Η δικτατορία της Χιλής υπό τον Αουγκούστο Πινοσέτ ήταν μια από τις πιο αιματηρές στην πολύπαθη ιστορία της Λατινικής Αμερικής. Στα 17 χρόνια από το πραξικόπημα του 1973, χιλιάδες αντιφρονούντες συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και θανατώθηκαν από το καθεστώς, ενώ εκατοντάδες παραμένουν «αγνοούμενοι» μετά από πέντε δεκαετίες.

Οι έρευνες για τα άγνωστα θύματα της χιλιανής χούντας ξεκίνησαν μετά την πτώση της, το 1990, αλλά εκατοντάδες οικογένειες δεν έχουν ακόμα μάθει την τύχη των συγγενών τους. Με αφορμή την επέτειο των 50 ετών από την έναρξη του πραξικοπήματος που ανέτρεψε βίαια την εκλεγμένη κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε, ο πρόεδρος της χώρας θέσπισε ένα εθνικό σχέδιο αναζήτησης των υπολοίπων εξαφανισμένων της περιόδου.

«Η δικαιοσύνη άργησε πολύ» δήλωσε ο πρόεδρος Γκάμπριελ Μπόριτς κατά την τελετή υπογραφής του προεδρικού διατάγματος για την κωδικοποίηση του σχεδίου, μεταφέρουν με ρεπορτάζ τους οι New York Times. «Αυτό δεν συνιστά χάρη στις οικογένειες των αγνοουμένων. Είναι καθήκον απέναντι στο κοινωνικό σύνολο να δώσει τις απαντήσεις που αξίζει και χρειάζεται η χώρα».

Το μέτρο σηματοδοτεί την πρώτη φορά μετά το τέλος του καθεστώτος Πινοσέτ που η επίσημη κυβέρνηση της Χιλής επιχειρεί να βρει όσους ακόμα αγνοούνται – μια προσπάθεια που μέχρι τώρα έχει πέσει κατά μεγάλο βαθμό στις πλάτες των επιζώντων μελών των οικογενειών τους, κυρίως γυναικών, που διαδήλωσαν, έκαναν απεργίες πείνας και οδήγησαν τις υποθέσεις τους στα δικαστήρια.

Μέχρι στιγμής, μόνο μέσω αυτών των δικαστικών υποθέσεων έχουν εντοπιστεί τόποι ταφής. «Το κράτος τούς εξαφάνισε και το κράτος πρέπει να είναι υπεύθυνο για την αποκατάσταση, τη δικαιοσύνη και τη διατήρηση της έρευνας» δηλώνει ο Λουίς Κορδέρο, υπουργός Δικαιοσύνης και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Χιλής, σε συνέντευξή του στους New York Times.

Δύο από τους θείους του Κορδέρο απήχθησαν το 1973, τους πρώτους μήνες της δικτατορίας, και δεν βρέθηκαν ποτέ. Αλλες χώρες της Νότιας Αμερικής υπό στρατιωτική χούντα τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 είχαν μέτρια επιτυχία στην ανάκτηση των λειψάνων εξαφανισμένων αντιφρονούντων.

Στην Αργεντινή, οι ιατροδικαστικές ομάδες ανέσυραν περισσότερα από 1.400 πτώματα και ταυτοποίησαν 800 από αυτά. Στη Βραζιλία, οι προσπάθειες για τον εντοπισμό 210 ανθρώπων που εξαφανίστηκαν είχαν ανεπαρκή αποτελέσματα. Το πρακτορείο της Παραγουάης, που έχει αναλάβει το καθήκον να βρει και να ταυτοποιήσει τους 336 εξαφανισμένους του, ανακάλυψε μόνο 34 εξ αυτών.

Το νέο σχέδιο της χιλιανής κυβέρνησης θα συγκεντρώσει και θα ψηφιοποιήσει τους τεράστιους όγκους δικαστικών φακέλων και άλλων αρχείων που είναι διάσπαρτα σε κυβερνητικές υπηρεσίες και οργανισμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων χρησιμοποιώντας ένα ειδικό λογισμικό για διασταύρωση πληροφοριών. Θα χρηματοδοτήσει επίσης την εξερεύνηση τοποθεσιών όπου μπορεί να έχουν ταφεί τα θύματα ή όπου οι ανασκαφές εκκρεμούν εδώ και χρόνια λόγω έλλειψης χρηματοδότησης.

Επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία

Γενικά, η απονομή δικαιοσύνης για τους νεκρούς ή τους αγνοουμένους έχει γίνει μια επίπονη διαδικασία. Επί δεκαετίες το δικαστικό σύστημα της Χιλής είχε παραλύσει από έναν νόμο περί αμνηστίας της εποχής του Πινοσέτ, που απέτρεπε τη δίωξη των υπευθύνων για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχθηκαν από το 1973 έως το 1978, γράφουν οι NYT.

Μόλις το 2000 το δικαστικό σώμα έπαψε να κάνει χρήση του συγκεκριμένου νόμου για την απόρριψη υποθέσεων, οπότε και διορίστηκαν ειδικοί δικαστές για τη διερεύνηση των σχετικών εγκλημάτων. Από τότε, το Ανώτατο Δικαστήριο έχει εκδώσει περίπου 640 αποφάσεις, στέλνοντας εκατοντάδες στη φυλακή, και από τον Ιανουάριο του 2023 γιαθέτει 17 δικαστές αφιερωμένους αποκλειστικά σε περίπου 1.500 τέτοιες υποθέσεις.

