Ο Αντόνιο Στραντιβάρι γεννήθηκε το 1644, έζησε στην Κρεμόνα της Ιταλίας και κατασκεύαζε μουσικά όργανα ως την ημέρα του θανάτου του, το 1737. Αν και ήταν ο δημιουργός πολλών μουσικών οργάνων, έγινε διάσημος για τα καταπληκτικά βιολιά του, ο ήχος των οποίων θεωρείται ακόμη και σήμερα αξεπέραστος. Από το σύνολο των περίπου 1.100 οργάνων που κατασκεύασε υπάρχουν ακόμη τα 650. Ηταν όμως τέτοια η μαγεία του ήχου των βιολιών του, που χιλιάδες αντίγραφα κατασκευάστηκαν με το λογότυπό του. Σήμερα, αυτά τα μουσικά όργανα βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές και χρησιμοποιούνται μόνο από τους κορυφαίους μουσικούς του πλανήτη.

Οι Times του Λονδίνου βρέθηκαν στη γενέτειρα και πόλη όπου έζησε ο σπουδαίος κατασκευαστής εγχόρδων, και μαζί με τον μουσικό Φαμπρίτσιο φον Αρκ επισκέφτηκαν το σπίτι του. «Το παρελθόν παίρνει εδώ “σάρκα και οστά”. Μπορώ να νιώσω τους κραδασμούς», είπε ο ιταλός βιολιστής καθώς έμπαινε στο μεσαιωνικό κτίριο όπου ο Στραντιβάρι τελειοποίησε το σχέδιο του σύγχρονου βιολιού, πριν από περισσότερα από 300 χρόνια.

Με την υποστήριξη της δημοτικής αρχής, όπως γράφουν οι Times, ο Φαμπρίτσιο φον Αρκ ηγήθηκε των έργων αποκατάστασης, προκειμένου να σώσει το σπίτι του Στραντιβάρι από τη φθορά του χρόνου. «Επισκέφθηκα το σπίτι το 2020 για να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για το εργαστήριο όπου ο σπουδαίος κατασκευαστής εγχόρδων πρωτοδημιούργησε τα θρυλικά βιολιά του και έμεινα έκπληκτος που βρήκα το μέρος εγκαταλελειμμένο», δήλωσε στους Times. «Το εργαστήριο ήταν άδειο, εκτός από το ισόγειο, το οποίο είχε μετατραπεί σε κατάστημα που πουλούσε φωτιστικά και οικιακά διακοσμητικά. Δεν ήταν εικόνα που ταίριαζε μετά θάνατον στον άνθρωπο που άλλαξε την πορεία της μουσικής ιστορίας στα τέλη του 17ου με αρχές του 18ου αιώνα», συμπλήρωσε.

Aκόμη και σήμερα, τα βιολιά Στραντιβάριους που κατασκευάστηκαν από τα χέρια του –με τον μοναδικό τρόπο τον οποίο μόνο εκείνος και η οικογένειά του γνώριζαν– πωλούνται σε τιμές που ζαλίζουν! Οπως το βιολί Στραντιβάριους «Lady Blunt» του 1721, το οποίο διατηρήθηκε σε άριστη κατάσταση και πωλήθηκε το 2011, για σχεδόν 11,5 εκατομμύρια ευρώ (9,8 εκατομμύρια λίρες Αγγλίας). Το συγκεκριμένο έγχορδο πήρε το όνομά του από την εγγονή του Λόρδου Βύρωνα, Αν Μπλαντ, που το κατείχε επί 30 χρόνια.

