Στα μέσα του 20ού αιώνα, όταν ένα μεγάλο μέρος της Αφρικής κέρδισε την ανεξαρτησία του, απελευθερώθηκε ένα κύμα δημιουργικής έκφρασης που σάρωσε ολόκληρη την ήπειρο, και έκτοτε η εξέλιξή του δεν έχει σταματήσει. Η μόδα έπαιξε και παίζει κεντρικό ρόλο στην πολιτιστική αναγέννηση της Αφρικής· και τώρα, μια εντυπωσιακή νέα έκθεση στο Μουσείο του Μπρούκλιν στη Νέα Υόρκη τιμά την εφευρετικότητα και τον παγκόσμιο αντίκτυπο της αφρικανικής μόδας από τη δεκαετία του 1950 έως σήμερα.

Η έκθεση «Africa Fashion», η οποία  θα διαρκέσει μέχρι τις 22 Οκτωβρίου, είναι η μεγαλύτερη παρουσίαση του θέματος που έγινε ποτέ, και το Μπρούκλιν, που φιλοξενεί μια από τις πιο δυναμικές κοινότητες της αφρικανικής διασποράς στις ΗΠΑ, είναι το τέλειο σκηνικό για να εξερευνήσει κανείς τις πολλές ιστορίες και τους πολιτισμούς της Αφρικής.

Προβάλλοντας μια εκθαμβωτική σειρά ενδυμάτων εμβληματικών αφρικανών σχεδιαστών, παράλληλα με έργα μουσικών, εικαστικών και άλλα πολλά, η «Africa Fashion» φωτίζει τον κεντρικό ρόλο της μόδας, η οποία έθεσε τα θεμέλια για μια επανάσταση που συνεχίζεται.

Εκτίθενται περισσότερα από 180 έργα, ανάμεσά τους ξεχωριστά κομμάτια από τις συλλογές του μουσείου, τα οποία έχουν εμπλουτίσει την έκθεση που είχε αρχικά παρουσιαστεί στο μουσείο Victoria and Albert του Λονδίνου. Πολυαισθητηριακή εμπειρία οργανωμένη θεματικά, η έκθεση αφρικανικής μόδας προβάλλει εντυπωσιακά μοντέλα υψηλής ραπτικής και έτοιμα ενδύματα, καθώς και φωτογραφίες, λογοτεχνικά κείμενα, σκίτσα, μουσική, ταινίες και πλάνα από πασαρέλες, υφάσματα και κοσμήματα. Εκπροσωπούνται περισσότεροι από 40 σχεδιαστές και καλλιτέχνες από 20 αφρικανικές χώρες, ενώ πολλά από τα έργα τους παρουσιάζονται για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η μόδα της Αφρικής ακολουθεί την ιστορία της

Γοητευμένος από την έκθεση του Μουσείου του Μπρούκλιν, ο κριτικός τέχνης Σεφ Ρόντνεϊ γράφει στους New York Times πως κατά την επίσκεψή του ένιωσε ότι έβλεπε κάτι θαυμαστό, κάτι πιο εκπληκτικό από την απλή ανανέωση του στυλ ενός ατόμου. Μεταφέρθηκε, λέει, σε μια ιστορική εποχή, όταν σχεδόν ολόκληρη η ήπειρος απαλλασσόταν από την αποικιοκρατική κυριαρχία και το σχετικό ένδυμα, και άρχισε να εμφανίζεται στην παγκόσμια σκηνή μεταμορφωμένη.

Τον επισκέπτη υποδέχεται ένας τοίχος που σηματοδοτεί αυτή την αλλαγή: περιλαμβάνει ένα χρονοδιάγραμμα με φωτογραφίες, κείμενα και ντοκιμαντέρ τα οποία περιγράφουν λεπτομερώς τις στιγμές των απελευθερωτικών αγώνων της Αφρικής του 20ού αιώνα. Σε οθόνες προβάλλονται κινηματογραφικά πλάνα από βασικές τελετές, όπως η δημιουργία της Δημοκρατίας της Γκάνας το 1957, ενώ σε έναν παρακείμενο τοίχο είναι τοποθετημένες οι σημαίες και των 54 χωρών της Αφρικής, με τα διακριτικά και την εραλδική τους.

