Ανάμεσα σε άλλα αξιοθέατα στην Οδησσό, οι επισκέπτες μπορούν να περιηγηθούν και σε ένα ασυνήθιστο μουσείο: αυτό του Λαθρεμπορίου. Για τους ντόπιους δεν είναι και τόσο παράξενο, καθώς η Οδησσός ήταν και παραμένει πέρασμα για το λαθρεμπόριο κάθε είδους από τον 18ο αιώνα.

Μέχρι να κλείσει, εξαιτίας της Covid-19, το μουσείο παρουσίαζε τα πάντα, από μαργαριτάρια και πιστόλια που εισέρχονταν κρυφά στην αυτοκρατορική Ρωσία μέχρι πιο σύγχρονα λάφυρα. Μετά, τον Φεβρουάριο του 2022, ήρθε ο πόλεμος. Το λιμάνι σταμάτησε να λειτουργεί, όπως και τα πάντα.

Δεν ήταν μόνο οι τουριστικές ροές που στέρεψαν. Η Οδησσός ήταν ένας βασικός κόμβος σε ένα τεράστιο δίκτυο εγκληματικότητας με επίκεντρο την Ουκρανία και τη Ρωσία, που έφτανε από το Αφγανιστάν μέχρι τις Ανδεις. Ηταν μέρος του «ισχυρότερου εγκληματικού οικοσυστήματος στην Ευρώπη», εκτιμά η Παγκόσμια Πρωτοβουλία κατά του Διεθνούς Οργανωμένου Εγκλήματος, σύμφωνα με τον Economist.

Η εισβολή της Ρωσίας έπληξε τον υπόκοσμο. Η συντριπτική πλειονότητα των σκληροπυρηνικών ουκρανών μαφιόζων έχει σταματήσει να συνεργάζεται με τους αντίστοιχους Ρώσους: «Είμαστε κλέφτες, είμαστε ενάντια σε οποιοδήποτε κράτος, αλλά αποφασίσαμε ότι είμαστε υπέρ της Ουκρανίας», λέει ένας από αυτούς.

Οι προσοδοφόρες διαδρομές λαθρεμπορίου ηρωίνης επαναχαρτογραφούνται, επηρεάζοντας τις τιμές και τα κέρδη για τα εγκληματικά συνδικάτα έως χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά. Εάν η διαταραχή αποδειχθεί διαρκής, θα μπορούσε να αλλάξει το πρόσωπο του παγκόσμιου εγκλήματος. Θα αλλάξει, επίσης, την Ουκρανία.

Η χώρα παλεύει με τη διαφθορά από τότε που αποσχίστηκε από τη Σοβιετική Ενωση, το 1991. Η επανάσταση του Μαϊντάν, του 2013-14, ανέτρεψε έναν διεφθαρμένο πρόεδρο, τέκνο της τοπικής ολιγαρχίας. Το 2019, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι εξελέγη πρόεδρος μέσω μιας πλατφόρμας κατά της διαφθοράς και πέρασε μεταρρυθμίσεις που είχαν στόχο να χτυπήσουν τη μαφία. Αλλά, στην καλύτερη περίπτωση, πέτυχε μισές δουλειές.

Ουκρανία, το υπερεθνικό κέντρο του υποκόσμου

Πριν από τη ρωσική εισβολή, η Παγκόσμια Πρωτοβουλία κατά του Διεθνούς Οργανωμένου Εγκλήματος κατέτασσε την Ουκρανία στην 34η υψηλότερη θέση μεταξύ 193 χωρών ως προς τον δείκτη εγκληματικότητας, ενώ ήταν τρίτη στην Ευρώπη. Η Ουκρανία σημείωνε επίσης πολύ κακή βαθμολογία όσον αφορά τη διαφθορά.