Ανεβαίνοντας από το ισόγειο προς τα άνω διαμερίσματα της παλιάς κατοικίας του Στραντιβάριους, ο Φον Αρκ δείχνει τα δωμάτια που χρησιμοποιούνταν για συναντήσεις μεταξύ βιολονιστών, δηλώνοντας στους Times: «Ο Στραντιβάρι άκουγε μουσικούς όλη τη νύχτα!». Στον επόμενο όροφο, ένα διαμέρισμα έχει δημιουργηθεί για επισκέπτες μουσικούς, ενώ στον ακόμη πιο πάνω ξεχωρίζει μια σοφίτα με μεγάλα παράθυρα. «Εδώ ο Στραντιβάρι θα στέγνωνε το βερνίκι στα βιολιά του την άνοιξη, στον απογευματινό ήλιο, κάτι που ελπίζουμε να μπορέσουμε να κάνουμε ξανά», λέει ο Φον Αρκ.

Μετά την ακμή της τον 18ο αιώνα ως κέντρο παραγωγής βιολιών, η Κρεμόνα έχασε τον δρόμο της, λίγο προτού ανακάμψει, μόλις τον περασμένο αιώνα. Τώρα μπορεί να υπερηφανεύεται για τα 180 εργαστήριά της, που παράγουν σχεδόν 3.000 κορυφαία βιολιά ετησίως, το καθένα από τα οποία κοστίζει περίπου 17.500 ευρώ! «Ωστόσο, ο ανταγωνισμός από τους Κινέζους είναι σκληρός», παραδέχεται ο δήμαρχός της, Τζιανλούκα Γκαλιμπέρτι. «Στη Σαγκάη υπάρχουν τόσα εργαστήρια και η έκθεση βιολιών της πόλης είναι μεγαλύτερη από τη δική μας, αν και εμείς κερδίζουμε στην ποιότητα», ισχυρίζεται.

«Το μυστικό όπλο της ιταλικής πόλης», προσθέτει, «είναι η παράδοση αιώνων συσσωρευμένης τεχνογνωσίας που μεταλαμπαδεύεται στις επόμενες γενιές, αναζητώντας παράλληλα νέες τεχνικές κατασκευής βιολιών». «Δεν μπορούμε να επαναπαυθούμε στις δάφνες μας – όλα έχουν να κάνουν με τη γνώση, την έρευνα και τη μετάδοση όλων όσων μαθαίνουμε», συμπληρώνει.

Ποιο ήταν το μυστικό του;

Σύμφωνα με τη φήμη που συνοδεύει τα βιολιά Στραντιβάριους, η ποιότητα του ήχου τους δεν έχει ξεπεραστεί ακόμα και στις μέρες μας, ούτε έχει ερμηνευθεί, ποτέ, παρότι αυτός ο ισχυρισμός αμφισβητείται κατά καιρούς. Ως εκ τούτου, το όνομα «Στραντιβάριους» έχει γίνει ένα υπερθετικό συνώνυμο της εξαιρετικής ποιότητας γενικότερα, για κάποιον που επιθυμεί να περιγράψει οτιδήποτε είναι άριστης ποιότητας. Το ξύλο των Στραντιβάριους ήταν από έλατο (άνω μέρος), ιτιά (εσωτερικά χωρίσματα και επενδύσεις και σφένδαμο για το κάτω μέρος, τα πλάγια και τον “λαιμό” του οργάνου. Εικάζεται ότι αυτά τα ξύλα δέχονταν επεξεργασία με διάφορες ορυκτές ουσίες, όπως βόρακα, πυριτικό νάτριο και κάλιο, καθώς και λευκό βερνίκι, ένα βερνίκι από αραβικό κόμμι, μέλι και ασπράδι αυγού. Από τον αριθμό των καλουπιών στη σταδιοδρομία του Αντόνιο Στραντιβάρι αποδεικνύεται ότι πειραματίστηκε με κάποιες από τις διαστάσεις των εγχόρδων του.

