Το τελευταίο διάστημα τα «καυτά» ρεκόρ σε ό,τι αφορά την παγκόσμια θερμοκρασία σπάνε το ένα μετά το άλλο. Την εβδομάδα που διανύουμε το ρεκόρ της θερμότερης ημέρας που έχει καταγραφεί ποτέ σε παγκόσμιο επίπεδο έσπασε τρεις φορές, κάνοντας τις τελευταίες επτά ημέρες τις πιο ζεστές από τότε που ξεκίνησαν οι καταγραφές της θερμοκρασίας του αέρα με όργανα, τη δεκαετία του 1850.

Την ίδια στιγμή ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός του ΟΗΕ προειδοποιεί ότι το φαινόμενο Ελ Νίνιο «είναι εδώ» και αναμένεται να οδηγήσει σε ακραία καιρικά φαινόμενα και ρεκόρ θερμοκρασιών τους επόμενους μήνες, που θα επηρεάσουν ολόκληρη την υδρόγειο και θα έχουν αντίκτυπο στην υγεία και στη ζωή δισεκατομμυρίων ανθρώπων.

Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ

Αποδεικνύεται λοιπόν περίτρανα ότι η κλιματική αλλαγή «χτυπά» ήδη τον πλανήτη με φονικούς καύσωνες και η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί στα χρόνια που έρχονται. Είναι χαρακτηριστικό ότι πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «Science Advances» έδειξε ότι ως το 2060 σχεδόν ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός θα ζει και θα εργάζεται σε περιοχές όπου η ζέστη θα είναι τόσο έντονη ώστε θα συνδέεται με κίνδυνο επιβίωσης επί τουλάχιστον έναν μήνα κάθε χρόνο. Και είναι επόμενο να γεννώνται κυριολεκτικώς «καυτά» ερωτήματα (επιβίωσης): Θα μετατραπούν μεγάλες περιοχές του κόσμου σε αφιλόξενες ερήμους; Πώς θα μπορούμε να επιβιώσουμε σε έναν «πύρινο» κόσμο;

Η «ένοχη» υγρασία

Στα ερωτήματα αυτά επιχειρεί να δώσει απάντηση άρθρο που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα The Washington Post (https://www.washingtonpost.com/world/interactive/2021/climate-change-humidity/?itid=hp_temp3-Dealing-With-Heat_p021_f001) αναφέροντας πως σε ό,τι αφορά τις υψηλές θερμοκρασίες του περιβάλλοντος το ανθρώπινο σώμα είναι σε γενικό πλαίσιο ιδιαιτέρως ανθεκτικό – η υγρασία της ατμόσφαιρας είναι κατά κύριο λόγο η «ένοχη» για τη δυσκολία του ανθρώπινου οργανισμού να μειώσει τη θερμοκρασία του. Και η υγρασία, η οποία «τροφοδοτείται» – τουλάχιστον ως έναν βαθμό – από την κλιματική αλλαγή αυξάνεται.

Ο δείκτης ΘΥΒΜΑΣ

 Ποιος είναι όμως ο σωστός τρόπος μέτρησης του θερμικού στρες που υφίσταται ο ανθρώπινος οργανισμός; Παρότι επί μακρόν λαμβανόταν ως σημείο αναφοράς η θερμοκρασία του περιβάλλοντος, αυτό φάνηκε ότι δεν είναι επαρκές για να προσδιορίσει τη θερμική καταπόνηση του ανθρώπινου οργανισμού. Ετσι έχουν αναπτυχθεί εκατοντάδες βιοκλιματικοί δείκτες από τους επιστήμονες, ωστόσο έχει αποδειχθεί ότι ο καταλληλότερος για τη σωστή μέτρηση της θερμικής καταπόνησης είναι ο αποκαλούμενος δείκτης ΘΥΒΜΑΣ (θερμοκρασία υγρού βολβού και μαύρου σφαιριδίου, διεθνώς γνωστός ως Wet-Bulb Globe Temperature – WBGT). O δείκτης αυτός ο οποίος επινοήθηκε το 1957 από τον έλληνα μηχανικό-ερευνητή Κωνσταντίνο Πρόδρομο Γιάγκλου και τον αμερικανό φυσιολόγο David Minard για λογαριασμό του αμερικανικού στρατού συνδυάζει μετρήσεις θερμοκρασίας, υγρασίας, ταχύτητας αέρα και ηλιακής ακτινοβολίας σε έναν μόνο αριθμό. Οταν ο δείκτης αυτός είναι πάνω από 35 βαθμούς Κελσίου η επιβίωση του ανθρώπου θεωρείται εξαιρετικά δύσκολη. Η θερμοκρασία ΘΥΒΜΑΣ 32,2 βαθμών Κελσίου εκτιμάται ότι είναι το όριο για εμφάνιση ασθενειών εξαιτίας της ζέστης, ειδικά όταν το άτομο κάνει κάποια σωματική δραστηριότητα. Οπως είναι επόμενο, όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης ΘΥΒΜΑΣ τόσο δυσκολότερο είναι εξαιτίας της υψηλής υγρασίας να εξατμιστεί ο ιδρώτας που παράγεται από το ανθρώπινο σώμα λόγω της ζέστης και να πέσει η θερμοκρασία του σώματος.

