Ο Αϊ Γουέιγουεϊ είναι ένας από τους πιο γνωστούς εικαστικούς εν ζωή σήμερα. Αλλά όταν ρωτήθηκε πρόσφατα πότε συνειδητοποίησε για πρώτη φορά ότι ήθελε να γίνει καλλιτέχνης, απάντησε: «Θέλω πραγματικά να είμαι καλλιτέχνης; Είμαι ακόμα αναποφάσιστος»… Μια τέτοια απάντηση, ωστόσο δεν προκαλεί έκπληξη σε όποιον έχει παρακολουθήσει τη 45χρονη καριέρα του κινέζου καλλιτέχνη και ακτιβιστή. Πέρασε δεκαετίες ωθώντας τα όρια της τέχνης, αμφισβητώντας τις πρακτικές αρκετών θεσμών και φέρνοντας κοινωνικά ζητήματα στο προσκήνιο, πάντα όμως πρόσφερε μια αίσθηση πρόκλησης και χιούμορ.

Το έργο του είναι πολύπλευρο, καθώς έχει καταπιαστεί με γλυπτική, χαρακτική, φωτογραφία, εγκατάσταση, γραφή, κινηματογράφηση και αρχιτεκτονική. Τώρα, η έκθεση « Ai Weiwei: Making Sense» στο Design Museum του Λονδίνου (έως τις 30 Ιουλίου 2023) εξερευνά τη δουλειά του 65χρονου καλλιτέχνη μέσα από τον φακό του design.

«Θα παλέψει με αυτό που έφτιαξαν και συνεχίζουν να φτιάχνουν οι άνθρωποι· πώς φτιάχνουν, τι επέλεξαν να κρατήσουν και τι να καταστρέψουν» γράφει ο διευθυντής του μουσείου Τιμ Μάρλοου στον κατάλογο της έκθεσης, σημειώνοντας ότι θα αμφισβητήσει «τι αποκαλύπτουν όλα αυτά για τις μεταβαλλόμενες αξίες μας κοινωνικά, πολιτιστικά, οικονομικά και, φυσικά, πολιτικά».

Mια σειρά φωτογραφιών με τίτλο «Dropping a Han Dynasty Urn» (1995) –από τα πιο διάσημα κομμάτια του Αϊ Γουέιγουεϊ– απεικονίζουν τον καλλιτέχνη να καταστρέφει φαινομενικά ένα τεχνούργημα 2.000 ετών, εδραιώνοντάς τον ως τον παραγωγικό εικονομάχο που γνωρίζουμε σήμερα, γράφει στο BBC Culture η Πρέσιους Αντεσίνα.

«Ως μέρος της ανθρωπότητας, οι καλλιτέχνες κατασκευάζουν και αποδομούν  για να δημιουργήσουν νέους ορισμούς, εξετάζοντας και αξιολογώντας συνεχώς το σύστημα αξιών μας και τις δυνατότητες της ύπαρξής μας» λέει ο Αϊ Γουέιγουεϊ στην Αντεσίνα με αφορμή την έκθεση. «Με αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζω πάντα τα προβλήματα, στέκομαι στην αντίθετη πλευρά του θέματος, ή ακόμα και στην αντίθετη πλευρά του εαυτού μου. Πιστεύω ότι αυτό το μέτρο είναι το πιο αξιόπιστο» προσθέτει στη συνέντευξή του στο BBC Culture.

Πώς έχουν επηρεάσει τη δουλειά του οι προσωπικές του εμπειρίες; «Για να το θέσω απλά, ό,τι έχω κάνει στο παρελθόν, αυτό που κάνω τώρα και ό,τι θα κάνω στο μέλλον, όλα κατευθύνονται σε ένα ερώτημα: “ποιος είμαι;” Είναι γνωστό ότι η κατανόηση του εαυτού μας είναι στενά συνδεδεμένη με τις εμπειρίες της ζωής μας, τις αναμνήσεις και τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρινόμαστε σε καθημερινές καταστάσεις. Αυτό μπορεί να είναι ένας αγώνας, αφού η αντίληψη του εαυτού μας δεν είναι κάτι που μπορεί εύκολα να αποσπαστεί από την πραγματικότητα και τις αναμνήσεις» λέει ο κινέζος εικαστικός, προσθέτοντας πως «ήταν μάλλον αργά όταν το συνειδητοποίησα πλήρως».

Πριν από το 2011, και για περισσότερα από 50 χρόνια, ήταν «πολύ μπερδεμένος», λέει ο Αϊ Γουέιγουεϊ. Στις 3 Απριλίου 2011 συνελήφθη με μυστικότητα: «Ηταν μια πολύ σημαντική στιγμή για μένα, γιατί αυτή η εμπειρία με ανάγκασε να επανεκτιμήσω την κατάστασή μου, από πού προέρχομαι και ποιος πραγματικά ήμουν. Μετά από 81 ημέρες μυστικής κράτησης, παραδόξως απελευθερώθηκα. Τότε ήταν που συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να καταλάβω τι συνέβη κατά το παρελθόν, γιατί ο πατέρας μου, που ήταν ποιητής, εξορίστηκε και πώς με είχε επηρεάσει ο χρόνος μου μαζί του» αποκαλύπτει στο BBC Vulture.

