Χρειάζονται μερικές μόνο ημέρες σε μια ελληνική πόλη –μπορεί και λιγότερο αν κάποιος είναι ιδιαίτερα άτυχος– για ταχύρρυθμα μαθήματα στην ανευθυνότητα. Τα παραδείγματα είναι συνηθισμένα, συσσωρεύονται στην καθημερινότητά μας και προκαλούν εκνευρισμό, απογοήτευση ή πλήρη αγανάκτηση – ανάλογα και με τη διάθεσή μας.

Διπλοπαρκαρισμένα αυτοκίνητα και κάθε λογής παραβιάσεις του ΚΟΚ, άνθρωποι που διακοσμούν με γόπες και περιτυλίγματα πεζοδρόμια και ασφάλτους, παρατημένα σπασμένα πεζοδρόμια έτοιμα να προκαλέσουν το επόμενο διάστρεμμα· ένα σύνολο καταστάσεων γνωστών, συνηθισμένων, κανονικοποιημένων, που κινούνται από την ταυτόχρονη επιθυμία ανθρώπων να κάνουν αυτό που γουστάρουν – πολλοί χωρίς να νιώθουν καν άσχημα για αυτό, συνοψίζοντάς το σε ένα «σιγά μωρέ», με ή χωρίς «τι έγινε» να συμπληρώνει τη φράση.

Δυστυχώς, όμως, η πραγματική απελπισία έρχεται όταν σκέφτεσαι πώς μπορεί να αλλάξει αυτή η παγιωμένη κατάσταση. Αν οι γονείς των παιδιών περπατούν αργά προς το αυτοκίνητό τους που έχει κλείσει μια στροφή λεωφορείου ή κλέβουν τη σειρά κάποιου στο ταμείο, δεν έχει σημασία αν σε δεύτερο χρόνο νουθετήσουν τα παιδιά τους με αφορμή ένα αντίστοιχο περιστατικό που θα πλήττει τους ίδιους.

Ετσι, το βάρος πέφτει στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο με τις γνωστές παθογένειές του καλείται να βγάλει μαθητές που έχουν μάθει τη διδακτέα ύλη και ταυτόχρονα έχουν γίνει πολίτες, δύο «εφόδια» που δεν συνεπάγονται το ένα το άλλο.

Σε αυτό το δεύτερο εστιάζει το πρόγραμμα του Ιδρύματος Λαμπράκη «Ενεργώ ως πολίτης», ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που σχεδιάστηκε από τη Βιβή Ανθοπούλου, γενική διευθύντρια του Ιδρύματος, την Τσαμπίκα Καράκιζα, την Πόπη Κύρδη και την Ιωάννα Ντίνου.

Μέσα από βιωματικές, μαθητοκεντρικές, ομαδοσυνεργατικές και ανακαλυπτικές δραστηριότητες, οι οποίες αφορμώνται από την καθημερινότητα, τα παιδιά καλούνται ως πολίτες να αξιολογήσουν καταστάσεις, να κάνουν συνειδητές και τεκμηριωμένες επιλογές, να σχεδιάσουν και να αναλάβουν δράση, δημιουργώντας προστιθέμενη αξία στο εκάστοτε συγκείμενο.

Οι δραστηριότητες είναι ταξινομημένες ανάλογα με τη θεματική τους σε έξι διαφορετικές ενότητες.

1. Η ταυτότητα
2. Η συνύπαρξη
3. Ενεργός πολίτης, το παιδί πολίτης
4. Κανόνες και δίκαιο
5. Τι στ’ αλήθεια συμβαίνει;
6. Ας κάνουμε κάτι, τοπικά και παγκόσμια

Μέσα από αυτές προσεγγίζονται θέματα όπως η ταυτότητα, η συνύπαρξη, η διαφορετικότητα, τα δικαιώματα, οι υποχρεώσεις, η ατομική και η συλλογική ευθύνη, η δυνατότητα εντοπισμού προβλημάτων, καθώς επίσης η δυνατότητα διαμόρφωσης προτάσεων και στρατηγικής για την επίλυσή τους, και η ανάληψη δράσης.

Ακόμα, αγγίζονται θεματικές όπως η ικανότητα αναζήτησης, διάκρισης, επεξεργασίας και διακίνησης έγκυρης πληροφορίας, η οπτική του ευρύτερου πλαισίου ενός θέματος, η υπεύθυνη συμμετοχή σε δημοκρατικές διαδικασίες και λειτουργίες, ο σεβασμός και η κατανόηση του δικαίου και του κανονιστικού πλαισίου, η συμμετοχή και η υπεύθυνη και σύμφωνη με τις αξίες της δημοκρατίας δράση σχετικά με κοινωνικά θέματα ή προκλήσεις σε τοπικό ή/και παγκόσμιο επίπεδο, οι γόνιμες μορφές πάλης/διεκδίκησης κ.ά.