«Ουσιαστικώς αν ξεπεραστεί ένα συγκεκριμένο όριο ζέστης και υγρασίας δεν είναι πλέον δυνατόν να ιδρώσει κάποιος αρκετά γρήγορα ώστε να προληφθεί η υπερθέρμανση του ανθρώπινου οργανισμού» σημείωσε στη Washington Post o Ράντλεϊ Χόρτον, καθηγητής στο Επίγειο Παρατηρητήριο Lamont-Doherty του Πανεπιστημίου Columbia.

Οι περιοχές «στο κόκκινο»

Μάλιστα επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι το Μεξικό και η Κεντρική Αμερική, ο Περσικός Κόλπος, η Ινδία, το Πακιστάν και η Νοτιοανατολική Ασία οδεύουν ολοταχώς προς το να ξεπεράσουν το όριο ασφαλείας του ΘΥΒΜΑΣ πριν το τέλος του αιώνα. Και αυτό θα είναι καταστροφικό για πολλούς κατοίκους του πλανήτη.

Θα σκεφτόταν ίσως κάποιος ότι πιο ευνοημένοι θα είναι οι άνθρωποι που ζουν κοντά στη θάλασσαμ καθώς το θαλασσινό αεράκι θα τους δροσίζει και θα αποφύγουν έτσι το τεράστιο κόστος των υψηλών θερμοκρασιών στην υγεία τους. Ωστόσο ο δρ Χόρτον εξήγησε ότι όσο πιο κοντά στο νερό ζει κάποιος όταν οι συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας είναι ακραίες, τόσο χειρότερα γίνονται τα πράγματα. Και αυτό διότι οι υψηλές θερμοκρασίες του περιβάλλοντος προκαλούν μεγαλύτερη εξάτμιση του νερού, γεγονός που προσθέτει περισσότερη υγρασία στον αέρα. «Αν κάποιος μένει για παράδειγμα σε μια πόλη του Περσικού Κόλπου το θαλασσινό αεράκι μπορεί να μετατραπεί σε φονικό αεράκι». 

Πώς λειτουργεί το «air condition» του ανθρώπινου σώματος

 Προκειμένου να κατανοήσει κάποιος καλύτερα το γιατί περιοχές του κόσμου όπως αυτές που προαναφέρθηκαν μετατρέπονται σε… υγρή κόλαση για τους ανθρώπους, είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό το πώς λειτουργεί το εσωτερικό…. air condition του ανθρώπινου σώματος.

Καθώς ο ήλιος ζεσταίνει τον αέρα, το έδαφος, τα αντικείμενα και τα ανθρώπινα σώματα, ο ανθρώπινος οργανισμός αντιδρά προσπαθώντας να μειώσει τη θερμοκρασία του. Παράγει ιδρώτα και αυτή η εξάτμιση του νερού του οργανισμού δροσίζει το σώμα – αυτό όμως συμβαίνει με την προϋπόθεση ότι η υγρασία του περιβάλλοντος επιτρέπει να λάβει χώρα η διαδικασία εξάτμισης του ιδρώτα. Αν ο ζεστός αέρας είναι παράλληλα πολύ υγρός, η διαδικασία εξάτμισης του ιδρώτα μπλοκάρεται και έτσι το ανθρώπινο σώμα χάνει το βασικό «εργαλείο» μέσω του οποίου μειώνει τη θερμοκρασία του.

