Ακούγεται σαν ανέκδοτο: Τι συνδέει τις φτωχές ευρωπαϊκές αποδόσεις των καλλιεργειών στα τέλη του 1700 (η σπίθα που πυροδότησε τη Γαλλική Επανάσταση), τον θανατηφόρο λιμό του 1876 που σκότωσε 13 εκατομμύρια ανθρώπους στη βόρεια Κίνα, και την ξαφνική εξαφάνιση χιλιάδων γαύρου από τα περουβιανά νερά το 1972;

Οχι, η απάντηση δεν είναι η εμφάνιση του χρονοταξιδιώτη Μάρτι ΜακΦλάι (από τη σειρά ταινιών «Επιστροφή στο Μέλλον»), ούτε αυτή του Doctor Who (του μυστηριώδη ταξιδιώτη της ομότιτλης αγγλικής τηλεοπτικής σειράς), αλλά μάλλον ένα παγκόσμιο μοτίβο καιρού που επί χιλιετίες έχει διαμορφώσει και καθορίσει διακριτικά το μακρύ τόξο της ανθρώπινης ιστορίας.

Με εμφανίσεις κάθε τρία έως επτά χρόνια, ο Ελ Νίνιο περιγράφει την ασυνήθιστη θέρμανση του ανατολικού Ειρηνικού Ωκεανού, ακριβώς έξω από την ακτή από το Περού. Το φαινόμενο εκδηλώνεται όταν η θερμοκρασία της θάλασσας στην περιοχή αυξάνεται κατά 0,5°C πάνω από τον μακροπρόθεσμο μέσο όρο.

Το φαινόμενο αυξάνει, κατά συνέπεια, τις θερμοκρασίες του επιφανειακού αέρα και τις αλλαγές πίεσης σε όλον τον ισημερινό, οι οποίες στη συνέχεια επηρεάζουν τον εποχιακό καιρό και στα δύο ημισφαίρια. Το συμβάν καθοδηγείται από αργές, φυσικές διακυμάνσεις στα ωκεάνια ρεύματα και στα μοτίβα του ανέμου, αλλά οι κλιματικές επιπτώσεις γίνονται αισθητές για πολλούς μήνες –ή και χρόνια– σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Οι επιπτώσεις του περιλαμβάνουν αυξημένες παγκόσμιες θερμοκρασίες, αυξημένη βροχόπτωση, έντονες πλημμύρες και ξηρασίες, αύξηση των μολυσματικών ασθενειών –συμπεριλαμβανομένης της ελονοσίας ή ακόμη και της πανώλης–, δασικές πυρκαγιές, μαζική θανάτωση ψαριών… και η λίστα συνεχίζεται. Από την άλλη πλευρά, ένας Ελ Νίνιο συνήθως οδηγεί σε λιγότερους τυφώνες στον Ατλαντικό, ενώ μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της ξηρασίας σε ξηρές περιοχές του πλανήτη.

Οι επιστήμονες του κλίματος προβλέπουν με πιθανότητα 90% ότι το φαινόμενο θα λάβει χώρα στο δεύτερο εξάμηνο του έτους. Οι επιπτώσεις του είναι απίθανο να γίνουν αισθητές μέχρι το τέλος του έτους, αλλά υπάρχει ανησυχία ότι το φαινόμενο μπορεί να είναι ισχυρό μέσα στο 2024, αναφέρει ρεπορτάζ της Telegraph.

Η εμπειρία κάθε χώρας από το πέρασμα του Ελ Νίνιο ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή και από εποχή σε εποχή, και εξαρτάται από την ένταση του φαινομένου, όταν τελικά συμβεί. Σε περιοχές του κόσμου όπως οι μεσοδυτικές Πολιτείες των ΗΠΑ με το καυτό, ημίξηρο κλίμα, ο Ελ Νίνιο μπορεί να φέρει αυξημένες βροχοπτώσεις κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Αντίθετα, μπορεί να οδηγήσει σε ασυνήθιστα ζεστές θερμοκρασίες και ξηρές συνθήκες σε περιοχές της Αφρικής που έχουν συνήθως πολλή υγρασία.

Παρά τη μοναδικότητα κάθε φαινομένου Ελ Νίνιο, υπάρχουν ορισμένες σταθερές – οι πιο έντονες επιπτώσεις γίνονται αισθητές σε τροπικές περιοχές, ενώ η παγκόσμια θερμοκρασία θα αυξηθεί (κατά πόσο, εξαρτάται από την ισχύ του φαινομένου). Ιστορικά, το γεγονός συνδέεται με ξηρασίες στην Ινδονησία, στη Μαλαισία και στις Φιλιππίνες, ενώ το Περού και η Κένυα υποφέρουν από έντονες βροχοπτώσεις.

Το φαινόμενο είναι η θερμή φάση της «Νότιας Ταλάντωσης Ελ Νίνιο» (ENSO), η οποία περιγράφει την περιοδική μεταβολή των ανέμων και της θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας στον ανατολικό Ειρηνικό Ωκεανό. Η ψυχρή φάση του ENSO είναι γνωστή ως Λα Νίνια, εμφανίστηκε τα τελευταία τρία χρόνια και λειτούργησε ως προσωρινό φρένο –αν και όχι πολύ καλό– στην άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας. Τα τελευταία οκτώ χρόνια ήταν από τα θερμότερα στην Ιστορία.