Στα τμήματα της Ουκρανίας που ελέγχονταν από την κυβέρνηση πριν από το 2022 ξεσπούσαν κατά διαστήματα βίαιες διαμάχες μεταξύ διαφορετικών ομάδων του υποκόσμου. Τρεις πτυχές συνέδεαν την Ουκρανία με τις παγκόσμιες εγκληματικές αγορές. Πρώτον, ένας «υπερεθνικός δρόμος» λαθρεμπορίου που συνδέει τη Ρωσία και την Ουκρανία και διέρχεται από τα τμήματα της ανατολικής Ουκρανίας που καταλήφθηκαν από τη Ρωσία το 2014. Δεύτερον, παγκόσμιοι κόμβοι λαθρεμπορίου στην Οδησσό και άλλα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. Και τέλος, εργοστάσια στην Ουκρανία για την παραγωγή παράνομων αγαθών προς εξαγωγή.

Αυτή η υποδομή υποστήριζε διαφορετικά επιχειρηματικά μοντέλα για διαφορετικά προϊόντα. Η Ουκρανία ήταν μια οδός διέλευσης ηρωίνης από το Αφγανιστάν. Πριν από τον πόλεμο μετρούσε τις τέταρτες μεγαλύτερες κατασχέσεις ηρωίνης στην Ευρώπη. Η κοκαΐνη από τη Λατινική Αμερική έρεε μέσω της Μαύρης Θάλασσας.

Παράλληλα, οι μαφιόζοι εξήγαγαν όπλα στην Ασία και στην Αφρική, κυρίως από το λιμάνι Μικολάιβ. Το 2020 η Ουκρανία ξεπέρασε την Κίνα και έγινε η μεγαλύτερη πηγή παράνομου καπνού για την Ευρώπη. Η τοπική παραγωγή αμφεταμινών αυξανόταν: 67 παράνομα εργαστήρια διαλύθηκαν το 2020, ο υψηλότερος αριθμός από οποιαδήποτε άλλη χώρα.

Αισθητές παγκοσμίως οι συνέπειες του πολέμου

Ο πόλεμος άλλαξε τα πάντα δημιουργώντας «ένα περιβάλλον τεράστιου κινδύνου για τη διεθνή παράνομη διακίνηση», αναφέρει μια νέα έκθεση της αμερικανικής κυβέρνησης, σύμφωνα με τον Economist. Τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας έχουν κλείσει για τη ναυτιλία ή την έχουν περιορίσει.

Το όριο μεταξύ των ουκρανικών εδαφών που διοικούνται από την κυβέρνηση και εκείνων που κατέχονται από τη Ρωσία είναι τώρα πεδίο μαχών. Η στράτευση στην Ουκρανία έχει στερήσει από τον υπόκοσμο ανθρώπινο δυναμικό, ενώ ο στρατιωτικός νόμος έχει παρεμποδίσει ένα ευρύ φάσμα εγκληματικών δραστηριοτήτων. Η απαγόρευση κυκλοφορίας καθιστά δυσκολότερη τη μετακίνηση τη νύχτα.

Οι ουκρανοί γκάνγκστερ αποφεύγουν επίσης τους ρώσους ομολόγους τους: «Είναι ένα πράγμα να σε αποκαλούν εγκληματία και εντελώς άλλο να θεωρείσαι προδότης» λέει ο Μαρκ Γκαλεότι, συγγραφέας του βιβλίου «The Vory: Russian’s Super Mafia» («Βόρι: Η Υπερμαφία της Ρωσίας»). «Αν ήμασταν προσαρτημένοι στη Ρωσία, πολλοί από τους τύπους στη φυλακή θα μπορούσαν να μεταφερθούν πολύ μακριά» εξηγεί ένας γκάνγκστερ. «Η ρωσική αστυνομία είναι ανελέητη. Κανείς μας δεν το χρειάζεται αυτό. Θα κάνουμε λοιπόν τη βρώμικη δουλειά για την Ουκρανία».

Τα αρνητικά αποτελέσματα γίνονται αισθητά παγκοσμίως, καθώς τα δίκτυα λαθρεμπορίου αναδιαμορφώνονται , έτσι ώστε να παρακάμπτουν την Ουκρανία. Τούρκοι τελωνειακοί υπάλληλοι λένε ότι περισσότερη ηρωίνη και μεθαμφεταμίνη περνάει πλέον από τα σύνορα με το Ιράν. Λιθουανοί συνοριακοί αξιωματούχοι κατέσχεσαν τετραπλάσιες ποσότητες παράνομου καπνού το πρώτο τρίμηνο του 2022.