Αύξηση των φαινομένων ζέστης και υγρασίας

Αυτές οι συνθήκες υψηλών θερμοκρασιών σε συνδυασμό με υψηλά ποσοστά υγρασίας εμφανίζονται πλέον ολοένα και συχνότερα. Οπως ανέφεραν ο Χόρτον και οι συνεργάτες του σε δημοσίευση που έγινε το 2020 στην επιστημονική επιθεώρηση «Science Advances» (https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.aaw1838) ο δείκτης ΘΥΒΜΑΣ ανεβαίνει όλο και πιο συχνά σε επικίνδυνα επίπεδα σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. «Τα φαινόμενα ακραίων θερμοκρασιών σε συνδυασμό με υψηλή υγρασία έχουν περισσότερο από διπλασιαστεί σε συχνότητα από το 1979 ως σήμερα» έγραψαν οι ερευνητές στη δημοσίευσή τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο δείκτης ΘΥΒΜΑΣ προσεγγίζει σήμερα επικίνδυνα ακόμη και για την επιβίωση όρια σε περιοχές όπως η Νότια Ασία και η Μέση Ανατολή και είναι πιθανό να ξεπερνά αυτά τα όρια σε τακτική βάση ως το 2075, σημείωσαν οι συγγραφείς της μελέτης. Προσέθεσαν ότι σε τμήματα των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Πακιστάν έχει καταγραφεί προσέγγιση του ορίου του δείκτη ΘΥΒΜΑΣ που θεωρείται επικίνδυνο για τον άνθρωπο για μια ή δύο ώρες, περισσότερες από τρεις φορές από το 1987 ως σήμερα.

Επικίνδυνες συνθήκες και στο Μεξικό

Στην ακτή του Κόλπου της Καλιφόρνιας, στην πολιτεία Σονόρα του Μεξικού οι επιστήμονες παρατηρούν επίσης πολύ σημαντική αύξηση του δείκτη ΘΥΒΜΑΣ, σύμφωνα με την Τερέζα Καβάσος, ερευνήτρια στο Τμήμα Φυσικής Ωκεανογραφίας στο Κέντρο για την Επιστημονική Ερευνα και την Ανώτατη Εκπαίδευση της πόλης Ενσενάδα στο Μεξικό.

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού τμήματα του Κόλπου αγγίζουν θερμοκρασίες 30 με 31 βαθμών Κελσίου, γεγονός που οδηγεί σε ταχύτερη εξάτμιση του νερού. Ο συνδυασμός της υψηλότερης θερμοκρασίας του νερού και της αύξησης της θερμοκρασίας του αέρα στη Σονόρα οδηγούν και σε επικίνδυνα επίπεδα του δείκτη ΘΥΒΜΑΣ. «Ακόμη και αύξηση της τάξεως των 1 ή 2 βαθμών Κελσίου μπορεί να αποτελέσει το κρίσιμο σημείο που θα οδηγήσει σε αλλαγή της επίδρασης στους ανθρώπους» τόνισε η δρ Καβάσος.

