Ξενικά είδη-εισβολείς καταστρέφουν σοδειές, μεταδίδουν παθογόνα, εξολοθρεύουν πληθυσμούς ψαριών και οδηγούν ενδημικά είδη φυτών και ζώων στην εξαφάνιση, σύμφωνα με νέα μεγάλη έκθεση που συγγράφηκε με την υποστήριξη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ).

Η έκθεση, που θεωρείται «ορόσημο», έδειξε ότι πάνω από 3.500 επιβλαβή είδη κοστίζουν στις κοινωνίες περισσότερα από 423 δισ. δολάρια ετησίως, σύμφωνα με άρθρο της Washington Post. Το κόστος αναμένεται, μάλιστα, να αυξηθεί στα χρόνια που έρχονται, καθώς η «έκρηξη» του παγκόσμιου εμπορίου και των μετακινήσεων οδηγεί και σε… παγκόσμια ταξίδια φυτών και ζώων με ρυθμούς ασύλληπτους, μεγαλύτερους από ποτέ.

Παγκόσμια ταξίδια εξωτικών ειδών

Εξωτικά είδη «ταξιδεύουν» με πλοία και αεροπλάνα και φθάνουν σε ωκεανούς, βουνοκορφές και άλλες απρόσιτες γεωγραφικές περιοχές, οι οποίες θα ήταν απροσπέλαστες για εκείνα χωρίς την ανθρώπινη «χείρα βοηθείας». «Το αποτέλεσμα είναι μια μεγάλη “ανάμειξη” της χλωρίδας και της πανίδας του πλανήτη, με τρομερές επιπτώσεις για τους ανθρώπους και τα οικοσυστήματα στα οποία βασίζονται», αναφέρεται στο άρθρο της αμερικανικής εφημερίδας, το οποίο υπογράφει ο Dino Grandoni.

«Ενα από τα πράγματα που τονίζουμε είναι ότι τα είδη-εισβολείς αποτελούν τεράστια απειλή –και ξέρω ότι αυτό θα ακουστεί πομπώδες– για τον ίδιο τον ανθρώπινο πολιτισμό» ανέφερε στη Washington Post o Πίτερ Στετ, καθηγητής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Οντάριο και εκ των επικεφαλής μιας ομάδας περισσότερων από 80 ειδικών που συνέγραψαν την έκθεση.

Η εκτίμηση κόστους που γίνεται στην έκθεση, προσέθεσε ο καθηγητής, είναι «άκρως συντηρητική». Η εξάπλωση φυτών και ζώων μεταξύ ηπείρων αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες της κρίσης βιοποικιλότητας που μαστίζει αυτή τη στιγμή τη Γη, ένα γεγονός εξαφάνισης που συγκρίνεται με τον αστεροειδή που εξολόθρευσε τους δεινοσαύρους. Η εισβολή ξενικών ειδών παίζει ρόλο στο 60% των περιπτώσεων εξαφάνισης ειδών, σύμφωνα με την έκθεση.

Καθώς όλο και περισσότερα επιβλαβή είδη κυριαρχούν και πολλαπλασιάζονται, η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει μεγάλους κινδύνους – ζιζάνια απειλούν να καταστρέψουν σοδειές και να μεταδώσουν πλήθος νόσων. «Η μετακίνηση των ειδών είναι φυσιολογική» σημείωσε στη Washington Post o Ανιμπαλ Ποσάρ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Concepción στη Χιλή, συνεπικεφαλής, μαζί με τον Στετ, της ομάδας πίσω από τη νέα έκθεση.

Εκείνο όμως που είναι πρωτόγνωρο, έσπευσε να συμπληρώσει ο Ποσάρ, είναι η νέα περίοδος που βιώνουμε, όπου φυτά και ζώα καταργούν τα «σύνορα» μεταξύ ηπείρων. «Δεν είναι φυσιολογικό να περνάει ένα είδος τον Ατλαντικό. Δεν είναι φυσιολογικό να πηγαίνει από την Αυστραλία στη Χιλή».

Δίχως νόμους και κανόνες

Χρειάστηκαν περισσότερα από τέσσερα χρόνια για να γραφτεί αυτή η έκθεση από τους ειδικούς της IPBES (Intergovenmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services), ένα σώμα που αποτελείται από περισσότερες από 140 χώρες και παρέχει στους αρμόδιους χάραξης πολιτικής επιστημονικές αξιολογήσεις με στόχο την προστασία της βιοποικιλότητας της Γης και την πρόληψη της εξαφάνισης ειδών. Μια περίληψη των ευρημάτων της έκθεσης εγκρίθηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο στη Γερμανία και είδε το φως της δημοσιότητας τη Δευτέρα – τα πλήρη κεφάλαια αναμένεται να δημοσιευθούν αργότερα εφέτος.

