Ο πρωινός καφές είναι ένα τελετουργικό και ταυτόχρονα μια ανορθωτική για τον οργανισμό δόση καφεΐνης, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η προέλευσή του. Ωστόσο, η ποιότητά του, το χρώμα και η γεύση του μπορεί να διαφέρουν ελαφρώς. Αν έχετε συνηθίσει να πίνετε σκούρο, σχεδόν μαύρο καφέ, δοκιμάστε ένα πιο ανοιχτόχρωμο είδος με πιο λεπτή γεύση, λιγότερη πικράδα και χαρακτηριστικές νότες εσπεριδοειδών. Σας ξαφνιάζει; Και όμως, είναι πεντανόστιμος. Μπορεί επίσης να εξασφαλίσει το μέλλον ενός από τα πιο δημοφιλή ποτά στον κόσμο, γράφει στην Telegraph ο Τομέ Μορισί-Σουάν.

Ο καφές αποτελεί το δεύτερο, μετά το πετρέλαιο, εμπόρευμα στον κόσμο και το βασικό εμπορευματικό αγαθό για 12,5 εκατ. παραγωγούς, εκ των οποίων το 80% είναι μικροκαλλιεργητές εξαρτώμενοι αποκλειστικά από την καλλιέργεια του καφέ για την επιβίωσή τους. Φυτείες καφέ υπάρχουν σε περισσότερες από 50 χώρες, εκ των οποίων οι 22 είναι Χώρες Χαμηλής Ανθρώπινης Ανάπτυξης. Η συνολική εμπορική αξία του κλάδου ανερχόταν το 2017 σε 83 εκατ. δολάρια, εξασφαλίζοντας 125 εκατ. θέσεις εργασίας σε όλη την υφήλιο. (Τα στοιχεία είναι από τη μεταπτυχιακή διατριβή του Κ.Ε. Ξανθόπουλου στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών).

Στοιχεία κατανάλωσης και εξαγωγής

Στη Βρετανία πίνουν περίπου 98 εκατ. φλιτζάνια καφέ την ημέρα, με περίπου 2 δισ. να καταναλώνονται παγκοσμίως, ενώ το υψηλότερο ποσοστό κατανάλωσης καφέ παγκοσμίως καταγράφεται στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η πλειοψηφία των μεγαλύτερων οίκων καφέ βρίσκεται στην Ευρώπη, ειδικά στην ΕΕ, με τις Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία και Βέλγιο να βρίσκονται στις πρώτες θέσεις εισαγωγής, επεξεργασίας και επανεξαγωγής καφέ, σε ποσοστό περίπου 50% του καφέ που εισάγουν.

Η χώρα μας βρίσκεται σχετικά χαμηλά στην κατανάλωση και πολύ χαμηλά στην εξαγωγή καφέ (το 90% του εισαγόμενου καφέ καταναλώνεται στην Ελλάδα). Σύμφωνα με την Ελληνική Ενωση Καφέ (2018), καταναλώνουμε 40.000 τόνους καφέ ή 5 δισ. φλιτζάνια ετησίως, που αντιστοιχεί σε λιγότερο από 3 κιλά καφέ κατά κεφαλήν τον χρόνο.

Η βιομηχανία του καφέ διατηρεί στη Βρετανία 210.000 θέσεις εργασίας, ενώ περίπου 100 εκατ. αγρότες εξαρτώνται από αυτήν παγκοσμίως. Από τον στιγμιαίο καφέ μέχρι έναν φανταχτερό latte με γάλα βρόμης, ο καφές είναι μεγάλη υπόθεση. Ωστόσο, το μέλλον του κινδυνεύει.