Πώς εκδηλώνονται η θερμική καταπόνηση και η θερμοπληξία

Ακόμη όμως και αν ο δείκτης ΘΥΒΜΑΣ δεν «χτυπήσει κόκκινο», μπορεί να εμφανιστούν προβλήματα στη διαδικασία μείωσης της θερμοκρασίας του ανθρώπινου σώματος όταν επικρατεί ζέστη. Η προσπάθεια του οργανισμού να πολεμήσει την επίδραση της ζέστης ασκεί μεγάλη πίεση στην καρδιά και στους νεφρούς. Η θερμική καταπόνηση του οργανισμού μπορεί να εκδηλωθεί με ένα εύρος συμπτωμάτων όπως η έντονη εφίδρωση, η ζάλη, οι έμετοι, η τάση για λιποθυμία, ο πονοκέφαλος, η ναυτία, η σύγχυση. Οταν οι θερμοκρασίες είναι ακραίες τα όργανα μπορούν να εμφανίσουν ανεπάρκεια και σε κάποιες περιπτώσεις να καταρρεύσουν – τότε μιλάμε για θερμοπληξία, μια κατάσταση στην οποία η θερμοκρασία του σώματος ξεπερνά ακόμη και τους 40 βαθμούς Κελσίου οδηγώντας σε νευρολογικές διαταραχές, οργανικές βλάβες, ακόμη και στον θάνατο. Για τα άτομα με υποκείμενα νοσήματα, ο κίνδυνος – ακόμη και θανάτου – είναι μεγαλύτερος από τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Μεγάλο πλήγμα για την καρδιά

Κατά τη διάρκεια καυσώνων πολλοί θάνατοι οφείλονται σε προϋπάρχοντα προβλήματα υγείας τα οποία επιδεινώνονται εξαιτίας των ακραίων θερμοκρασιών. «Είναι σαφές ότι κατά τη διάρκεια καυσώνων, περισσότερα άτομα καταλήγουν από θερμοπληξία» ανέφερε στη Washington Post ο Ζάκαρι Σλέιντερ, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα ο οποίος μελετά το θερμικό στρες και το ανθρώπινο σώμα. Ωστόσο ακόμη περισσότερα άτομα χάνουν τη ζωή τους εξαιτίας καρδιολογικών επιπλοκών. «Ο οργανισμός αποκρίνεται στη ζέστη με τρόπο που καθιστά την καρδιά ευάλωτη».

Απλές αλλά σωτήριες συμβουλές προστασίας

 Υπάρχουν πάντως, σύμφωνα με τους ειδικούς, απλοί τρόποι ώστε να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας από τη θερμική καταπόνηση όταν η θερμοκρασία του περιβάλλοντος «τσουρουφλίζει».

• Αν υπάρχει air condition, η λύση είναι απλή: πρέπει να μένουμε στον κλιματιζόμενο χώρο και να μη βγαίνουμε έξω τις ώρες που οι θερμοκρασίες είναι πολύ υψηλές.
• Αν δεν υπάρχει τέτοια δυνατότητα, είναι άκρως σημαντική η ενυδάτωση του οργανισμού. Η κατανάλωση νερού μειώνει το φορτίο στην καρδιά, στους νεφρούς και σε άλλα όργανα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ιδίως για τα άτομα που εργάζονται στη ζέστη η κατανάλωση νερού προκειμένου να μην αφυδατώνεται ο οργανισμός πρέπει να φθάνει τα 750 ml την ώρα. Αυτό έδειξε πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «International Journal of Environmental Research and Public Health» και η οποία διεξήχθη από ειδικούς του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας FAME Lab του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας που ασχολούνται εδώ και χρόνια με τη θερμική καταπόνηση των εργαζομένων. Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, η κατανάλωση της συγκεκριμένης ποσότητας νερού μειώνει τον κίνδυνο αφυδάτωσης εργαζομένων στη γεωργία και στις κατασκευές κατά 54%-97%.
• Είναι επίσης σημαντικό να κάνουμε διαλείμματα αφού ακόμη και η ήπια σωματική δραστηριότητα αυξάνει τη θερμότητα που παράγουν οι μύες του σώματος. Σε ό,τι αφορά τους εργαζομένους κάτω από τον ήλιο ή σε άλλες θερμές συνθήκες όπως στις κουζίνες των εστιατορίων προτείνεται διάλειμμα 8-10 λεπτών κάθε φορά που αισθάνονται ότι ανεβαίνει η θερμοκρασία τους κατά τη διάρκεια της βάρδιας τους.