Εσθονοί αξιωματούχοι που συνεργάζονται με την Europol, την αστυνομική υπηρεσία της ΕΕ, κατέσχεσαν 3,5 τόνους κοκαΐνης λατινοαμερικανικής προέλευσης στο λιμάνι Μουούγκα, αξίας περίπου 500 εκατ. ευρώ πέρυσι. Ο αποκλεισμός των λιμανιών της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας και οι αυξημένοι έλεγχοι στη Δυτική Ευρώπη μπορούν επίσης να εξηγήσουν τις μεγάλες κατασχέσεις που έγιναν πρόσφατα στη Ρωσία.

Στις 10 Απριλίου οι Αρχές κατέσχεσαν σχεδόν 700 κιλά κοκαΐνης στη Μόσχα. Οι Ρώσοι που ζουν κοντά στα σύνορα με τη Λευκορωσία, μια κάποτε εντελώς περιθωριακή περιοχή, επωφελούνται από το λαθρεμπόριο ειδών πολυτελείας προς τη Ρωσία, ειδικά από τσάντες επωνύμων σχεδιαστών.

Ο πόλεμος παρουσίασε επίσης νέες βραχυπρόθεσμες ευκαιρίες για τους γκάνγκστερ στην Ουκρανία, όπως το λαθρεμπόριο ανθρώπων. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι περίπου 5 εκατ. ουκρανοί πρόσφυγες βρίσκονται σε «προσωρινή προστασία» στην Ευρώπη και η στατιστική προβολή των ιστορικών τάσεων υποδηλώνει ότι ίσως 100.000 μπορεί να γίνουν θύματα εμπορίας ανθρώπων.

Λειτουργεί επίσης μια αγορά λαθραίας φυγάδευσης στρατευσίμων από τη χώρα. Τουλάχιστον 8.000 άτομα έχουν συλληφθεί στην προσπάθειά τους να διαφύγουν από τη χώρα, με κατεύθυνση κυρίως τη Μολδαβία και την Πολωνία. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι λαθρέμποροι χρεώνουν από 5.000 έως 10.000 ευρώ για να τους βγάλουν από τη χώρα. Ωστόσο, μέχρι στιγμής, η κλίμακα της εμπορίας ανθρώπων δεν είναι τόσο μεγάλη όσο θα μπορούσε να είναι. «Συμβαίνει», λέει ένας ανώτερος αξιωματούχος της Europol στον Economist, «αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό από ό,τι περιμέναμε».

Στρατολόγηση εγκληματιών από το Κρεμλίνο

Ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος του πολέμου κατά της εγκληματικότητας στη Ρωσία παίρνει διαφορετική τροπή. Το κράτος έχει συσφίξει τους δεσμούς του με τους τοπικούς γκάνγκστερ. Οι ρώσοι μαφιόζοι που δραστηριοποιούνται εκτός της χώρας κλήθηκαν να καταθέσουν μερίδιο των κερδών τους στους λεγόμενους «μαύρους λογαριασμούς», στους οποίους μπορούν να έχουν πρόσβαση οι ρώσοι κατάσκοποι για να καλύπτουν τα λειτουργικά τους έξοδα.

Εγκληματίες έχουν στρατολογηθεί για να ενεργούν ως πράκτορες πληροφοριών του Κρεμλίνου, κυρίως για να βοηθήσουν στην απόκτηση των άκρως αναγκαίων για την πολεμική προσπάθεια ημιαγωγών. Η ανάγκη για παράκαμψη του Δυτικού χρηματοπιστωτικού συστήματος θα μειώσει περαιτέρω τη διαφάνεια και τη λογοδοσία.

Για την Ουκρανία, ωστόσο, η μακροπρόθεσμη εικόνα είναι λιγότερο σαφής. Μια μακροχρόνια σύγκρουση θα μπορούσε να δημιουργήσει μεγάλους κινδύνους. Πριν από την εισβολή στην Ουκρανία υπήρχαν από 7-9 εκατομμύρια νόμιμα πυροβόλα όπλα. Υπήρχαν, ίσως, άλλα τόσα παράνομα. Η χώρα πλέον είναι γεμάτη με όπλα. Οι πόλεμοι τροφοδοτούν την εμπορία: όπλα από τη Γιουγκοσλαβία χρησιμοποιούνται σε βίαια εγκλήματα σε όλη την Ευρώπη.