Η δρ Κριστίν Τσετσίνσκα, επικεφαλής της ομάδας των επιμελητών που διοργάνωσαν την αρχική έκθεση στο V&A, επιβεβαίωσε ότι είναι σκόπιμα βασισμένη στην ιστορία των κινημάτων ανεξαρτησίας, προσθέτοντας ότι για εκείνη ήταν ζωτικής σημασίας να καταλάβουν οι επισκέπτες ότι τα ρούχα έχουν «πολιτική διάσταση».

Η Τσετσίνσκα γράφει στον κατάλογο της έκθεσης ότι η Τυνησία και το Μαρόκο απελευθερώθηκαν από τον έλεγχο της Γαλλίας το 1956 και έναν χρόνο αργότερα η Γκάνα απελευθερώθηκε από τη Βρετανία. Στη συνέχεια, το 1960, 17 αφρικανικές χώρες αποτίναξαν την αποικιακή κυριαρχία, για να ενσωματωθούν στο ιστορικό ρεκόρ του «Ετους της Αφρικής».

«Η ριζική κοινωνική και πολιτική αναδιάταξη που έλαβε χώρα, πυροδότησε μια πολιτιστική αναγέννηση σε ολόκληρη την ήπειρο» γράφει η Τσετσίνσκα. «Η μόδα, η μουσική και οι εικαστικές τέχνες βασίστηκαν σε παλαιότερα περιθωριοποιημένες παραδόσεις, δημιουργώντας καινοτόμες μορφές που στράφηκαν προς τη μελλοντική αυτοδιάθεση».

Ο Σεφ Ρόντνεϊ σημειώνει στο άρθρο του στους New York Times ότι πρέπει να αναγνωριστεί το γεγονός ότι η αυτοδιάθεση δεν παρήγαγε πάντα ικανή πολιτική ηγεσία ή πολιτικές που ωφέλησαν την πλειονότητα των πολιτών· ωστόσο, ορισμένες χώρες που κάποτε ταλαιπωρήθηκαν από την αποικιακή κυριαρχία έχουν μάθει πια να στέκονται μόνες τους.

Η έκθεση αναβίωσε πολιτιστικές πρακτικές και φόρμες γνώριμες στους αυτόχθονες Αφρικανούς, που είναι μάλιστα διευρυμένες στην αμερικανική εκδοχή της έκθεσης «Μόδα της Αφρικής», σύμφωνα με τις υπεύθυνες της διοργάνωσης Ερνεστίν Γουάιτ-Μιφετού (επιμελήτρια Αφρικανικής Τέχνης του Μουσείου) και τη μεταδιδακτορική συνεργάτιδά της Ανισα Μαλβόισιν. Η νέα έκθεση περιλαμβάνει 300 αντικείμενα, από τα οποία περίπου 130 είναι ενδύματα, υφάσματα και κοσμήματα, και περισσότερα από 50 εκθέματα από τις συλλογές του μουσείου.

Ακόμη, οι επιμελητές του Μουσείου του Μπρούκλιν έχουν προσθέσει περισσότερα πλάνα ντοκιμαντέρ από τα τέσσερα μεγάλα φεστιβάλ στην αφρικανική ήπειρο τις δεκαετίες του 1960 και του 1970: το Πρώτο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Μαύρων Τεχνών (FESMAN) στο Ντακάρ το 1966· το Zaire 74 το 1974 στην Κινσάσα· το Παναφρικανικό Πολιτιστικό Φεστιβάλ το 1969 στην Αλγερία (PANAF)· και το Δεύτερο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Μαύρων και Αφρικανικών Τεχνών (FESTAC 77) το 1977 στο Λάγκος.