Οπου φτωχός και η (καυτή) μοίρα του

Είναι επόμενο ότι η προστασία από το θερμικό στρες αποτελεί ζήτημα που σχετίζεται άμεσα με την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση του κάθε ανθρώπου. «Τα φτωχότερα άτομα είναι και τα πιο ευάλωτα και ήδη υποφέρουν από τις υψηλές θερμοκρασίες» υπογράμμισε η δρ Καβάσος και εξήγησε ότι η Σονόρα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωργία, γεγονός που σημαίνει ότι πολλά άτομα δουλεύουν καθημερινά στην ύπαιθρο κάτω από τον καυτό ήλιο (αυτό συμβαίνει και στη χώρα μας όπου, σύμφωνα με στοιχεία, ένας στους τρεις εργαζομένους στη γεωργία, στις κατασκευές, στη μεταποίηση, στις μεταφορές και στον τουρισμό εμφανίζουν συμπτώματα θερμικής καταπόνησης κατά τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας ή μετά το τέλος της όλους τους θερινούς μήνες).

Air condition και στους εξωτερικούς χώρους στο Κατάρ

Σε περιοχές όπως ο Περσικός Κόλπος η ακραία ζέστη έχει μετατραπεί στη νέα φυσιολογική κατάσταση: για παράδειγμα το Κατάρ έχει προσαρμοστεί τόσο στο «καυτό» κλίμα ώστε έχει εγκαταστήσει air-conditions και στους εξωτερικούς χώρους! Ωστόσο δεν έχουν όλοι οι κάτοικοι πρόσβαση στους… δροσερούς εξωτερικούς χώρους, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων στην κατασκευή των εγκαταστάσεων που διαθέτουν air conditions σε εξωτερικούς χώρους. Οταν η πλούσια αυτή χώρα ξεκίνησε τα έργα για να φιλοξενήσει το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022 κατηγορήθηκε για την πολλές φορές απάνθρωπη αντιμετώπιση των εργατών που κατασκεύασαν τα στάδια των αγώνων.

Νέοι κανονισμοί ελέω ζέστης

Το 2019 τα Ηνωμένα Εθνη προειδοποίησαν ότι κατά τη διάρκεια των τεσσάρων πιο ζεστών μηνών του έτους, οι εργαζόμενοι σε εξωτερικούς χώρους στο Κατάρ δούλευαν σε συνθήκες σημαντικού θερμικού στρες.

Τον περασμένο Μάιο το Κατάρ επέβαλε κανονισμούς οι οποίοι επέκτειναν το χρονικό παράθυρο κατά το οποίο απαγορεύεται η εργασία σε εξωτερικούς χώρους: πλέον δεν επιτρέπεται η εργασία σε εξωτερικούς χώρους μεταξύ 10 π.μ. και 3.30 μ.μ. κατά τους πιο ζεστούς μήνες του χρόνου καθώς και όταν ο δείκτης ΘΥΒΜΑΣ είναι πάνω από 31,6 βαθμούς Κελσίου.

Αλλά όπως προείπαμε, η επιβίωση στον θερμό κόσμο μας που στο μέλλον θα γίνει… πύρινος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη θέση του κάθε ανθρώπου στην κοινωνία και στις ανέσεις ενάντια στη ζέστη που μπορεί να αντέξει το πορτοφόλι του: πρόσβαση σε air condition, σωστά κατασκευασμένα σπίτια, εργασία που δεν απαιτεί έντονη σωματική δραστηριότητα κάτω από τον ήλιο και πολιτικές του κράτους στο οποίο ζει και απλώνουν «δίχτυ προστασίας» ενάντια στις επικίνδυνες συνθήκες του περιβάλλοντος. «Ο άνθρωπος είναι προσαρμόσιμο ον. Το πρόβλημα είναι το κόστος. Κάποιοι δεν θα επιβιώσουν» κατέληξε η Καβάσος μιλώντας στη Washington Post.

ΙΝFO

Σημειώνεται ότι ο καθένας μας μπορεί να βρει τα επίπεδα του δείκτη ΘΥΒΜΑΣ στην περιοχή όπου βρίσκεται είτε κατεβάζοντας τη δωρεάν εφαρμογή για android που έχει δημιουργήσει το FAME Lab του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (https://play.google.com/store/apps/details?id=gr.wbgt&hl=el&gl=US) είτε αναζητώντας τις προγνώσεις του δείκτη κατά τους καλοκαιρινούς μήνες στην ιστοσελίδα της ΕΜΥ (http://emy.gr/emy/el/forecast/deikths_wbgt) .

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News