Μια πρόσφατη έκθεση της Christian Aid προειδοποιεί ότι η κλιματική αλλαγή και μια αύξηση της θερμοκρασίας μόλις 1,5°C -2°C θα μπορούσε να μειώσει τη διαθέσιμη γη για την καλλιέργεια καφέ κατά 54% έως το 2100. Στις 17 Μαΐου, ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός ανακοίνωσε ότι υπάρχει πιθανότητα 66% μεταξύ 2023 και 2027 η ετήσια μέση παγκόσμια θερμοκρασία κοντά στην επιφάνεια της Γης να είναι περισσότερο από 1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, για τουλάχιστον έναν χρόνο. Και με πιθανότητα 98%, τουλάχιστον ένα από τα επόμενα πέντε χρόνια, και η πενταετία συνολικά, θα είναι η θερμότερη που έχει καταγραφεί. Αυτά όμως δεν είναι καλά νέα για τους καλλιεργητές και τους λάτρεις του καφέ.

Σύμφωνα με τον δρ Ααρόν Ντέιβις, παγκόσμιο εμπειρογνώμονα στο πεδίο του καφέ και της κλιματικής αλλαγής και επικεφαλής της έρευνας για τον καφέ στους Βασιλικούς Βοτανικούς Κήπους Κιου στο Λονδίνο, ο καφές είναι ένα από τα φυτά που έχουν ερευνηθεί περισσότερο όσον αφορά την κλιματική αλλαγή· έχουν δημοσιευθεί περίπου 150 μελέτες και η προοπτική φαίνεται τραγική, γράφει στην Telegraph ο food editor της βρετανικής εφημερίδας.

Ακόμη και αν τηρηθούν οι δεσμεύσεις για μείωση των εκπομπών άνθρακα, μια μελέτη του 2022 στο Nature υποθέτει ότι η παραγωγή καφέ θα εξακολουθεί να παρουσιάζει ταχεία πτώση στις χώρες που αντιπροσωπεύουν το 75% της παγκόσμιας παραγωγής της ποικιλίας Arabica. «Δεν είναι κάτι που πρόκειται να συμβεί στο μέλλον, συμβαίνει ήδη» λέει στην Telegraph ο δρ Ντέιβις. «Είναι πολύ αληθινό» τονίζει.

Η Βραζιλία, η μεγαλύτερη χώρα παραγωγός καφέ στον κόσμο, και το Βιετνάμ, η δεύτερη μεγαλύτερη, φέτος αντιμετώπισαν και οι δύο ανησυχητικά καιρικά μοτίβα: ακραία ζέστη και ξηρασία στο Βιετνάμ, έντονες βροχοπτώσεις στη Βραζιλία. «Πέρυσι, η συγκομιδή καφέ επηρεάστηκε από την ξηρασία σε πολλές χώρες, ενώ η μακροπρόθεσμη κλιματική αλλαγή μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερες περιόδους ξηρασίας, πιο σοβαρές και πιο τακτικές» εξηγεί ο δρ Ντέιβις. Οι εξαγωγές της Ουγκάντα, εξάλλου, μειώθηκαν κατά περίπου 20% το 2022.

Ο καφές είναι ένα πολύ επιλεκτικό φυτό, που απαιτεί τις κατάλληλες συνθήκες για να ανθίσει. Η παγκόσμια παραγωγή επικεντρώνεται μόνο σε δύο από τα 130 γνωστά είδη. Η έλλειψη γενετικής ποικιλότητας, ωστόσο, τα καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτα σε ασθένειες και παράσιτα. Η ποικιλία Arabica (η αρχαιότερη) είναι ένα τροπικό φυτό που αναπτύσσεται άνετα σε μέση ετήσια θερμοκρασία περίπου 19°C. Θεωρείται ανώτερη όσον αφορά τη γεύση και αντιπροσωπεύει το 56% της παραγωγής καφέ.

Η ποικιλία Robusta αποτελεί το 43% και μπορεί να καλλιεργηθεί σε χαμηλότερα υψόμετρα και υψηλότερες μέσες ετήσιες θερμοκρασίες, αλλά κυρίως προορίζεται για στιγμιαίο καφέ και χαρμάνια. Mπορεί να καλλιεργηθεί μόνο στη «ζώνη του καφέ», που εκτείνεται νοητά ανάμεσα στον Τροπικό του Καρκίνου και τον Τροπικό του Αιγόκερω, και χρειάζεται τις σωστές ποσότητες βροχής και την κατάλληλη θερμοκρασία για να ευδοκιμήσει.

