δεν είναι αυθόρμητος, αλλά έχει προκληθεί δόλια. Ο επίσημος σύντροφός της, ο Ομπερον, για να την εκδικηθεί που δεν του παραχωρεί ένα κλεμμένο ανθρώπινο αγόρι, της χορηγεί (μέσω του ακολούθου του) το παραισθησιογόνο απόσταγμα ενός εξωτικού φυτού. Με την επίδρασή του η Τιτάνια ερωτεύεται τον πρώτο που συναντά αμέσως μετά, δηλαδή τον Πάτο (Μπότομ). Αυτός, εκτός από ασήμαντος ηθοποιός ενός πλανόδιου αλλοπρόσαλλου θιάσου, της εμφανίζεται φορώντας μια παραμορφωτική γαϊδουροκεφαλή (σατανική ιδέα του Ομπερον).

Το ερωτικό φίλτρο κάνει την Τιτάνια να  υπηρετεί –αυτή, μια εκλεπτυσμένη βασίλισσα αθάνατων όντων!– δουλικά τον γαϊδουροκέφαλο και άξεστο θνητό εραστή της. Ο Πάτος, παραχαϊδεμένος από την ίδια και την ακολουθία της, απολαμβάνει τη λατρεία προς το τερατώδες πρόσωπό του, ενώ συμπεριφέρεται γαϊδουρινά. Οταν, όμως, ο Ομπερον, μην αντέχοντας άλλο την κατάντια της Τιτάνια, της χορηγεί  το αντίδοτο, ο έρωτάς της διαλύεται αστραπιαία, μαζί με το σκοτάδι της εκστατικής καλοκαιρινής νύχτας. Αντικρίζοντας τον γαϊδουροκέφαλο εραστή της, αναφωνεί: «Πώς σιχαίνεται η ματιά μου αυτή τη μούρη!» Με την επίδραση μιας μουσικής που προκαλεί λησμονιά, η Τιτάνια συνέρχεται και ξεχνά τα πάντα. Η σχέση της με τον Ομπερον αποκαθίσταται, χωρίς την παραμικρή πηγή ενόχλησης.

Βέβαια, ο ξεχασμένος έρωτάς της με τον Πάτο είχε κάποιους αυτόπτες μάρτυρες, στις μνήμες των οποίων τουλάχιστον διατηρήθηκε. Αυτοί –και κυρίως ο Ομπερον και οι ακόλουθοί της–  θα έβλεπαν μια άλλη Τιτάνια, ταπεινωμένη και χειραγωγημένη, άσχετα που εκείνη δεν θα συνειδητοποιούσε ποτέ κάτι τέτοιο.

Στο τωρινό «Ονειρο Καλοκαιρινής Νύχτας» (ΙΙ), το μνημονιακό πολιτικό σύστημα ζητά από τους αριστερούς πολίτες να συναινέσουν στα σκληρά μέτρα. Εκείνοι αρνούνται αγανακτισμένοι. Για να τους εκδικηθεί, το σύστημα τούς σερβίρει ένα μαγικό απόσταγμα: το ερωτικό φίλτρο της αριστερής εξουσίας. Η φουσκωμένη δημοφιλία του Αλέξη Τσίπρα τον μετατρέπει σε αντικείμενο του χειραγωγημένου πόθου, όχι μόνο των αριστερών, αλλά και ψηφοφόρων κάθε πολιτικής προέλευσης.

Μοιραία τον ερωτεύονται μαζικά, μερικοί με ανυποχώρητο πάθος, και το 2014 τον ψηφίζουν ως τον ιδανικό αντιμνημονιακό ηγέτη. Το αντιερωτικό αντίδοτο –η δημοσκοπική πτώση δημοτικότητας του ηγέτη, άρα η πιθανή απώλεια της εξουσίας– τούς χορηγήθηκε κάπως καθυστερημένα, στις εκλογές του 2023.