Ο γενικός γραμματέας της Ιντερπόλ, Γιούργκεν Στοκ, έχει προειδοποιήσει ότι θα μπορούσε να σημειωθεί έξαρση στη διακίνηση όπλων. Μέχρι στιγμής, όμως, αυτό δεν φαίνεται να έχει συμβεί. «Δεν βλέπουμε διακίνηση όπλων σε συστηματική ή οργανωμένη βάση» λέει αξιωματούχος της Europol. Ισως επειδή ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει…

Η ανοικοδόμηση ως ευκαιρία για πάταξη του οργανωμένου εγκλήματος

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από τη διαδικασία της ανοικοδόμησης. Τον περασμένο μήνα η Παγκόσμια Τράπεζα έθεσε το κόστος της ανοικοδόμησης της Ουκρανίας σε 411 δισ. δολάρια, συμπεριλαμβανομένων 92 δισ. για τις μεταφορές και 69 δισ. για τη στέγαση. Τέτοια έργα μεγάλης κλίμακας θα μπορούσαν εύκολα να περιέλθουν στον έλεγχο των γκάνγκστερ, οι οποίοι χειραγωγούν τα συστήματα δημοσίων προμηθειών και υποβολής προσφορών για να αποκτήσουν πρόσβαση σε γη, επιδοτήσεις και άδειες.

Ωστόσο, υπάρχει μια ευκαιρία να ελεγχθεί και να περιοριστεί το οργανωμένο έγκλημα στην Ουκρανία. Η βασική προσπάθεια πρέπει να γίνει από το εσωτερικό της χώρας. Ενα σχέδιο νόμου του περασμένου Δεκεμβρίου αποσκοπεί στη μεταρρύθμιση του πολεοδομικού σχεδιασμού: σχετικά κυβερνητικά έγγραφα αναφέρουν ότι ο κατασκευαστικός κλάδος είναι επιρρεπής σε «κατάχρηση εξουσίας», «γενική διαφθορά» και «αποφυγή τιμωρίας».

Τον Ιανουάριο, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι απέλυσε τέσσερις υφυπουργούς και πέντε περιφερειάρχες κατηγορούμενους για δωροδοκία, σύμφωνα με το Reuters. «Τα εσωτερικά προβλήματα που παρεμβαίνουν στο κράτος καθαρίζονται» είπε.

Η εξωτερική πίεση μπορεί να βοηθήσει: Τα κονδύλια για την ανοικοδόμηση θα προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από το εξωτερικό. Η ενδεχόμενη ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ απέχει μάλλον πολλά χρόνια ακόμα, αλλά η διαδικασία σύγκλισης με τους κανόνες της ΕΕ είναι ένας μοχλός για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος. Η χώρα έλαβε καθεστώς υποψήφιας χώρας τον περασμένο Ιούνιο.

Είναι αληθές μεταξύ εκείνων που μελετούν το οργανωμένο έγκλημα σε όλον τον κόσμο ότι ο πόλεμος και η κοινωνική εξάρθρωση δημιουργούν ευκαιρίες για τους γκάνγκστερ και τους συνεργάτες τους. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια στοιχεία στην Ουκρανία που μπορεί να οδηγήσουν σε ένα διαφορετικό αποτέλεσμα.

Ο πόλεμος έχει κόψει τους δεσμούς δεκαετιών μεταξύ της χώρας και των εγκληματικών δικτύων της Ρωσίας. Εχει δώσει στο ουκρανικό κράτος περαιτέρω νομιμοποίηση για την καταπολέμηση της ολιγαρχίας και μπορεί να αυξήσει τη συμμετοχή και τον έλεγχο της Δύσης στην οικονομία. Υπάρχει μια πιθανότητα η Ουκρανία να σταματήσει επιτέλους να είναι ο παράδεισος των γκάνγκστερ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News