Καθισμένος σε μια αποβάθρα, ο Ντέιβιντ Σιλ, καθηγητής Θαλάσσιας Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Πασίφικ της Αλάσκας, είχε δίπλα του έναν κουβά γεμάτο με αυτά που επρόκειτο να είναι τα συστατικά του δείπνου εκείνης της βραδιάς: φρεσκοκομμένα πλοκάμια χταποδιού. Και τότε άρχισε η «παράσταση»… «Καθώς ήμασταν εκεί για αρκετή ώρα συζητώντας, τα πλοκάμια άρχισαν να σέρνονται έξω από τον κάδο» λέει ο Ντέιβιντ Σιλ.

Καθώς η κίνησή τους συνεχιζόταν, με τις βεντούζες, οι άκρες των πλοκαμιών έφταναν πάνω από το χείλος του κουβά. Ο νεκρός περπατούσε… Ακούγεται σαν εφιάλτης, αλλά για τον Σιλ ήταν απλώς άλλο ένα παράδειγμα της συναρπαστικής βιολογίας των πιο αινιγματικών κατοίκων του ωκεανού.

Απαθανατισμένα είτε σαν γιγάντια θαλάσσια τέρατα είτε σαν πορνογραφικά φετίχ ή σαν μέντιουμ γνώστες του ποδοσφαίρου, τα χταπόδια γοητεύουν εδώ και πολύ καιρό τους ανθρώπους.

Η εμφάνισή τους είναι αναμφίβολα σαγηνευτική, γράφει στον Guardian η Νίκολα Ντέιβις. Στους «Εργάτες της Θάλασσας», μυθιστόρημα του Βίκτωρος Ουγκό που εκδόθηκε το 1866, στη Μάχη με ένα Χταπόδι, ο συγγραφέας έγραψε πως όταν κολυμπάει το ζώο μοιάζει με κλειστή ομπρέλα χωρίς λαβή.

Η ανατομία τους δεν είναι λιγότερο ενδιαφέρουσα. Ο εγκέφαλος του χταποδιού βρίσκεται ανάμεσα στα μάτια του, ενώ ο βολβός που μοιάζει με κεφάλι είναι στην πραγματικότητα ένας μανδύας που, μεταξύ άλλων δομών, περιέχει το στομάχι και τον πρωκτό. Επιπλέον, τα χταπόδια, εκτός από οκτώ πλοκάμια –που, αν κοπούν, μπορούν να ξαναφυτρώσουν– διαθέτουν και τρεις καρδιές, ενώ δεν μπορούν να δουν χρώματα, τουλάχιστον με τον τρόπο που τα βλέπουμε εμείς, αλλά μπορούν να δουν την πόλωση του φωτός.

Τα πλοκάμια, που σέρνονται, έχουν άλλο ένα εκπληκτικό χαρακτηριστικό. «Η κίνηση που κάνουν οι βεντούζες μεταξύ τους δεν συντονίζεται από τον κεντρικό εγκέφαλο, όπως θα μπορούσαμε να φανταστούμε για έναν άνθρωπο, για παράδειγμα» λέει ο Σιλ. «Αντίθετα, συντονίζεται σε κάθε πλοκάμι χωριστά» εξηγεί.

Ως αποτέλεσμα, οι βεντούζες μπορούν να συνεργαστούν με τις γειτονικές τους, ακόμη και όταν αποκόπτονται από το υπόλοιπο ζώο, υπό την προϋπόθεση ότι οι ιστοί εξακολουθούν να έχουν αρκετό οξυγόνο (και επομένως δεν έχουν νεκρωθεί ακόμη). Η προεπιλεγμένη τους κίνηση είναι να μετακινούνται τα πλοκάμια κατά μήκος της αλυσίδας με τις βεντούζες προς το στόμα του ζώου: «Αν το κάνετε αυτό σε μια ακίνητη επιφάνεια, το πλοκάμι του χταποδιού θα σέρνεται με την άκρη πρώτα μακριά από το στόμα» λέει ο Σιλ. Αποτέλεσμα, κομμένα πλοκάμια μέσα σε έναν κουβά να κινούνται σαν να επιχειρούν απόδραση.