Μόδα που πατάει στις παραδόσειςτων γηγενών

Στην έκθεση υπάρχει μια αυτοσχέδια βιβλιοθήκη με κλασικά βιβλία που εξετάζουν αυτή την ιστορία και την κληρονομιά της. Περιλαμβάνονται επίσης φωτογραφίες σε μέγεθος τοιχογραφίας με δραστηριότητες του FESTAC, της Μάριλιν Νανς, συγγραφέα του «Last Day in Lagos»: σε μια εικόνα, ο Στίβι Γουόντερ, που παίζει φορώντας ένα φωτεινό λευκό κοστούμι με παντελόνι καμπάνα, βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με γυναίκες περίτεχνα τυλιγμένες με χειροποίητα υφάσματα Kente και άνδρες με τις ενδυμασίες της φυλής τους και διακοσμητικές κορδέλες στα πόδια. Η Νανς, που κατάγεται από το Μπρούκλιν, είπε στον Ρόντνεϊ ότι ταξίδεψε στο Λάγκος μαζί με μια ομάδα περίπου 200 μαύρων Αμερικανών από τη Νέα Υόρκη, γνωρίζοντας ότι επρόκειτο για ένα εξαιρετικά σημαντικό γεγονός.

Η μουσική ακολουθεί τους επισκέπτες καθώς περνούν από τη μία αίθουσα στην άλλη. Η Μαλβόιζιν εξηγεί στους New York Times ότι επέλεξαν προσεκτικά μια λίστα αναπαραγωγής –προσβάσιμη μέσω κωδικού QR– με τα καυτά τραγούδια της εποχής που αντιπροσωπεύεται σε κάθε αίθουσα, τα οποία ταιριάζουν επίσης με τα ρούχα και τα αξεσουάρ που εκτίθενται: chaabi, Arab pop, hip-hop, afrobeat, highlife, jazz, kora και άλλα είδη.

Πρόκειται για μια έκθεση εξαιρετικά όμορφη, με υφάσματα, αξεσουάρ και ρούχα που προκαλούν έκπληξη και περιέργεια. Σχεδόν τίποτα δεν είναι αναμενόμενο ή κλισέ, σημειώνει ο Σεφ Ρόντνεϊ. Eίναι ένα πραγματικό μάθημα Ιστορίας μέσω των εικόνων και των ενδυμάτων βασικών σχεδιαστών από τα μέσα του 20ού αιώνα, όπως οι Kofi Ansah από την Γκάνα, Chris Seydou από το Μάλι και Shade Thomas-Fahm από τη Νιγηρία.

Σε μια οθόνη προβάλλονται σύγχρονες επιδείξεις μόδας, στις οποίες όμως το καινοτόμο πνεύμα εκείνου του χρόνου και του τόπου στην Αφρική λάμπει, ακόμη και σε συλλογές που φαινομενικά είναι βασισμένες σε ευρωπαϊκές πηγές. Στο τμήμα του Στολισμού αξίζει η αναφορά σε ένα χρυσό και πράσινο μεταλλικό τσόκερ με μακριά ουρά από δέρμα ή ύφασμα που πέφτει στην πλάτη, από τη συλλογή «Salt of the Earth» της κενυάτισσας σχεδιάστριας κοσμημάτων Ami Doshi Shah.

Σε μια άλλη βιτρίνα, η Inzuki, μια νέα μάρκα από τη Ρουάντα, παρουσιάζει ένα κολιέ σαν γιακά, πλεγμένο με χόρτο και λωρίδες  γαλαζοπράσινες, σκούρο πορτοκαλί, ζεστό ροζ και άλλα χρώματα, ξεκάθαρα επηρεασμένα από τα σχέδια των παραδοσιακών καλαθιών. Εδώ το καθημερινό επαναπροσδιορίζεται ως εξτραβαγκάντσα, παρατηρεί ο Ρόντνεϊ.

Το τμήμα αυτό έχει εμπλουτιστεί επίσης με αντικείμενα από τη συλλογή του Μουσείου του Μπρούκλιν, όπως χρυσά δακτυλίδια από φαραωνικές δυναστείες της Αιγύπτου και κοσμήματα με χάντρες από τη Νότια Αφρική των αρχών του 20ού αιώνα.

Σε κάποιο σημείο η έκθεση μιλάει για τη διαδικασία. Σε τρεις κούκλες ραπτικής παρουσιάζονται τα τρία στάδια ενός φορέματος, από το κόψιμο του χάρτινου πατρόν μέχρι το τελειωμένο ρούχο, της Katungulu Mwendwa, η οποία σχεδίασε τη σειρά «Katush» στο ατελιέ του σπιτιού της στο Ναϊρόμπι της Κένυας.

