Σύμφωνα με την Freedom House, μια αμερικανική MKO που μελετά την κατάσταση της υγείας της δημοκρατίας ανά την υφήλιο, φέτος από 210 χώρες και επικράτειες στον κόσμο μόνο 85 μπορούν να χαρακτηριστούν ως «ελεύθερες», ενώ οι «μερικώς ελεύθερες» ή «ανελεύθερες» είναι 125.

Η Freedom House παρακολουθεί την εξέλιξη της δημοκρατίας, την πρόοδο ή την οπισθοδρόμησή της, σε όλο τον κόσμο από το 1972 και τα τελευταία 17 χρόνια έχει διαπιστώσει μια «παγκόσμια επιδείνωση» στο πεδίο των πολιτικών δικαιωμάτων και των πολιτικών ελευθεριών, με «τον αριθμό των χωρών και των επικρατειών που βαθμολογούνται με 0 στα 4 όσον αφορά την ελευθεροτυπία (η παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης αποτελεί εδώ και καιρό βασικό μοχλό της παρακμής της δημοκρατίας ανά τον κόσμο, ΣτΜ) να αυξάνεται από 14 σε 33».

Επιπλέον, όπως επισημαίνει ο Economist, από τις αρχές της δεκαετίας του 2010, οι πολιτικοί επιστήμονες καθίστανται ολοένα και πιο απαισιόδοξοι σχετικά με την υγεία των δημοκρατιών ανά την υφήλιο. «Ο όρος “δημοκρατική οπισθοδρόμηση” – που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την παρακμή του πολιτικού ανταγωνισμού και των πολιτικών δικαιωμάτων σε μέρη τόσο διαφορετικά όπως οι ΗΠΑ, η Βραζιλία, η Ουγγαρία, οι Φιλιππίνες, η Τυνησία και η Τουρκία – το 2019 εμφανίστηκε σε βιβλία 6,4 φορές πιο συχνά σε σχέση με το 2010 […] Οι μελετητές αναφέρονται τώρα σε ένα “τρίτο κύμα αυταρχισμού”, που εν μέρει αντιστρέφει το κύμα εκδημοκρατισμού που ακολούθησε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο», αναφέρουν συνοπτικά οι συντάκτες του άρθρου.

Εξηγούν ότι για να καταλήξουν σε αυτά τα συμπεράσματα, οι αναλυτές συνήθως στρέφονται στις ετήσιες βαθμολογίες των χωρών όσον αφορά το δημοκρατικό τους σθένος. Και με βάση αυτές τις βαθμολογίες που δημοσιεύονται ετησίως από την Freedom House και άλλες παρόμοιες οργανώσεις είναι αλήθεια πως οι σχετικοί δείκτες όσον αφορά την κατάσταση της δημοκρατίας ανά τον κόσμο έχουν όντως επιδεινωθεί σημαντικά από το 2010. Αλήθεια, όμως, είναι επίσης πως οι βαθμολογίες στις σχετικές εκθέσεις καθώς και τα όποια σχετικά πορίσματα βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις υποκειμενικές απόψεις των ειδικών σχετικά με την ισχύ των διαφορετικών πτυχών της δημοκρατίας, όπως η διεξαγωγή αδιάβλητων εκλογών ή ελευθεροτυπία.

Ωστόσο φέτος οι εν λόγω δείκτες αμφισβητήθηκαν έντονα με κάποιους να υποστηρίζουν ότι αντικατοπτρίζουν τις πολιτικές προτιμήσεις των όποιων βαθμολογητών των χωρών παρά τις πραγματικές αλλαγές στον τρόπο διακυβέρνησής τους. Ο Economist επικαλείται ενδεικτικά μια νέα μελέτη δύο αμερικανών ερευνητών οι οποίοι διαπίστωσαν ότι κατά την πρόσφατη περίοδο της υποτιθέμενης δημοκρατικής οπισθοδρόμησης, με βάση αντικειμενικά κριτήρια – όπως ο αριθμός των δημοσιογράφων που σκοτώθηκαν ή εάν το κυβερνών κόμμα παραβίασε παραβιάσει το σύνταγμα, αρνούμενο να παραδώσει την εξουσία μετά το τέλος της κυβερνητικής θητείας – οι βαθμολογίες των χωρών άλλαξαν ελάχιστα.