Οι αλλαγές –όπως συμβαίνει ήδη στις περισσότερες περιοχές καλλιέργειας καφέ– μπορεί να προκαλέσουν όλεθρο στις σοδειές. Οι επιπτώσεις των παρασίτων και των ασθενειών, που συχνά επιδεινώνονται από την αλλαγή του καιρού, είναι επίσης ανησυχητικές.

Η Arabica είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στη «σκουριά» των φύλλων, έναν μύκητα που εμποδίζει την ανάπτυξη και την απόδοση του φυτού. Αυτή η ασθένεια κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της σοδειάς της Σρι Λάνκα στα τέλη του 19ου αιώνα και έπληξε σκληρά τη Νότια Αμερική στις αρχές του 21ου αιώνα.

Η σκουριά «παραμένει σημαντικός παράγοντας μείωσης της παραγωγής καφέ», λέει ο δρ Ντέιβις, ενώ η νόσος των καρπών του καφέ και η νόσος μαρασμού του καφέ (προκαλείται από το παθογόνο Fusarium xylarioides) εξαπλώθηκαν στην Αφρική καταστρέφοντας τα καφεόδενδρα των ποικιλιών Arabica και Robusta, μειώνοντας τις αποδόσεις και πλήττοντας τα μέσα διαβίωσης των παραγωγών.

Για να σωθεί λοιπόν ο πρωινός μας macchiato, espresso, φίλτρου ή ελληνικός, οι επιστήμονες εντείνουν την αναζήτηση νέων ειδών και ποικιλιών καφέ, που μπορεί να είναι πιο ανθεκτικές στην ξηρασία ή στις ασθένειες, ή μπορούν να καλλιεργηθούν σε υψηλότερες θερμοκρασίες.

Ποικιλίες καφέ και καλλιέργεια

Ενα τέτοιο είδος είναι ο Coffea stenophylla, ένας σπάνιος άγριος καφές από τη Δυτική Αφρική. Το 2018 ο Ντέιβις ήταν μέλος μιας ομάδας που ανακάλυψε πάλι το φυτό στη ζούγκλα της Σιέρα Λεόνε· δεν είχε εμφανιστεί στην άγρια φύση εκεί από το 1954. Μια μελέτη που κυκλοφόρησε το 2021 υποστήριξε ότι η αντοχή του στις υψηλές θερμοκρασίες και η ανώτερη γεύση του –οι γευσιγνώστες παρομοίασαν την ποικιλία Coffea stenophylla με την καλύτερη Arabica– θα μπορούσε να τον κάνει βασικό καφέ του μέλλοντος.

Ο Γουίλ Κόρμπι, διευθυντής του τμήματος Κοινωνικών Επιπτώσεων του Καφέ στον Pact, εισαγωγέα specialty καφέδων με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο που εστιάζει στη βιωσιμότητα και την ηθική, συμφωνεί ότι το κλειδί για το μέλλον του καφέ είναι τα νέα είδη, επισημαίνοντας ωστόσο: «Δεν ξέρουμε αν η καλλιέργειά [τους] θα είναι εμπορικά βιώσιμη από την άποψη του κόστους».

Ο δρ Ντέιβις εργάζεται επίσης με συναδέλφους και αγρότες στην Ουγκάντα και το Νότιο Σουδάν με μια άλλη ποικιλία, γνωστή ως Excelsa, που ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά στην Κεντρική Αφρική στις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά δεν έφτασε ποτέ στη μαζική αγορά. Σύμφωνα με τους αγρότες που την καλλιεργούν, η Excelsa ανέχεται υψηλότερες θερμοκρασίες και ξηρότερες συνθήκες από τη Robusta και, για πολλούς, έχει καλύτερη γεύση.