Ταυτόχρονα, το πρόγραμμα δεν διστάζει να φέρει στη σχολική τάξη τον διάλογο για θέματα που για πολλούς εκπαιδευτικούς θεωρούνται «ταμπού», όπως οι καταλήψεις, η τρομοκρατία, η νομιμότητα κ.ά., θέτοντας τα παιδιά μπροστά σε ποικίλα διλήμματα, τα οποία καλούνται να αντιμετωπίσουν με υπευθυνότητα, ως πολίτες.

Οι δραστηριότητες αυτές καθαυτές, που περιγράφονται καθαρά και λεπτομερώς στον οδηγό, είναι μοναδικές και χρησιμοποιούν διαφορετικά ερεθίσματα για να «βυθίσουν» τα παιδιά στις προβληματικές που καλούνται να εξετάσουν.

Η εύρεση της ταυτότητας γίνεται μέσα από μερικά λεμόνια, η δημιουργία αντίληψης για την έννοια της «οπτικής» μέσα από διαφορετικούς χάρτες, η εξερεύνηση των δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου μέσα από την προσομοίωση ενός αυθαίρετου αυταρχικού καθεστώτος που λέγεται «Επιπεδοχώρα».

Οπως σημείωσε η Βασιλική Σμυρνιώτη, εκπαιδευτικός στο 4ο Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο Δάφνης, «τα παιδιά λένε “εντάξει, κυρία, το ξέρουμε, είμαστε όλοι διαφορετικοί, αποδεχόμαστε τη διαφορετικότητα”, αλλά μέσα από δραστηριότητες όπως αυτή με τα λεμόνια μαθαίνουν από ποια θέση το λέμε».

Ακόμα, θίγει πιο συγκεκριμένα ζητήματα, όπως η απομυθοποίηση της επετειακής σχολικής κατάληψης, η δράση στην κοινότητα, αλλά και η έρευνα για fake news και η σημασία μιας λεζάντας στην ερμηνεία μιας φωτογραφίας.

Ολες αυτές οι δραστηριότητες που παρατίθενται δεν διδάσκονται με αυτόν τον τρόπο στα παιδιά με γραπτές προτροπές ή ως απλό θέμα συζήτησης. Τα παιδιά μαθαίνουν βιωματικά, τοποθετούμενα επάνω σε ζητήματα για τα οποία άλλα παιδιά δεν θα κληθούν να πάρουν θέση, ουσιαστικά πριν την ενηλικίωσή τους.

Φεύγοντας από το παραδοσιακό σχήμα θρανίου, πίνακα και στατικότητας, ακόμα και όταν γίνεται στο πλαίσιο του μαθήματος, τα παιδιά ενθουσιάζονταν, όπως υπογράμμισε η Σοφία Μυλωνά, διευθύντρια στο 24ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας: «Τα παιδιά κάνουν συνειρμούς που δεν τους περιμένει κανείς. Μας αφήνουν και εμάς άφωνους». 

Το πρόγραμμα έχει λάβει την έγκριση του υπουργείου Παιδείας και εφαρμόζεται είτε ως κατ’ επιλογήν εργαστήριο εντός του ωρολογίου προγράμματος και διαθεματικά σε επιμέρους διδακτικά αντικείμενα, είτε ως πρόγραμμα σχολικών δραστηριοτήτων, επιπλέον του κανονικού σχολικού ωραρίου.

Στα δύο χρόνια υλοποίησής του (2021-23) έχουν συμμετάσχει 65 σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, κατανεμημένα σε 20 νομούς και 12 περιφέρειες της χώρας, με ομάδες τεσσάρων τουλάχιστον εκπαιδευτικών οποιασδήποτε ειδικότητας, οι οποίοι λαμβάνουν μέρος σε διά ζώσης και εξ αποστάσεως επιμόρφωση.

Οι εκπαιδευτικοί που υλοποιούν το πρόγραμμα, εφόσον αναπτύξουν τις απαιτούμενες δραστηριότητες, λαμβάνουν με την ολοκλήρωσή του βεβαίωση ή, αν το επιλέξουν, πιστοποίηση στη διδασκαλία της ενεργού πολιτειότητας. 

Επιπλέον, υποστηρίζονται συμβουλευτικά από την επιστημονική ομάδα του έργου και από τον περιφερειακό συντονιστή τους, ο οποίος τους συμβουλεύει και καθοδηγεί σε όλη τη διάρκεια της εφαρμογής του.

Με αυτόν τον τρόπο έχουν συμμετάσχει μέχρι σήμερα στο πρόγραμμα 505 εκπαιδευτικοί και 7.091 μαθήτριες και μαθητές, δημιουργώντας κόμβους μιας πολύ πιο συνειδητοποιημένης στάσης απέναντι στην κοινωνία που ζουν.

---

Το έργο «Ενεργώ ως πολίτης» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης το Ιδρυμα Λαμπράκη.

Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους 13,5 εκατ. ευρώ, χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία, και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014-2021, γνωστού ως EEA Grants. Στοχεύει στην ενδυνάμωση και ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ιδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow. Διαβάστε περισσότερα εδώ: www.activecitizensfund.gr

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News