Ειδικός στη συμπεριφορά των χταποδιών, ο Σιλ γνωρίζει τις ιδιαιτερότητές τους. Αλλά στο νέο του βιβλίο, «Many Things Under a Rock: The Mysteries of Octopuses» («Πολλά Πράγματα Κάτω από Εναν Βράχο: Τα Μυστήρια των Χταποδιών»), το οποίο κυκλοφόρησε στις 6 Ιουλίου, ελπίζει να προσφέρει μια νέα οπτική για αυτά που συχνά θεωρούνται εξωγήινα πλάσματα.

«Iσως η μεγαλύτερη παρανόηση σχετικά με αυτά είναι ότι είναι πολύ “εξωγήινα”, πολύ διαφορετικά από εμάς», είπε στον Guardian ο αμερικανός καθηγητής Θαλάσσιας Βιολογίας. «Νομίζω ότι ένα από τα μηνύματα που ήθελα να περάσω στο βιβλίο είναι ότι όλη η ζωή, η ζωή των ζώων ειδικότερα, μοιράζεται ένα σύνολο παγκόσμιων στόχων», μεταξύ των οποίων και ότι όλα τα ζώα αναζητούν τροφή, καταφύγιο και σύντροφο.

Πράγματι, με τα μεγάλα μάτια τους, την περίεργη φύση και τον περιβόητο κυκλοθυμικό χαρακτήρα που τα διακρίνει –μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι σκόπιμα πετούν σκουπίδια σε άλλα χταπόδια– τα πλάσματα αυτά μπορεί να φαίνονται… παράξενα ανθρώπινα.

Ωστόσο, τα κοινά σημεία μεταξύ ημών και αυτών δεν προκαλούν έκπληξη· παρουσιάζοντας το βιβλίο του θαλάσσιου βιολόγου στον Guardian, η Νίκολα Ντέιβις αναφέρει ότι ο Σιλ υπογραμμίζει ότι, όπως και άλλα ζώα, μοιραζόμαστε μια βαθιά εξελικτική ιστορία: «Θεωρούμε κακά τα ανθρωπομορφικά ζώα, με το σκεπτικό ότι δεν πρέπει να υποθέτουμε πως η ανθρώπινη εμπειρία σχετίζεται άμεσα με τη ζωική. Και αυτό είναι δίκαιο» λέει. «Αλλά επίσης δεν πρέπει να υποθέτουμε ότι δεν συμβαίνει· αυτά τα δύο είδη δεν είναι εντελώς χωρισμένα το ένα από το άλλο».

Τα χταπόδια, ωστόσο, κάνουν κάποια πράγματα πολύ διαφορετικά. Για παράδειγμα, στο σεξ: ενώ οι άνθρωποι ενώνονται, τα χταπόδια το κάνουν κατά το μήκος του πλοκαμιού: «Στα αρσενικά, το τρίτο δεξί πλοκάμι είναι φτιαγμένο για ζευγάρωμα» σημειώνει ο Σιλ, προσθέτοντας ότι το αρσενικό χρησιμοποιεί αυτό το πλοκάμι για να περάσει πακέτα σπέρματος στην κοιλότητα του μανδύα του θηλυκού.

Αυτή η πράξη, όμως, μπορεί να είναι επικίνδυνη: «Mερικές φορές τα θηλυκά επιτίθενται και σκοτώνουν τα αρσενικά. Τα χταπόδια μπορεί να κανιβαλίζουν. Ιδίως όταν πρόκειται για ένα μεγαλύτερο θηλυκό και ένα μικρότερο αρσενικό, το αρσενικό διατρέχει σημαντικό κίνδυνο» επξηγεί ο Σιλ.