Παρ’ όλο που δεν μπορεί να καταλάβει πλήρως γιατί θυμήθηκε αυτό που είχε συμβεί στον πατέρα του, ο Αϊ ανακάλυψε ότι «το να κρατάω τις προσωπικές μου εμπειρίες και να τις εκφράζω ήταν σαν να πιάνομαι από κάτι που κράτησε κάποιον στην επιφάνεια ενώ βυθιζόταν στο νερό».

Εδώ και περίπου τρεις δεκαετίες, ο κινέζος καλλιτέχνης εξερευνά αρχαία αντικείμενα. Εχει αλλάξει, άραγε, η κατανόησή του για αυτά μετά από τόσα χρόνια; «Το ενδιαφέρον μου για τα αρχαία αντικείμενα ξεκίνησε το 1993, όταν επέστρεψα στο Πεκίνο από τη Νέα Υόρκη. Το Πεκίνο μού φαινόταν πολύ άγνωστο, καθώς είχα μεγαλώσει κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης του Μάο. Μου ήταν πολύ ξεκάθαρο ότι είχα περιορισμένη κατανόηση του εαυτού μου, της χώρας μου και της γης» απαντά και προσθέτει: «Ευτυχώς, συνέπεσα με την  ταχεία ανάπτυξη της Κίνας, όταν και αποκαλύφθηκε ένας τεράστιος αριθμός αρχαίων τεχνουργημάτων. Στο έδαφος τα πάντα είχαν καθαριστεί και καταστραφεί, αλλά υπογείως, στρώματα γης και λάσπης έκρυβαν χιλιάδες χρόνια Ιστορίας».

Για μια περίοδο περίπου 10 ετών αφιερώθηκε «στην έρευνα της Ιστορίας μέσω των ανασκαμμένων αντικειμένων. Μελέτησα πώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν διαφορετικές ιδεολογίες, μέτρα, υλικά και τέχνη σε διάφορες δυναστείες. Αυτό ήταν απίστευτα σημαντικό, γιατί ένιωθα ότι ο άγνωστος σε εμένα κόσμος ήταν απέραντος».

«Αυτή η περίοδος μάθησης μού προσέφερε μια βαθιά κατανόηση της γλώσσας και της δεξιοτεχνίας, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου με τον οποίο οι τάσεις και οι αλλαγές στην τέχνη και στο στυλ σε διαφορετικές χρονικές περιόδους μπορούν να χρησιμεύσουν ως η πιο σημαντική βάση για την κατανόηση της ανθρωπότητας μιας συγκεκριμένης περιόδου» επισημαίνει.

Το 2014, ο Αϊ Γουέιγουεϊ είχε μια ενδιαφέρουσα εμπειρία με τα Lego. Ποιος είναι ο συμβολισμός τους για εκείνον; «Το 2011, μετά την αποφυλάκισή μου, ήμουν υπό συνεχή παρακολούθηση και δεν μπορούσα να βγω από τη χώρα για εκθέσεις. Τότε ανακάλυψα τα Lego. Προετοιμαζόμουν για μια έκθεση για την ελευθερία, που έγινε στην παλιά ομοσπονδιακή φυλακή του Αλκατράζ – ειρωνικό, δεδομένης της έλλειψης ελευθερίας μου. Συνειδητοποίησα ότι τα Lego μπορούσαν να με βοηθήσουν γιατί ήταν βολικά και μπορούσαν να γίνουν από άλλους, ανεξάρτητα από το ποιος παρήγαγε το έργο τέχνης, πού ή πότε, χωρίς να αλλάξουν την αρχική μου δημιουργία» λέει. «Κατάλαβα ότι η κατανόηση της ελευθερίας προκύπτει συχνά από δύσκολες καταστάσεις. Μόνο στις δυσκολίες μπορούμε να βρούμε τρόπους να λύσουμε προβλήματα και να αναπτύξουμε μια κατάλληλη γλώσσα».

Προσθέτει ακόμα: «Αργότερα, διαπίστωσα ότι τα Lego παρείχαν αφάνταστη υποστήριξη σε μακροπρόθεσμα concepts· η έννοια ενός έργου τέχνης ορίζεται από το concept του· και τα μεγέθη, η γλώσσα και το λεξιλόγιο είναι όλα κρίσιμα συστατικά μόνον όταν υποστηρίζουν το concept. Τα Lego μου έδωσαν αυτή τη δυνατότητα, αλλά και τη δυνατότητα να αντιμετωπίσω τους κατακερματισμένους και πολύχρωμους κόσμους της πολιτικής και του πολιτισμού, που απείχαν πολύ από τη συμβατική μας κατανόηση».