«Συνεργαζόμαστε με αγρότες και εξαγωγείς για να αναπτύξουμε μια αγορά για αυτή στην Ουγκάντα» εξηγεί στην Telegraph ο βρετανός εμπειρογνώμων. «Εχουμε περίπου τρεις έως τέσσερις τόνους για εξαγωγή φέτος, αλλά σε 10 χρόνια η Ουγκάντα και το Νότιο Σουδάν θα μπορούσαν να παράγουν αρκετές εκατοντάδες τόνους».

Στη Βραζιλία οι αγρότες ανησυχούν πολύ. Στην Fazenda Ambiental Fortaleza (FAF), μια φυτεία καφέ 150 ετών στους λόφους, λίγες ώρες από το Σάο Πάολο, ο Φελίπε Κρότσε και η οικογένειά του έχουν μετατρέψει τη φυτεία σε υπαίθριο εργαστήριο, όπου ο Κρότσε πειραματίζεται με νέες, κλιματικά φιλικές μεθόδους. Τα δέντρα φιλοξενούν πιθήκους και τουκάν· τη νύχτα ακούγονται λύκοι κοντά στην αγροικία. Μοιάζει περισσότερο με φυσικό καταφύγιο παρά με φάρμα, περισσότερο με ζούγκλα παρά με τις προσεγμένες μονοκαλλιέργειες που συναντάμε συχνά στη Βραζιλία, αλλά η FAF παράγει μερικούς από τους καλύτερους καφέ της χώρας.

«Ο καφές είναι μεσαίου έως υψηλού κινδύνου λόγω της κλιματικής αλλαγής» λέει στον food editor της Telegraph ο Κρότσε. «Μπορούμε να προσαρμοστούμε, αλλά αυτό απαιτεί επενδύσεις, έρευνα και ανάπτυξη νέων τεχνικών και μπορεί να δούμε στο εγγύς μέλλον τη ζήτηση να ξεπερνά την προσφορά» παρατηρεί. Λέει ότι αυτό είναι «πολύ πιθανό» να συμβεί σε 10 με 20 χρόνια από τώρα «αν δεν κάνουμε κάποιες σοβαρές αλλαγές στον τρόπο καλλιέργειας του καφέ».

Ο Κρότσε εξηγεί στην Telegraph ότι η Βραζιλία υπέστη έναν από τους χειρότερους παγετούς το 2021, προκαλώντας στιγμιαία έλλειψη στην προσφορά καφέ και αύξηση της τιμής άνω του 100% από έτος σε έτος. Ορισμένες περιοχές παραγωγής καφέ στη Βραζιλία έχουν ήδη εγκαταλειφθεί, ενώ η πρόκληση υπάρχει και σε άλλες περιοχές που παρουσιάζουν μεγαλύτερες περιόδους με θερμοκρασίες πάνω από 30°C.

Στη φυτεία FAF ο καφές καλλιεργείται στη σκιά, κάτω από μπανανιές ή ακόμα και μέσα στο δάσος, σε αντίθεση με τα περισσότερα καφεόδενδρα της Βραζιλίας, που καλλιεργούνται απευθείας στον ήλιο· έτσι ωριμάζουν πιο γρήγορα οι καρποί· η καλλιέργεια του στη σκιά, ωστόσο, βοηθάει στη μείωση των θερμοκρασιών, μπορεί να προσφέρει καταφύγιο στα ζώα, βοηθά στη δέσμευση περισσότερου άνθρακα και αποτελεί το φυσικό περιβάλλον του καφέ. Οι μπανανιές προστατεύουν επίσης τα καφεόδενδρα από τον παγετό.

Ωστόσο, η αλλαγή των μεθόδων καλλιέργειας μπορεί να είναι δαπανηρή και επικίνδυνη για τους αγρότες, ενώ η καλλιέργεια σε νέα γη οδηγεί σε αποψίλωση των δασών. Η FAF συνεργάζεται με περισσότερες από 300 οικογενειακές φάρμες για να τις βοηθήσει να αναπτυχθούν και να εξάγουν τη σοδειά τους, με τον καφέ να αποστέλλεται σε όλον τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου.