Οι επιστήμονες της IPBES κατέληξαν στο συμπεράσμα ότι η απειλή που θέτουν τα είδη-εισβολείς είναι «υποεκτιμημένη και συχνά μη αναγνωρισμένη», με μόλις περίπου το ένα έκτο των κρατών σε παγκόσμιο επίπεδο να διαθέτουν νόμους ή κανονισμούς που διέπουν το ζήτημα των «επεκτατικών» φυτών και ζώων. Με δεδομένο ότι νέα είδη εμφανίζονται με έναν ρυθμό χωρίς προηγούμενο, της τάξεως των 200 ετησίως, η κατάσταση αναμένεται να γίνει χειρότερη στο μέλλον.

Αρουραίος ο… ταξιδευτής

Ο μεγαλύτερος εισβολέας, σύμφωνα με την έκθεση, είναι ο μαύρος αρουραίος (Rattus rattus), o οποίος αποκαλείται και αρουραίος των πλοίων καθώς, «ταξιδεύοντας» με πλοία, εξαπλώθηκε όχι μόνο στις πυκνοκατοικημένες πόλεις, αλλά και σε μακρινά νησιά, όπου έχει αποδεκατίσει θαλασσοπούλια που φτιάχνουν τις φωλιές τους στην ξηρά, και άλλα ζώα. Η επίδραση των αρουραίων σε κάποια νησιά είναι τόσο μεγάλη ώστε ακόμη και τα ψάρια που ζουν στους κοντινούς κοραλλιογενείς υφάλους επηρεάζονται, αφού τα τρωκτικά αλλάζουν τη ροή των θρεπτικών στοιχείων στον ωκεανό.

Τα απομακρυσμένα νησιά είναι και τα πιο «ευάλωτα» στην εισβολή ξενικών ειδών, καθώς συχνά φιλοξενούν ενδημικά φυτά και ζώα. Για παράδειγμα, στο νησί Γκουάμ, στον Ειρηνικό Ωκεανό, το αδηφάγο καφέ φίδι των δέντρων (Boiga irregularis) έχει οδηγήσει σε εξαφάνιση αρκετά ενδημικά είδη πτηνών. Στο Μάουι, η καταστρεπτική δύναμη της επεκτατικής βλάστησης αποδείχτηκε περίτρανα τον περασμένο μήνα, όταν ξενικά αγρωστώδη «πυροδότησαν» πυρκαγιές που οδήγησαν στον θάνατο περισσότερα από 100 άτομα.

Πολλά είδη-εισβολείς έχουν… ρίξει τα δίχτυα τους και στα υδάτινα οικοσυστήματα. Στην Καραϊβική τα δηλητηριώδη λεοντόψαρα είναι υπαίτια για τη μείωση του αριθμού των αυτόχθονων ψαριών. Στις Μεγάλες Λίμνες τα μύδια-ζέβρα αποφράσσουν τις σωληνώσεις των συστημάτων πόσιμου νερού και των εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

Το πιο… επεκτατικό φυτό στη Γη

Ωστόσο, ένα από τα πιο καταστροφικά είδη εισβολέων στα υδάτινα περιβάλλοντα είναι ένα… διακριτικό λουλούδι. Σύμφωνα με την έκθεση, πρόκειται για τον υάκινθο του νερού (Pontederia crassipes), που εντοπίζεται πλέον παντού, από την Αφρική ως την Αυστραλία, και θεωρείται το πιο επεκτατικό φυτό στη Γη.

Το φυτό αυτό, που προέρχεται από τη Νότια Αμερική, επιπλέει και αναπτύσσεται τόσο γρήγορα ώστε μπορεί να καλύψει ολόκληρες λίμνες, εμποδίζοντας τη διέλευση πλοίων και το ψάρεμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα κατά τ’ άλλα πανέμορφα αυτά λουλουδάκια απορροφούν τόσο νερό ώστε αφήνουν τις λίμνες ξερές και τις κοινότητες που ζουν γύρω τους χωρίς πόσιμο νερό.

Ακόμη και η Ανταρκτική δεν έχει γλιτώσει από τους εισβολείς. Η εισαγωγή εισβλητικών αγρωστωδών σε συνδυασμό με την άνοδο της θερμοκρασίας έχει πλήξει τμήματα της νότιας περιοχής της ηπείρου τα οποία κινδυνεύουν να μετατραπούν σε… λιβάδια.