«Για έναν καλλιτέχνη, μια νέα γλώσσα είναι κρίσιμη» λέει. «Ενας καλλιτέχνης χωρίς τη δική του γλώσσα δεν μπορεί να επιβιώσει. Χωρίς γλώσσα οι καλλιτέχνες θα γίνονταν χλωμοί και αδύναμοι τεχνίτες. Τα Lego με βοήθησαν να δω το φως στο βάθος του τούνελ. Χρησιμοποιώντας αυτό το υλικό μπορούσα να απομακρυνθώ από τις προσωπικές μου τεχνικές και εκείνο μπορούσε να γίνει ευρέως αποδεκτό από το κοινό».

Στη νέα του έκθεση στο Design Museum του Λονδίνου υπάρχουν τρία γλυπτά ρολά χαρτιού υγείας, από γυαλί και μάρμαρο, που παραπέμπουν στην πανδημία. Πώς τα καθημερινά αντικείμενα γίνονται εκθέματα με τόσο μεγάλο βάρος; «Στην καθημερινότητά μας η ζωή βιώνεται μέρα με τη μέρα. Τα αντικείμενα που συναντάμε στην καθημερινή μας ζωή μάς κάνουν να νιώθουμε ασφάλεια, καθώς βρίσκουμε συχνά τις πιο εντυπωσιακές γνώσεις για τις συνθήκες ζωής μας, τόσο όσον αφορά στην κατανόησή τους, όσο και στην ικανότητά μας να τις ανατρέπουμε. Αυτά τα αντικείμενα, που ονομάστηκαν “readymades” από τον Ντισάν, αμφισβητούν τις σταθερές εννοιολογικές δομές στις οποίες βασιστήκαμε. Μια τέτοια ανατρεπτική γλώσσα έχει ισχυρό αντίκτυπο στα νευρωνικά μας μονοπάτια και στο σύστημα αξιών μας, καθώς έχει τη δυνατότητα να υπονομεύσει τις προϋπάρχουσες δομές μας».

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, λέει ο κινέζος εικαστικός στο BBC Culture, «είναι το πανταχού παρόν χαρτί υγείας». Αυτό το αντικείμενο, σημειώνει, «έχει τη δυνατότητα να μας υπενθυμίζει την ευθραυστότητα της ζωής και την αστάθεια της κατανόησης κοινωνικών, εθνικών, οικογενειακών και προσωπικών καταστάσεων. Αν και μπορεί να παραβλέπεται στην καθημερινή μας ρουτίνα, απέκτησε ευρύτερο νόημα και ορισμό κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπως και οι μάσκες προσώπου. Μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μνημείο αυτής της χρονικής περιόδου, μια απτή υπενθύμιση του τι πραγματικά έχει σημασία στη ζωή».

Η κλίμακα είναι ένα σημαντικό κομμάτι της δουλειάς του Αϊ Γουέιγουεϊ. Πώς επηρεάζει ο τρόπος που τη βιώνουν ή την κατανοούν οι άνθρωποι; «Το μέγεθος ενός αντικειμένου δεν είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας όσον αφορά την κλίμακα. Μάλλον πρόκειται για την εύρεση ενός κατάλληλου τρόπου έκφρασης του concept που θέλουμε να μεταφέρουμε, και για τον προσδιορισμό του κατάλληλου όγκου ή μεγέθους του έργου» απαντά. «Για παράδειγμα, η παραγωγή ενός ηλιόσπορου πορσελάνης απαιτεί την ίδια δεξιοτεχνία με την παραγωγή 100 εκατομμυρίων ηλιόσπορων από πορσελάνη. Ωστόσο, η δημιουργία μιας εγκατάστασης μεγάλης κλίμακας με ηλιόσπορους απαιτεί σημαντικό χρόνο και ανθρώπινο δυναμικό, καθώς και συναισθηματική επένδυση, η οποία διαφέρει από τους λόγους τυπικής δημιουργίας τέχνης. Αυτό είναι που εκτιμώ».

Ο Αϊ Γουέιγουεϊ θα ήθελε να βάλει τα έργα τέχνης του «στην καθημερινή ζωή, όπως η τέχνη μπορεί να ενσωματωθεί στις καθημερινές μας εμπειρίες. Συχνά χρειαζόμαστε μια ορισμένη ποσότητα αντικειμένων για να αντιληφθούμε το πέρασμα του χρόνου και η κατανόησή μας για τον χώρο μπορεί να παραμορφωθεί χωρίς τον κατάλληλο αριθμό αντικειμένων», παρατηρεί και προσθέτει: «Γι’ αυτό δημιουργώ έργα τέχνης, τόσο μεγάλης όσο και μικρής κλίμακας. Απροσδόκητα, τα έργα μικρής κλίμακας, που έχουν μεγάλη σημασία για μένα, συχνά περνούν απαρατήρητα από τους άλλους. Εν τω μεταξύ, εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας μπορεί απλώς να διαστρεβλώνουν την αντίληψή μας για την πραγματικότητα και να ενισχύουν τις λανθασμένες κρίσεις μας για τον κόσμο».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News