Σύμφωνα με τους Times, οι επιστήμονες θεώρησαν αργότερα ότι ο Στραντιβάρι χρησιμοποίησε αλπικά έλατα που αναπτύσσονταν σε ασυνήθιστα κρύες καιρικές συνθήκες. Ενα τέτοιο δέντρο είχε αυξημένη πυκνότητα, η οποία μπορούσε να δώσει έναν εξαιρετικά διακριτικό ήχο στα μουσικά όργανα που κατασκευάζονταν από αυτό. Αργότερα, είπαν ότι ο Στραντιβάρι έμαθε το μυστικό του βερνικιού τυχαία, σε ένα φαρμακείο και βελτίωσε τη συνταγή κατασκευής των εγχόρδων του, προσθέτοντας «φτερά εντόμων και σκόνη από το πάτωμα του δικού του εργαστηρίου». Ενας άλλος μύθος λέει ότι «ο κύριος της Κρεμόνας» ετοίμαζε τα μείγματά του από τις ρητίνες των δέντρων που μεγάλωναν εκείνες τις μέρες στα δάση του Τιρόλο και αργότερα κόπηκαν.

Στην πραγματικότητα, όλες αυτές οι πληροφορίες ελέγχονται ως προς την αξιοπιστία τους: οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι το βερνίκι με το οποίο ο Στραντιβάριους κάλυπτε τα πασίγνωστα βιολιά του δεν διέφερε από αυτό που χρησιμοποιούσαν οι κατασκευαστές επίπλων της εποχής. Ο Στραντιβάρι είχε έναν ιδιαίτερο τρόπο κοίλωσης των καταστρωμάτων, ένα μοναδικό μοτίβο οπών, ένα χαρακτηριστικό περίγραμμα των εξωτερικών γραμμών, στα έγχορδα που δημιουργούσε. Αυτό το γνωρίζουν, άλλωστε, ήδη καλά οι έμποροι μουσικών οργάνων, οι οποίοι για τα ποιοτικά βιολιά ζητούν περίπου 10.000 ευρώ, αλλά για ένα «Strad» (αυθεντικό Stradivarius) ζητούν… από ένα εκατομμύριο ευρώ και πάνω. Ο λόγος είναι ότι από τα τέλη του 19ου αιώνα, το οικογενειακά φυλαγμένο μυστικό της επιτυχούς κατασκευής των βιολιών του Στραντιβάρι χάθηκε. Για κάτι τόσο μεγάλης και δυσεύρετης αξίας ήταν επόμενο να γίνουν πάμπολλες προσπάθειες επίλυσης του… μυστηρίου. Οι κατασκευαστές οργάνων αποσυναρμολόγησαν προσεκτικά τα βιολιά του, μέτρησαν με ακρίβεια κάθε διάστασή τους και τα αναπαρήγαγαν με πιστότητα. Οι φυσικοί ανέλυσαν, με τα όργανα των εργαστηρίων τους, κάθε μορφή ταλάντωσης των καπακιών και της γέφυρας των χορδών. Οι χημικοί, επίσης, ανέλυσαν τα βερνίκια και τις κόλλες των φημισμένων βιολιών.

Ολα ήταν μάταια. Μόνο ένα πράγμα ήταν σαφές: από τον 17ο αιώνα, ο Στραντιβάρι διέθετε γνώσεις χημείας, εξαιρετικές για εκείνη την εποχή. Διαπιστώθηκε ότι τα μουσικά όργανα που κατασκεύαζε, υποβάλλονταν σε επεξεργασία με ορυκτή σύνθεση, για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Εκατοντάδες είναι εκείνοι οι οποίοι προσπάθησαν να λύσουν το μεγάλο αίνιγμα: Επιστήμονες και ειδικοί, με γνώσεις πάνω στην ξυλουργική αλλά και στην ιστορική κλιματολογία, αναζήτησαν χωρίς επιτυχία το μυστικό στη σύσταση των υλικών, τα οποία χρησιμοποιούσε ο θρυλικός κατασκευαστής μουσικών οργάνων.

Παρά τις δεκάδες θεωρίες που έκτοτε αναπτύχθηκαν, δίνοντας η καθεμία τη… δική της «λύση» στο μυστήριο, ένα μόνο παραμένει σίγουρο μέχρι και σήμερα: ο γρίφος των Στραντιβάριους παραμένει άλυτος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News