Τα χταπόδια είναι επίσης μαέστροι της μεταμφίεσης: «Κινούμενο στις επιφάνειες των υφάλων, το χταπόδι της ημέρας αλλάζει κατά μέσο όρο τρεις φορές το λεπτό ενόσω κινείται» γράφει ο Σιλ, περιγράφοντας πώς τα πλάσματα αυτά μπορούν να αλλάζουν χρώμα για να εξομοιώνονται με το περιβάλλον τους, αλλάζοντας επίσης τη στάση τους, τα μοτίβα του σώματος και την υφή του.

Η αλλαγή μπορεί να φαίνεται μαγική, αλλά είναι ένα έξυπνο κόλπο: «Το κάνουν χρησιμοποιώντας μικροσκοπικούς μύες στο δέρμα τους, οι οποίοι ελέγχουν τα στρώματα των χρωματοφόρων, κυττάρων που λειτουργούν βασικά σαν μικρά σακουλάκια χρωστικής ουσίας· μπορούν είτε να απλώσουν αυτές τις μικρές σακούλες προς τα έξω, έτσι ώστε να είναι ορατή όλη η χρωστική ουσία, είτε να αφήσουν τις σακούλες να κρέμονται κλειστές, έτσι ώστε να φαίνεται πραγματικά αυτό που βρίσκεται κάτω από αυτά τα χρωματοφόρα», μάς πληροφορεί ο Σιλ, προσθέτοντας ότι κάτω από τα χρωματοφόρα υπάρχουν στρώματα δέρματος που μπορούν να αντανακλούν ή να διαχέουν το φως, επιβοηθώντας το καμουφλάζ του πλάσματος.

Στο βιβλίο του, ο Ντέιβιντ Σιλ αποκαλύπτει επίσης ότι τα ψάρια και τα χταπόδια συνεργάζονται στην αναζήτηση τροφής, καθώς και ότι τα χταπόδια μπορούν να ονειρεύονται.

Και ενώ το Κράκεν είναι μύθος, δεν λείπουν οι ανησυχητικές συναντήσεις, από θρύλους ντόπιων μέχρι την προσωπική εμπειρία του Σιλ με την Καλάμιτι, το αιχμάλωτο χταπόδι που είχε την τάση να εκτοξεύει νερό και να προσπαθεί να τραβήξει τους υπεύθυνους του ενυδρείου μέσα στη δεξαμενή του.

Το βιβλίο «Many Things Under a Rock», με τις ιδιόρρυθμες ιστορίες του Σιλ και τις επιστημονικές του γνώσεις, γράφει η Νίκολα Ντέιβις στον Guardian, κυκλοφορεί σε μια εποχή που η σχέση μας με τα χταπόδια αλλάζει συνεχώς. Πέρυσι, το Ηνωμένο Βασίλειο θέσπισε τον νόμο περί Ευημερίας των Ζώων (Sentience), με βάση τον οποίο προστατεύονται και τα χταπόδια. Ωστόσο, παρά την αυξανόμενη αναγνώριση ότι τα χταπόδια είναι έξυπνα και μπορούν να νιώσουν πόνο, είναι σε εξέλιξη σχέδια για εκτροφή τους.

Για τον Σιλ είναι σαφές ότι τα χταπόδια έχουν κάποιο επίπεδο εσωτερικής εμπειρίας και επίγνωσης του εαυτού τους. Αλλά όταν πρόκειται για δικαιώματα, λέει, το ερώτημα δεν αφορά τόσο το πώς ενεργούν τα χταπόδια, αλλά το πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι: «Αποφασίζουμε συνεχώς αν θέλουμε να είμαστε το είδος της κοινωνίας που βλέπει τη φύση ως ιδιοκτησία, ως εμπόρευμα», λέει, «ή να αντιμετωπίζουμε τη φύση ως οντότητα μέσα στην οποία είμαστε και εμείς βυθισμένοι, μια οντότητα με τους δικούς της σκοπούς και στόχους, την οποία μοιραζόμαστε με μυριάδες άλλα άτομα και πάρα πολλά είδη, τα οποία μπορεί να ζήσουν καλύτερες ή χειρότερες ζωές».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News