Με στόχο να μεσολαβήσουν για την επίλυση της διαφοράς μεταξύ αυτών των δύο ανταγωνιστικών συμπερασμάτων και να εντοπίσουν ποιες πτυχές της δημοκρατίας μεταβλήθηκαν όντως την προηγούμενη δεκαετία, οι δημοσιογράφοι του Economist «αναπτύξαμε τα δικά μας σύνθετα κριτήρια, χρησιμοποιώντας μια στατιστική μέθοδο που ελαχιστοποιεί τον αντίκτυπο της ανθρώπινης προκατάληψης», όπως εξηγούν οι ίδιοι.

Τελικά εντόπισαν δύο βασικές πτυχές της διακυβέρνησης – η μία σχετιζόταν με την αποκαλούμενη «state capacity», δηλαδή την ικανότητα μιας κυβέρνησης να διατηρεί την τάξη, να προσφέρει δημόσιες υπηρεσίες και να διαχειρίζεται την οικονομία ενώ η άλλη με πτυχές του φιλελευθερισμού, της ανοιχτής κοινωνίας και της διαφάνειας – των οποίων η πορεία διαφοροποιήθηκε σημαντικά τα τελευταία 15 χρόνια, με τους συντάκτες του Economist να σημειώνουν πως «τα αποτελέσματά μας υποδηλώνουν ότι τα δημοκρατικά πρότυπα πιθανότατα έχουν επιδεινωθεί από το 2008, παρότι είναι δύσκολο να υπολογιστεί αυτό αντικειμενικά».

«Αν και τα κράτη μπορεί να λειτουργούν τόσο καλά όσο πάντα, οι φιλελεύθερες αξίες αντιμετωπίζουν προβλήματα», σύμφωνα πάντα με τον Economist. «Ενώ η διάσταση της ανοιχτής κοινωνίας έχει, κατά μέσο όρο, υποχωρήσει από το 2008, η διάσταση της κρατικής ικανότητας παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό σταθερή. Μόνο σε λίγες χώρες καταγράφηκαν βελτιώσεις με βάση αμφότερους τους δείκτες, αλλά ο φιλελευθερισμός υποχώρησε ενώ η κρατική ικανότητα αυξήθηκε σε 67 από τις 178 επικράτειες με διαθέσιμα στοιχεία περιλαμβανομένων της Κίνας, του Χονγκ Κονγκ και της Ουγγαρίας». Το πιο ενδιαφέρον, όμως, είναι ότι ενώ μέχρι πριν από λίγο καιρό η αύξηση της αποτελεσματικότητας του κράτους συμβάδιζε με το μεγαλύτερο άνοιγμα του πολιτικού συστήματος, σήμερα αυτό δεν ισχύει πλέον και σύμφωνα με τον Economist «η νέα τους αποσύνδεση φαίνεται να είναι ισχυρή».

Αυτό οφείλεται σε μια μορφή δημοκρατικής οπισθοδρόμησης η οποία αφήνει άθικτο το περίβλημα της δημοκρατίας αλλά διαβρώνει την ουσία της. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της Ουγγαρίας, όπως τη συνοψίζει ο Economist: «Με βάση μόνο αντικειμενικά μέτρα, η δημοκρατία της Ουγγαρίας φαίνεται να χαίρει άκρας υγείας: υπάρχει εκλογικός ανταγωνισμός, οι δημοσιογράφοι σπάνια συλλαμβάνονται και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξάνεται από το 2008. Ομως πέρυσι, η πλειοψηφία των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δήλωσε ότι η χώρα έχει καταστεί μια εκλογική απολυταρχία, επικαλούμενη τη διαφθορά και την απουσία πολυφωνίας στα ΜΜΕ και ανεξάρτητης δικαιοσύνης. Τα στοιχεία μας καταγράφουν τόσο μια μικρή αλλαγή στην ικανότητα του κράτους όσο και μια δραματική πτώση του φιλελευθερισμού από το 2008».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News