Είναι εύκολο να φανταστούμε τα προβλήματα που θα επιφέρει η γήρανση του πληθυσμού στις κυβερνήσεις του ανεπτυγμένου κόσμου, καθώς ολοένα περισσότεροι άνθρωποι που δεν θα εργάζονται θα επιβαρύνουν –σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, ανάλογα με τα συστήματα συνταξιοδότησης και υγείας– ολοένα λιγότερους εργαζόμενους.

Ομως ο Economist ρίχνει φως σε μια άλλη, λιγότερο γνωστή αλλά εν δυνάμει περισσότερο αρνητική συνέπεια της γήρανσης του πληθυσμού: «Η μείωση του αριθμού των νέων μορφωμένων εργαζομένων που εισέρχονται στην αγορά εργασίας θα περιορίσει επίσης την καινοτομία, η οποία θα αποδυναμώσει την οικονομική ανάπτυξη συνολικά. Με την πάροδο του χρόνου αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να αποδειχθεί η πιο επιζήμια, από οικονομική άποψη, από τις συνέπειες της γήρανσης του πλούσιου κόσμου, επισκιάζοντας την αύξηση του κόστους των συντάξεων και της υγειονομικής περίθαλψης».  

Το κρίσιμο σημείο είναι το εξής: «Οι νέοι διαθέτουν μεγαλύτερη ποσότητα αυτού που οι ψυχολόγοι αποκαλούν “ρευστή νοημοσύνη”, όρος που αναφέρεται στην ικανότητα επίλυσης νέων προβλημάτων και επεξεργασίας νέων ιδεών. Οι ηλικιωμένοι διαθέτουν περισσότερη “αποκρυσταλλωμένη νοημοσύνη”, ένα απόθεμα γνώσεων σχετικά με το πώς λειτουργούν τα πράγματα, το οποίο δημιουργείται με την πάροδο του χρόνου.

»Δεν υπάρχουν σαφή όρια, αλλά οι περισσότερες μελέτες υποδεικνύουν ότι η ρευστή νοημοσύνη τείνει να κορυφώνεται στην πρώιμη ενήλικη ζωή και αρχίζει να μειώνεται μετά την ηλικία των 30 ετών. Και οι δύο τύποι νοημοσύνης είναι χρήσιμοι: οι εταιρείες, οι βιομηχανίες και οι οικονομίες χρειάζονται νέους ανθρώπους ικανούς να ανταποκρίνονται σε νέες προκλήσεις, αλλά και έμπειρους βετεράνους με λεπτομερή γνώση της δουλειάς τους. Δεν έχουν όμως ίση αξία όταν το ζήτημα είναι η καινοτομία».  

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις ανατρεπτικές καινοτομίες που αλλάζουν θεμελιωδώς ένα επιστημονικό πεδίο. «Σε έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2021, οι οικονομολόγοι Μαίρη Κάλτενμπεργκ και Ανταμ Γιάφε και η ψυχολόγος Μάρτζι Λάκμαν χρησιμοποίησαν μια βάση δεδομένων με 3 εκατομμύρια διπλώματα ευρεσιτεχνίας που κατατέθηκαν σε περισσότερα από 40 χρόνια, για να διερευνήσουν τη σχέση μεταξύ καινοτομίας και ηλικίας. Ανάλογα με τον επιστημονικό κλάδο, οι συγγραφείς σημειώνουν ότι τα ποσοστά κατοχύρωσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας κορυφώνονται στα τέλη των 30 και στις αρχές των 40 ετών ενός ερευνητή. Τα ποσοστά κατοχύρωσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας μειώνονται στη συνέχεια σταδιακά μεταξύ των 40 και των 50 ετών τους».

Η σημασία της καινοτομίας

Οι τρεις ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι «οι αιτήσεις για διπλώματα ευρεσιτεχνίας που υποβάλλονται από τους νεότερους εφευρέτες είναι πολύ πιο πιθανό να αφορούν απόλυτα καινοτόμες εφευρέσεις που αλλάζουν το πεδίο». 

Γιατί, όμως, είναι τόσο σημαντική η καινοτομία; Επειδή αυξάνει την παραγωγικότητα και η παραγωγικότητα επιτρέπει στις επιχειρήσεις να αντεπεξέρχονται στον ανταγωνισμό και στους εργαζόμενους να βλέπουν, τουλάχιστον γενικά, τους μισθούς τους να αυξάνονται. Οπως συνοψίζει το έγκριτο βρετανικό έντυπο, «μακροπρόθεσμα, μόνο με την αύξηση της παραγωγικότητας μπορεί να ανέβει το βιοτικό επίπεδο». 