Το πρωί εκείνης  της νύχτας του φετινού καλοκαιριού πολλοί ψηφοφόροι και στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ  ξύπνησαν σαν φρικαρισμένες Τιτάνιες, διαπιστώνοντας πως ο έρωτάς τους για τον Αλέξη Τσίπρα υπήρξε αποτέλεσμα μιας μαζικής παραίσθησης. Εξαφνα, ο ηγέτης που λάτρευαν και ντάντευαν ως παγκόσμιο πρωταγωνιστή, θεωρώντας σέξι χαριτωμενιές όλες τις γκάφες, αδεξιότητες, ασχετοσύνες και, κυρίως, τις μοιραίες για όλους αυταπάτες του, αποκαλύφτηκε στα αγουροξυπνημένα μάτια τους ως ένας ηθοποιός περιορισμένων δεξιοτήτων, μέλος ενός αλλοπρόσαλλου θιάσου, μιας παρακμιακής παρέας, που κατέφευγε ακόμα και σε μουλωχτές πρακτικές υποκόσμου κατά των αντιπάλων τους.

Αφού τον ξέπλυναν από τις μνήμες τους, μπορεί και να πίστεψαν πως, αφού αυτός πέρασε στην αφάνεια –αφού το όνειρο για την ανακατάληψή της εξουσίας διαλύθηκε–, οι ίδιοι δεν είχαν την παραμικρή ευθύνη. Ωστόσο, η ανάδειξή του σε ηγέτη υπήρξε δική τους επιλογή. Αυτό δεν ξεχνιέται και κάτι σημαντικό αποκαλύπτει για τα πρότυπα και τα οράματά τους.

«Το φάντασμα στον καθρέφτη» – ή στην οθόνη;

Η Ανέτ φον Ντρόστε-Χυλσχοφ έγραψε το 1842 ένα από τα πιο συναρπαστικά γερμανικά ποιήματα με τίτλο «Η Αντανάκλαση στον Καθρέφτη». Μια γυναίκα παρατηρεί εξονυχιστικά το πρόσωπό της στον καθρέφτη, διαπιστώνοντας πως το είδωλό της διαφέρει ενοχλητικά από τον συνειδητό εαυτό της. Παρότι τα μάτια, το μέτωπο και το πηγούνι τής φαίνονται οικεία, η έκφραση και το ύφος αντιστοιχούν σε ένα ξένο πρόσωπο, κυριαρχικό, ψυχρό και γεμάτο αυτοπεποίθηση. Η παρατηρήτρια διατυπώνει το καταθλιπτικό συμπέρασμα: «Φάντασμα, δεν είσαι ισοδύναμό μου!» Στην πέμπτη στροφή του ποιήματος το χάσμα ανάμεσα στον εαυτό της και το φάντασμα του καθρέφτη εκφράζεται με τραγική ένταση:

«Είναι σίγουρο πως δεν είσαι εγώ,
Ενα ξένο ον, το οποίο πλησιάζω,
Οπως ο Μωυσής [εννοεί τη φλεγόμενη βάτο], ακάλυπτη,
Γεμάτο δυνάμεις άγνωστες σε μένα
Γεμάτο ξένη λύπη, ξένο πάθος…»

Αυτό το φθινόπωρο, η Αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς προσπαθεί να χωνέψει το γεγονός ότι ο πανταχού βιντεοφανής Στέφανος Κασσελάκης την εκπροσωπεί ως πρόεδρος, βιώνει μια αντίστοιχη εμπειρία. Καθώς παρατηρεί το ένα μετά το άλλο τα τικτοκινσταγκραμικά βιντεάκια, όπου ο ηγέτης αποτυπώνει την επεκτατική στον σκηνοθετημένο χώρο παρουσία του, καταλήγει σε ένα παρόμοιο, θλιβερό συμπέρασμα.