Ο Artsi Ifrah από το Μαρόκο, ο οποίος πέρυσι κέρδισε το βραβείο βραδινού φορέματος «Fashion Trust Arabia», φτιάχνει πολυτελή ρούχα με μαξιμαλιστικά υλικά, μοτίβα, layering και ντραπαρίσματα. Και ο νοτιοαφρικανός σχεδιαστής Lukhanyo Mdingi φτιάχνει ασορτί μπουφάν και joggers για άτομα ακαθόριστου φύλου, καθώς και τεράστια κασκόλ από χνουδωτό μοχέρ, μαλλί και ακρυλικό, που τυλίγουν το σώμα.

Τέλος, στην ενότητα με θέμα το παγκόσμιο αποτύπωμα της Αφρικής, περίπου 40 κούκλες παρουσιάζουν μια μαγευτική σειρά από δημιουργίες σύγχρονων οίκων designers της αφρικανικής διασποράς, όπως οι Eilaf Osman, Papa Oppong, Brother Vellies και η ιδρύτριά του Aurora James, Christopher John Rogers και το Studio One Eighty Nine.

Μόδα του δρόμου, εξίσου ευφάνταστη και δημιουργική

Οπως γράφει η Μαρίζα Γκάθρι στο Women’s Wear Daily, «η συνεισφορά των σχεδιαστών αφρικανικής καταγωγής είναι ήδη εμφανής στη βιομηχανία της μόδας, αλλά η έκθεση είναι αναμφισβήτητα η πρώτη ολοκληρωμένη αναγνώριση αυτής της κληρονομιάς». Ακόμη, σύμφωνα με την επιμελήτρια του V&A, Κριστίν Τσετσίνσκα, η έκθεση είναι «εμπνευσμένη από το θέατρο της μόδας και το αφηγηματικό δυναμικό του: τη δημιουργία και την απόδοση ταυτοτήτων μέσω των αξεσουάρ του (props)».

Με το πολυτελές ντιζάιν συνδυάζονται, ωστόσο, και φωτογραφίες καλλιτεχνών όπως οι Sarah Waiswa, Trevor Stuurman και Stephen Tayo, που δείχνουν τι φορούν οι άνθρωποι στον δρόμο και πώς τα ρούχα τους δεν είναι λιγότερο ευφάνταστα και τολμηρά από τη μόδα των designers.

Σε ένα πορτρέτο της Waiswa, μια γυναίκα έχει τραβηγμένα τα μαλλιά της προς τα πίσω σε δύο κουλουριασμένες πλεξούδες και φοράει ένα τοπάκι φτιαγμένο με δύο δερμάτινες ζώνες· στη μέση της έχει περασμένη μια λεπτή πορτοκαλί ζώνη με χρυσή πόρπη πάνθηρα.

Σε μια διπλανή φωτογραφία, τρεις νεαροί άνδρες –με πνεύμα επίσης εξαιρετικά τολμηρό– παρουσιάζουν έναν εκλεκτικό συνδυασμό μοτίβων και κοσμημάτων με χάντρες: ο ένας φοράει φόρμα με κόκκινες και άσπρες ρίγες, ο άλλος έχει συνδυάσει ένα λουλουδάτο παντελόνι με κόκκινο σακάκι και ο τρίτος ταίριαξε οριζόντιες και κάθετες ρίγες.

Αυτό το πνεύμα της καινοτομίας που χρησιμοποιεί ό,τι υπάρχει διαθέσιμο και ταυτόχρονα μια ακατάβλητη αισιοδοξία για ό,τι μπορεί να επιφυλάσσει το μέλλον, διατρέχουν όλη τη «Μόδα της Αφρικής», γράφει στους New York Times ο κριτικός τέχνης Σεφ Ρόντνεϊ, υπογραμμίζοντας ότι το βαθύτερο νόημα της έκθεσης είναι πως ήταν πάντα σημαντικό, όχι απλώς να είσαι καλά ντυμένος, αλλά να μπορείς να ντύνεσαι καλά…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News