Αλλά ο Ελ Νίνιο είναι το πιο απαίσιο αδερφάκι από τα δύο. Μερικές από τις χειρότερες κρίσεις που σχετίζονται με το κλίμα στην πρόσφατη μνήμη, έχουν συνδεθεί με το φαινόμενο. Το 2015/16, μια ισχυρή χρονιά Ελ Νίνιο, η Αιθιοπία υπέστη μια καταστροφική ξηρασία από την οποία επλήγησαν 10 εκατομμύρια άνθρωποι.

Νωρίτερα, στη διετία 1997-98, το φαινόμενο προκάλεσε παγκόσμιες ζημιές ύψους 90 δισ. ευρώ. Συγκεκριμένα, προκλήθηκαν ακραίες βροχοπτώσεις στην Κένυα, οι οποίες με τη σειρά τους οδήγησαν σε σοβαρό ξέσπασμα του λεγόμενου «πυρετού της κοιλάδας Ριφτ», σκοτώνοντας περισσότερους από 400 ανθρώπους.

Μαζί με τις πλημμύρες και την επισιτιστική ανασφάλεια που συνδέονται με την ξηρασία, τα κρούσματα μολυσματικών ασθενειών είναι μια άλλη σημαντική επίπτωση ενός έντονου Ελ Νίνιο. Παράδειγμα συνιστούν οι εκρήξεις κρουσμάτων πανώλης και λεπτοσπείρωσης, ασθενειών που μεταφέρονται από αρουραίους. Οποιαδήποτε λοίμωξη που μεταδίδεται από τα ζώα ή το νερό –από την ελονοσία έως τη χολέρα– συνήθως αυξάνεται κατά τη διάρκεια ενός ισχυρού Ελ Νίνιο που προκαλεί πλημμύρες και φυσικές καταστροφές.

Οι ψαράδες γαύρου στο Περού ήταν οι πρώτοι που παρατήρησαν και έδωσαν την ονομασία τους στα φαινόμενα Ελ Νίνιο του τροπικού Ειρηνικού, πριν από εκατοντάδες χρόνια. Τα αλιεύματά τους αυξομειώνονταν και οι μεγαλύτερες μειώσεις παρατηρήθηκαν κοντά στα Χριστούγεννα, όταν ο ωκεανός ήταν πιο ζεστός – τον ονόμασαν «El Niño de Navidad» (Το Αγοράκι των Χριστουγέννων).

Στη δεκαετία του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970 το Περού ήταν το μεγαλύτερο αλιευτικό έθνος στον κόσμο. Το 1970, περουβιανοί ψαράδες αλίευσαν περίπου 10 εκατομμύρια μετρικούς τόνους γαύρου. Το 1971 μάζεψαν ακόμη περισσότερους. Αλλά ξαφνικά, την επόμενη χρονιά, οι γαύροι είχαν εξαφανιστεί.

Εχοντας ήδη υποφέρει από την υπεραλίευση της προηγούμενης δεκαετίας, η άφιξη του Ελ Νίνιο το 1972 και τα ζεστά νερά που επέφερε σήμαιναν ότι υπήρχε λιγότερη τροφή για να επιβιώσουν οι γαύροι, με αποτέλεσμα να εξαφανιστούν ξαφνικά τα αποθέματά τους. Εκτοτε ο πληθυσμός των γαύρων στις ακτές του Περού δεν έχει ανακάμψει.

Ωστόσο, δεν είναι όλα μοιραία και μελαγχολικά όσον αφορά τον Ελ Νίνιο. Υπάρχουν και κάποια οφέλη από το φαινόμενο. Για τους αγρότες που μάχονται με την ξηρασία, για παράδειγμα, το φαινόμενο μπορεί να μειώσει την έλλειψη νερού και την ανασφάλεια που αυτή συνεπάγεται. Παράλληλα, η εμφάνισή του σημαίνει λιγότερους τυφώνες στον Ατλαντικό, οι οποίοι συνήθως επηρεάζουν την Καραϊβική και τις ΗΠΑ.

Τους επόμενους μήνες η επιστημονική συναίνεση σχετικά με την ένταση του επικείμενου Ελ Νίνιο θα ενισχυθεί περαιτέρω, καθώς το «φράγμα προβλεψιμότητας της άνοιξης», όπως είναι γνωστό, θα έχει παραβιαστεί. Μια αυξανόμενη βεβαιότητα, ωστόσο, είναι ότι η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει τις επιπτώσεις του φαινομένου, καθώς κάθε άνοδος της παγκόσμιας θερμοκρασίας που προκαλείται από αυτό πατάει σε μια ήδη αυξημένη αρχική βάση.

Το πώς ακριβώς θα υλοποιηθούν αυτές οι επιπτώσεις μένει να φανεί, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το φαινόμενο Ελ Νίνιο θα συνεχίσει να κάνει αισθητή την παρουσία του με πολλούς τρόπους – είτε τροφοδοτεί καιρικές εξάρσεις και καταστροφή, είτε εγγυάται διακοπές χωρίς τυφώνες στην Καραϊβική.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News