Ενα εκατομμύριο φυτά και ζώα απειλούνται με εξαφάνιση

Εκτός από τα ξενικά είδη-εισβολείς, οι άλλοι τέσσερις παράγοντες-κλειδιά της εξαφάνισης ειδών είναι η κλιματική αλλαγή, η καταστροφή των ενδιαιτημάτων, η ατμοσφαιρική ρύπανση και άμεση εκμετάλλευση ειδών – το αποτέλεσμα είναι ότι ένα εκατομμύριο φυτά και ζώα απειλούνται με εξαφάνιση. «Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να καταστήσει το πρόβλημα των εισβλητικών ειδών χειρότερο επιτρέποντας σε ζώα όπως τα τροπικά μυρμήγκια της φωτιάς (γένος Solenopsis που περιλαμβάνει περισσότερα από 200 είδη) να μετατοπιστούν βορειότερα» υπογραμμίζεται στο άρθρο της Washington Post.

«Με την άνοδο της θερμοκρασίας θα υπάρξουν κάποια είδη που δεν θα μπορούν να εγκατασταθούν και να πολλαπλασιαστούν σε ορισμένες περιοχές της Γης, αλλά αν μετατοπιστούν θα μπορέσουν να επιβιώσουν» είπε στην εφημερίδα η Χέλεν Ρόι, βρετανίδα οικολόγος, επίσης εκ των επικεφαλής της νέας έκθεσης.

Και οι εισβολείς με τη σειρά τους μπορούν να επιτείνουν την κλιματική αλλαγή. Εντομα που καταστρέφουν τα δέντρα όπως ένα είδος πράσινου σκαθαριού (Αgrilus planipennis) το οποίο εξαπλώνεται στη Βόρεια Αμερική καθιστούν πιο δύσκολη για τα δάση την απομάκρυνση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα.

Πρόληψη, πρόληψη, πρόληψη (αλλά και εκρίζωση)

Τον περασμένο Δεκέμβριο τα κράτη συμφώνησαν να μειώσουν την εξάπλωση επιβλαβών εισβλητικών ειδών τουλάχιστον κατά 50% ως το 2030 στο πλαίσιο διεθνούς συμφωνίας που έλαβε χώρα στο Μόντρεαλ με στόχο την προστασία της φύσης. Με βάση την έκθεση, ο καλύτερος τρόπος διαχείρισης αυτών των ειδών εισβολέων είναι η πρόληψη της εισόδου τους στις χώρες μέσω αυστηρής επιτήρησης των συνόρων και ελέγχου των εισαγωγών. «Επανερχόμαστε συνεχώς στο ίδιο: πρόληψη, πρόληψη, πρόληψη» υπογράμμισε ο Στετ.

Ακόμη όμως και όταν τα ξενικά είδη καταλάβουν μια περιοχή, η εκρίζωσή τους είναι δυνατή, ιδίως στα νησιά. Οικολόγοι έχουν εξολοθρεύσει τρωκτικά που είχαν κατακλύσει το νησί Νότια Τζόρτζια στην παγωμένη νότια άκρη του Ατλαντικού ωκεανού ενώ συνάδελφοί τους που εργάζονται στα νησιά Γκαλάπαγκος έχουν «ξεφορτωθεί» μερικές από τις καταστροφικές αίγες των νησιών.

Ο ρόλος των αναδυόμενων τεχνολογιών

Παράλληλα οι αναδυόμενες τεχνολογίες προσφέρουν ελπίδα, παρότι προκαλούν και διαμάχες. Στη Χαβάη οι αρμόδιοι ετοιμάζονται να εκλύσουν ένα ειδικό στέλεχος βακτηρίων προκειμένου να περιορίσουν τους πληθυσμούς κουνουπιών που μεταδίδουν μια μορφή ελονοσίας των πτηνών η οποία σκοτώνει τα ωδικά πτηνά της περιοχής. Επιχειρείται επίσης γενετική τροποποίηση κουνουπιών και άλλων εντόμων προκειμένου να ελεγχθούν οι πληθυσμοί τους.

«Κάθε πρόκληση που αντιμετωπίζει η φύση επιδεινώνει όλες τις υπόλοιπες» ανέφερε η Μόνικα Μεντίνα, πρώην στέλεχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τη βιοποικιλότητα που τώρα είναι επικεφαλής της Εταιρείας Διατήρησης της Αγριας Ζωής. Και κατέληξε τονίζοντας ότι «τα εισβλητικά ξενικά είδη προσθέτουν στρες στα ήδη εύθραυστα οικοσυστήματα τα οποία αντιμετωπίζουν πληθώρα άλλων απειλών».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News