Γίνεται απόλυτα κατανοητό, λοιπόν, πόσο επιβλαβές μπορεί να καταστεί το να μη διαθέτει μια χώρα επαρκή αποθέματα «ρευστής νοημοσύνης», όπως, φυσικά, και το να μην εκμεταλλεύεται όση διαθέτει, περιορίζοντας εκείνους που είναι «πολύ νέοι» σε δευτερεύοντες ρόλους ή, ακόμα χειρότερα, συμβάλλοντας ακούσια στην αύξηση των αποκαλούμενων neet στα αγγλικά: των νέων που δεν σπουδάζουν αλλά ούτε εργάζονται ούτε καταρτίζονται.

Ιδιαίτερα αποκαλυπτική είναι η κατάσταση που επικρατεί στην Ιαπωνία, μια χώρα που αντιμετωπίζει ήδη το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού. Ο κινέζος οικονομολόγος με ειδίκευση στη δημογραφία Τζέιμς Λιάνγκ παρατήρησε ότι το 2010 οι ιάπωνες εφευρέτες ήταν οι κορυφαίοι παραγωγοί διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας σε 35 μεγάλες παγκόσμιες βιομηχανίες, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Πνευματικής Περιουσίας Παγκόσμιος Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (WIPO), μια υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών. Το 2021, η Ιαπωνία παρέμενε πρωτοπόρος μόνο σε τρεις.

Φυσικά, σε αυτή την εξέλιξη μπορεί να συνέβαλαν και άλλοι παράγοντες. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, η έρευνα του Λιάνγκ έδειξε ότι μια αύξηση της μέσης ηλικίας σε μια χώρα κατά περίπου τριάμισι έτη επιφέρει μείωση του ποσοστού επιχειρηματικότητας κατά 2,5 ποσοστιαίες μονάδες. «Είναι τεράστια η επίδραση, λαμβάνοντας υπόψη ότι το παγκόσμιο ποσοστό επιχειρηματικότητας ήταν περίπου 6,1% το 2010» υπογραμμίζει ο Economist.

Προφανώς, η αύξηση της γεννητικότητας από μόνη της δεν αρκεί για την προώθηση της καινοτομίας και την αύξηση  παραγωγικότητας, διαφορετικά πολλές χώρες της υποσαχάριας Αφρικής θα έπρεπε να είναι πολύ πιο δυναμικές και πλούσιες από όσο είναι. Τα επίπεδα μόρφωσης και κατάρτισης, η αξιοπιστία των νομικών και χρηματοοικονομικών συστημάτων, η παρουσία δικτύων καινοτομίας (μέσω των οποίων οι εφευρέτες μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους) είναι επίσης πολύ σημαντικά. Και, δεδομένου ότι ο Economist είναι δύσπιστος απέναντι στην ικανότητα των πλούσιων κυβερνήσεων να αντιστρέψουν τις δημογραφικές τάσεις, προτείνει μια εναλλακτική στρατηγική: να βρεθούν τρόποι για την ανάδειξη και αξιοποίηση της υπάρχουσας «ρευστής νοημοσύνης».

Ο πιο προφανής είναι η επένδυση στην εκπαίδευση, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη τις ανεκμετάλλευτες δυνατότητες πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων νέων ανθρώπων σε χώρες όπως η Ινδία, η Βραζιλία και η Κίνα. Κάποιο ρόλο θα μπορούσε επίσης να διαδραματίσει η μετανάστευση των νέων, ιδίως Αφρικανών και Ασιατών, σε χώρες όπου είναι πιο εύκολο να σπουδάσουν και να αξιοποιήσουν τις όποιες δυνατότητές τους. Υπάρχει, φυσικά, και η τεχνολογία. Από την τηλεϊατρική ως την ολοένα αυξανόμενη χρήση ρομποτικών συστημάτων στον τομέα των υπηρεσιών, οι τεχνολογικές καινοτομίες πρόκειται συμβάλουν στη μείωση του αντίκτυπου της γήρανσης του πληθυσμού.

Οσον αφορά την Τεχνητή Νοημοσύνη και την ιδέα ότι θα μπορούσε αυτή να καλύψει την έλλειψη «ρευστής νοημοσύνης» που καταγράφεται, ο Economist είναι επιφυλακτικός: «Δεν φαίνεται να υπάρχει αμφιβολία ότι οι μηχανές θα καταλάβουν σύντομα πώς να κάνουν σταδιακές βελτιώσεις στις υπάρχουσες διαδικασίες, μάλιστα σε ορισμένους τομείς το κάνουν ήδη. Ωστόσο, το αν οι μηχανές θα μάθουν ποτέ να συλλαμβάνουν νέες ανατρεπτικές ιδέες χρήζει περαιτέρω συζήτησης».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News