Συχνά οι οικογένειες των θυμάτων χρειάστηκαν χρόνια για να αποδεχθούν ότι οι εξαφανισμένοι δεν θα επέστρεφαν ποτέ, αν και γνώριζαν ότι οι πιθανότητες να βρεθεί ο άνθρωπός τους ήταν ελάχιστες. Το 1978, όταν ανακαλύφθηκαν τα λείψανα 15 αγνοουμένων σε έναν εγκαταλελειμμένο ασβεστοκάμινο, ο στρατηγός Πινοσέτ διέταξε τον στρατό να κάνει εκταφές εκατοντάδων θυμάτων κρυφά σε όλη τη χώρα και να απαλλαγεί για πάντα από αυτά.

Τα πτώματα πετάχτηκαν στον ωκεανό ή σε ηφαίστεια της χώρας. Κάποια ανατινάχτηκαν ή αποτεφρώθηκαν. Τα περισσότερα από όσα απομεινάρια έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα είναι θραύσματα οστών, δόντια και κομμάτια ρούχων.

Ο Πινοσέτ εγκατέλειψε την εξουσία το 1990 αλλά συνέχισε να διοικεί τον στρατό της Χιλής μέχρι το 1998. Αργότερα τον ίδιο χρόνο συνελήφθη στο Λονδίνο κατηγορούμενος για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ισπανία, αλλά τελικά αφέθηκε ελεύθερος και στάλθηκε πίσω στη Χιλή εξαιτίας της κακής υγείας του. Ο στρατηγός έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σε σχετική απομόνωση. Πέθανε το 2006.

Σήμερα, οι εμπειρογνώμονες της ιατροδικαστικής έχουν ξεκινήσει την ανασκαφή νέων τοποθεσιών. Το δικαστικό σώμα έχει αρχίσει την ψηφιοποίηση των φακέλων του για υποθέσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αναφέρει η αμερικανική εφημερίδα. Ενας νέος διευθυντής στην εθνική ιατροδικαστική υπηρεσία της Χιλής, που κρατάει 896 δείγματα DNA από τους συγγενείς των εξαφανισμένων, ελπίζει να ανατρέψει την αμέλεια που έχει ταλαιπωρήσει τη χώρα στο παρελθόν.

Ελλειψη φακέλων, αλλά και μαρτύρων

Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, το νεκροτομείο ταυτοποίησε εσφαλμένα 48 από τα 96 λείψανα που ανακαλύφθηκαν σε τάφους χωρίς σήμανση στο Σαντιάγο, για να παραδεχτεί το λάθος του μια δεκαετία αργότερα. Παράλληλα, μόλις φέτος οι οικογένειες των θυμάτων έμαθαν ότι 89 χάρτινες κούτες που περιείχαν υπολείμματα τα οποία ανασύρθηκαν από ανασκαφές το 2001 δεν είχαν εξεταστεί για πάνω από δύο δεκαετίες, παραμένοντας κρυμμένα σε υπόγειο πανεπιστημίου.

Φέτος, λέει στους NYT ο υπουργός Κορδέρο, τα κουτιά οργανώθηκαν και κατηγοριοποιήθηκαν, και μέρος του περιεχομένου τους στάλθηκε σε εργαστήρια του εξωτερικού. Αυτό που λείπει, όμως, από τη νέα έρευνα είναι οι μαρτυρίες στρατιωτικών της εποχής ή καταδικασμένων για σχετικά εγκλήματα. Ελάχιστοι από αυτούς –οι οποίοι αντιμετωπίζουν θανατηφόρες ασθένειες ή πλησιάζουν στον θάνατο– έχουν παράσχει νέα δεδομένα.

Οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας δεν παρέδωσαν ποτέ τους φακέλους τους από την εποχή της δικτατορίας, ισχυριζόμενες ότι δεν υπάρχουν πια. Ορισμένοι από αυτούς που μετατράπηκαν σε μικροφίλμ τη δεκαετία του 1970 αποτεφρώθηκαν το 2000. Ο στρατός παρέχει συγκεκριμένα δεδομένα στα δικαστήρια και μόνο όταν του ζητηθεί, αλλά δεν έχει γίνει καμία ενέργεια για την ανάκτηση όλων των αρχείων του.

Ακόμη, όμως, και με την εμπλοκή της κυβέρνησης, η διαδικασία εύρεσης και ταυτοποίησης των θυμάτων θα μπορούσε να διαρκέσει πολλά επιπλέον χρόνια. Το 2001 ο στρατός αποκάλυψε πληροφορίες που οδήγησαν σε ανασκαφές στην Κουέστα Μπαρίγκα, μια ορεινή περιοχή δυτικά της πρωτεύουσας, όπου επί 90 ημέρες εκσκαφείς ανέσυραν τεμαχισμένα μέλη και σoρούς.

Χρειάστηκε να περάσουν άλλα 12 χρόνια μέχρι να ταυτοποιηθούν τα περίπου 200 θραύσματα οστών και τα κομμάτια ρούχων που βρέθηκαν στην Κουέστα Μπαρίγκα. Η νομική υπόθεση διήρκεσε ακόμη περισσότερο. Τον περασμένο Ιούνιο, 47 χρόνια μετά τις μαζικές εξαφανίσεις αντικαθεστωτικών, το Ανώτατο Δικαστήριο της Χιλής εξέδωσε την τελική του απόφαση: έως και 20 χρόνια φυλάκισης για 37 κατηγορούμενους βασανιστές και δολοφόνους του καθεστώτος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News