Ανθεκτικές στις ασθένειες ποικιλίες Arabica και Robusta, που αναπτύχθηκαν από γενετικούς επιστήμονες, είναι ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση των ασθενειών και της κλιματικής αλλαγής. Στη FAF, νέες ποικιλίες, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που αναπτύχθηκαν εσωτερικά, καλλιεργούνται ήδη με επιτυχία. Η εταιρεία Pact ενθαρρύνει επίσης τους αγρότες με τους οποίους συνεργάζεται να καλλιεργούν ποικιλίες ανθεκτικές στο κλίμα.

«Τα τελευταία πέντε χρόνια είδαμε δραματικές αλλαγές στις υγρές και ξηρές εποχές και μια τεράστια αύξηση του όγκου της βροχής», λέει ο Κόρμπι. «Οι ιστορικές ποικιλίες καφέ δεν έχουν την αντίσταση στις ασθένειες που θα περίμενε κανείς από τις σύγχρονες ποικιλίες». Νέες ποικιλίες Arabica, που αναπτύχθηκαν σε συνεργασία με την κυβέρνηση της Κολομβίας, έχουν δημιουργήσει υψηλότερη απόδοση και ανθεκτικότητα στις ασθένειες. Μία από αυτές, η Parainema, είναι πραγματικά νόστιμη –δίνει καφέ ανοιχτόχρωμο, αρωματικό και λιγότερο πικρό, με νότες γκρέιπφρουτ– και θα μπορούσε να βοηθήσει στη διασφάλιση του μέλλοντος του καφέ.

«Οι νέες ποικιλίες θα είναι ζωτικής σημασίας για τη συνέχιση της παραγωγής καφέ τις επόμενες δεκαετίες» λέει ο Κόρμπι. Ο Pact ήταν επίσης ο πρώτος roaster που εισήγαγε έναν άλλο πολλά υποσχόμενο νέο καφέ, τον Cenicafé 1, και ο Κόρμπι είναι αισιόδοξος για τις δυνατότητές του. «Νομίζω ότι θα είναι επαναστατικός παγκοσμίως» λέει στην Telegraph, τονίζοντας τη συναρπαστική γεύση του. «Θα έπρεπε να είναι συναρπαστικό για όλους, έχουμε τόσο πολύ νόστιμο καφέ».

Πώς να πίνετε καφέ με ηθικό τρόπο

Προσέχετε τι αγοράζετε: Μπορεί να κοστίζει λίγο περισσότερο, όμως η ηθική αγορά καφέ παρέχει καλύτερο εισόδημα στους καλλιεργητές και πιο βιώσιμες πρακτικές καλλιέργειας. Προτιμάτε, λοιπόν, το δίκαιο εμπόριο (Fairtrade).

Ανακυκλώστε τις κάψουλες του καφέ: Το 2021, υπολογίστηκε ότι σχεδόν 30.000 κάψουλες καφέ πηγαίνουν σε χώρους υγειονομικής ταφής κάθε μήνα. Μπορεί να χρειαστούν 500 χρόνια για να αποσυντεθούν. Αγοράζοντας ανακυκλώσιμες –ή, κατά προτίμηση, επαναχρησιμοποιήσιμες– κάψουλες μπορείτε να συμβάλετε σημαντικά στη μείωση των απορριμμάτων. Ορισμένες επωνυμίες καφέ σε κάψουλες έχουν τα δικά τους προγράμματα ανακύκλωσης, ενώ μπορείτε να ξαναγεμίζετε τις επαναχρησιμοποιήσιμες κάψουλες στο σπίτι και να τις χρησιμοποιείτε στη μηχανή σας.

Μετρήστε σωστά τον καφέ σας: Οι περισσότεροι ρίχνουμε αλεσμένο καφέ στο δοχείο που έχουμε επιλέξει χωρίς να το μετρήσουμε, αλλά μπορείτε να κάνετε οικονομία με τη χρήση της σωστής ποσότητας – συχνά λιγότερης. Γενικά, μια κουταλιά της σούπας είναι αρκετή για ένα φλιτζάνι, αν και οι λάτρεις του δυνατού καφέ μπορεί να θέλουν λίγο περισσότερο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News