Δεν έχει την παραμικρή σχέση μαζί της υφολογικά, αισθητικά και ιδεολογικά αυτός ο ξένος, ο φουσκωμένος από μυώδη αυτοπεποίθηση και αποφασισμένος να ηγεμονεύσει, επειδή εξελίσσεται σε αριστεροφανές αντίγραφο του αντιπάλου του Μητσοτάκη, φυσικά σε βελτιωμένη έκδοση, 2.0. Οι πιο αριστεροί του κόμματος  συνειδητοποιούν, λοιπόν, πως έχουν για αρχηγό έναν ξένο. Κάπως καθυστερημένα το εκφράζουν αυτό, ο καθένας μέσα από τη δική του οπτική περί ξένου.

Ο Κασσελάκης μοιάζει με… κάποιον άλλο (Πέπε Γκρίλο, Τραμπ κ.λπ.). Αυτός ο «Αλλος» δεν αντιστοιχεί στον πραγματικό, συνειδητοποιημένο ΣΥΡΙΖΑ, καθώς δεν φαίνεται να μεταλλάσσεται σε εξουσιοδότη και βελτιωμένο Τσίπρα ΙΙ. Και αφού πρόκειται για ένα ξενόφερτο φάντασμα, καλύτερα να αποδομηθεί αυτός αντί για το κόμμα.

Ο Σωσίας του «Αμφιτρύωνα» και ο Σωσίας ΙΙ

Ο Κασσελάκης  ήρθε για να μείνει, ποθώντας να καρπωθεί την εξουσία που ξεγλίστρησε μέσα από τα αρπακτικά αλλά αδέξια δάχτυλα του Τσίπρα. Οχι, ο νέος πρόεδρος δεν θα  κάνει τη χάρη στους ιδεοληπτικούς αριστερούς να διαλυθεί σαν φάντασμα. Δεν διανοείται να γίνει Τσίπρας ΙΙ, γιατί τότε θα φορτωθεί τους κομματικούς γόρδιους δεσμούς που απέφυγε ο Τσίπρας Ι, άρα, αν τους κόψει, πιθανότατα να τον ξεφορτωθούν ως περιττό, όπως και τον Ι.

Προτιμά κάτι πιο χρήσιμο για τον ίδιο: να εξελιχθεί σε Μητσοτάκη ΙΙ σε στιλ ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και να ξεπεράσει το πρωτότυπο, όπως άφησε να φανεί στο συνέδριο του Εconomist, με ατάκες που απευθύνονται σε κεντρώους. Αν όμως αρχίσει να κεντροφέρνει σε υβριδικό μητσοτακικό στιλ, θα εγκαταλείψει σαν άδειο ρούχο την αριστερή ταυτότητα –όπως του καταλογίζεται ήδη– και θα μεταμορφωθεί υποκριτικά σε κάτι άσχετο με τον ΣΥΡΙΖΑ. Θα αντιτείνει κανείς πως και ο Μητσοτάκης υποδύεται τον κεντρώο για να κρατήσει την εξουσία και πως η Νέα Δημοκρατία τον ακολουθεί σε αυτή την κεντρώα κατεύθυνση, ώστε να απολαύσει και αυτή τα οφέλη.

Αν πάρει την ποθητή εξουσία ο Κασσελάκης ως σωσίας του Μητσοτάκη, μοιραία θα έχει συνθλίψει την ταυτότητα του κόμματος που εκπροσωπεί. Η θλιβερή διάλυση ταυτότητας που αυτός θα προκαλέσει είναι ένα διαχρονικό θέμα που αποκτά ξεκαρδιστικές διαστάσεις στην κωμωδία «Αμφιτρύων», έργο του Πλαύτου (2^ος π.Χ. αιώνας). Ας θυμηθούμε την πλοκή του.

Ο Δίας, για να απολαύσει ερωτικά την ωραία Αλκμήνη, παίρνει τη μορφή του συζύγου της, Αμφιτρύωνα. Αυτός έχει φύγει από το σπίτι του προσωρινά μαζί με τον Σωσία, τον υπηρέτη του. Ο θεός Ερμής συνοδεύει τον Δία για να τον βοηθήσει να κερδίσει ερωτικό χρόνο με την Αλκμήνη. Για να το πετύχει αυτό, παίρνει τη μορφή του υπηρέτη Σωσία, δηλαδή γίνεται σωσίας του Σωσία. Οταν ο πραγματικός Σωσίας εμφανίζεται, ο Ερμής τον ξυλοφορτώνει άγρια, απαιτώντας από αυτόν να απαρνηθεί την ταυτότητά του, δηλαδή να αρνηθεί πως είναι ο Σωσίας. Ο Σωσίας (υπηρέτης), σοκαρισμένος που δέρνεται από τον εαυτό του, συνειδητοποιεί ότι αν θέλει να γλιτώσει το περαιτέρω ξύλο, πρέπει να αρνηθεί πως είναι ο Σωσίας.

Το έργο αυτό, εκτός από τον Μολιέρο, ενέπνευσε και τον γερμανό συγγραφέα Χάινριχ φον Κλάϊστ. Στη σκηνή που ο Σωσίας κατάπληκτος δέχεται επίθεση από τον Ερμή –ο οποίος έχει τη δική του εμφάνιση, ως Σωσίας του– πιέζοντάς τον να απαρνηθεί την ταυτότητά του, ο υπηρέτης προβληματίζεται με τους ακόλουθους στίχους:

Βλέπω τώρα, παλιέ μου φίλε, ότι
Είσαι όλη η μερίδα του Σωσία
Που μπορεί να χρειαστεί κανείς σ’ αυτή τη γη.
Περισσότερα από ένα μου φαίνονται περιττά.
Μακριά από μένα, να παίξω τον παρεμβατικό ρόλο
Και θα ήθελα ν’ απομακρυνθώ από σένα. Μόνο
Κάνε μου τη χάρη και πες μου,
Αφού δεν είμαι ο Σωσίας, ποιος είμαι;
Γιατί, παραδέξου το, πρέπει να είμαι κάτι.

Κάποιο παρόμοιο δίλημμα θα αντιμετωπίσει και ο Στέφανος Κασσελάκης, ως κεντροαριστερός Σωσίας (άρα και εξυπηρετητής ) του Μητσοτάκη.

Στα παραμύθια, όσοι απαρνούνται την ταυτότητά τους θεωρούνται ανόητοι και αυτό με κάποιον τρόπο τιμωρείται παραδειγματικά. Οπως  διαπιστώνει ο Πέτερ φον Ματ, πανεπιστημιακός καθηγητής Γερμανικής Λογοτεχνίας στη Ζυρίχη, στο δοκίμιό του «Η δραματουργία της ανοησίας», «η ανοησία είναι πάντα ένα σκηνικό συμβάν. Συμβαίνει πάντα σε ένα πλαίσιο δράσης. Κανείς δεν κάθεται ήσυχος στην άκρη του δάσους και είναι ανόητος. Η ανοησία έχει επιπτώσεις και συνεπάγεται κυρώσεις».

Στην κωμωδία «Αμφιτρύων» ξυλοφορτώνεται ο Σωσίας προκαταβολικά από τον σωσία του, τον Ερμή – ίσως τιμωρημένος παραδειγματικά επειδή θα απαρνηθεί, αναπόφευκτα, την ταυτότητά του. Παρομοίως, και τα αριστερότερα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ μαστιγώνουν προκαταβολικά τον Στέφανο Κασσελάκη, σαν αυτός ήδη να αποκήρυξε την ταυτότητα του κόμματος.

Αν γινόταν εγκαίρως Σωσίας του Τσίπρα, θα πλήρωνε το κόστος αργότερα. Τι θα γίνει, όμως, αν ο νέος πρόεδρος διαγράψει αδίστακτα την παλιά ταυτότητα του ΣΥΡΙΖΑ; Τότε τίποτα δεν θα τον δεσμεύει να γίνει Τσίπρας ΙΙ. Αλλωστε, θα γνωρίζει πως η μόνη σωτηρία τού κάθε πολιτικού σωσία είναι να εξελιχθεί σε ασύγκριτο πρωτότυπο, ώστε να μη φαίνεται Σωσίας κανενός, αλλά και να αποκτήσει πολλούς υποψήφιους Σωσίες.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News