Μετά από αιώνες πλημμυρών, η Βενετία έχει επιτέλους υψώσει τείχη, προκειμένου να σωθεί από την υψηλή στάθμη των υδάτων. Οι Ιταλοί έχουν ήδη προστατεύσει την πόλη από τις καταστροφικές πλημμύρες. Αλλά η κλιματική αλλαγή και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θέτουν ένα ερώτημα που παραμένει και δημοσιεύεται σε άρθρο των New York Times: Θα χρειαστεί μια ημέρα η Βενετία να αποκοπεί από τα γνωστά, περίφημα κανάλια της, που είναι η «ψυχή» της;

Οι ταξιδιώτες που επισκέπτονται τη Βενετία τους χειμερινούς μήνες, συχνά αντικρίζουν μια πόλη γεμάτη νερά, γεγονός που συνδέεται με το πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών, η πόλη βίωσε τα υψηλότερα επίπεδα πλημμυρών των τελευταίων τεσσάρων ετών. Αυτό οφείλεται στις ισχυρές παλίρροιες που προκαλούνται από τον Μπόρα, έναν χειμερινό άνεμο, κυρίως της Βόρειας Αδριατικής, που οφείλει το όνομά του στη λατινοελληνική λέξη «βοριάς».

Η άνοδος της στάθμης των υδάτων είναι κάτι, το οποίο η Βενετία αντιμετωπίζει εδώ και πολλά χρόνια, με τις πλημμύρες να είναι πλέον συνηθισμένο φαινόμενο για τους κατοίκους. Οι Βενετσιάνοι το αποκαλούν “acqua volta” και συμβαίνει συνήθως μεταξύ Νοεμβρίου και Μαρτίου. Κάθε χρόνο, κατασκευάζονται προσωρινά πεζοδρόμια-εξέδρες στους δρόμους, ώστε οι πεζοί να μπορούν να κυκλοφορούν.

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, οι 78 κινητοί υδατοφράκτες του φράγματος MOSE ή «Μωυσής», ενός έργου αξίας 5 δισ. ευρώ, σύμφωνα με την αμερικανική εφημερίδα, σώζουν την ιστορική πόλη από τις παλίρροιες που πλήττουν την βόρεια Αδριατική θάλασσα, οι οποίες επιφέρουν καταστροφικές πλημμύρες. Ωστόσο, τα τείχη του φράγματος MOSE, του «άγρυπνου φρουρού της πόλης» –όπως διαφημίζεται– άργησαν τόσο πολύ να κατασκευαστούν, εξαιτίας της ιταλικής γραφειοκρατίας, που πλέον ο ρυθμός της κλιματικής αλλαγής, ξεπερνά κατά πολύ τις προβλέψεις κατασκευής του έργου, έτσι ώστε να παραμένει ανθεκτικό και υπό τις μελλοντικές καιρικές συνθήκες.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τους NYT, το 1984, η ιταλική κυβέρνηση ανέθεσε με υπερεργολαβία το έργο «Μωυσής», σε μία κοινοπραξία μεγάλων ιταλικών εταιρειών, υπολογίζοντας ότι το πρότζεκτ θα είχε ολοκληρωθεί έως το 1995. Κάτι που δεν έγινε τότε. Αντίθετα, μόλις το 2003, ο τότε πρωθυπουργός, Σίλβιο Μπερλουσκόνι, υπέρμαχος των μεγάλων δημόσιων έργων, τοποθέτησε την πρώτη πέτρα του συνολικού έργου του φράγματος. Η εκτίμηση ήταν τότε, ότι το έργο θα ολοκληρωνόταν μέχρι το 2011. Ωστόσο, τον Νοέμβριο του 2010, μία ομάδα Ιταλών εμπειρογνωμόνων συζητούσε ακόμα ποιο μέταλλο θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί στους μεντεσέδες, για να «κλειδώσουν» τα τοιχώματα, στον βυθό της θάλασσας.

Τελικά, το έργο «Μωυσής» έγινε πηγή αντιπαραθέσεων, αμφιβολιών, ακόμα και ενός σκανδάλου υπερτιμολόγησης του κόστους του φράγματος και δωροδοκίας πολιτικών, που οδήγησε σε 35 συλλήψεις, συμπεριλαμβανομένων ανώτατων αξιωματούχων και δικαστικών. Το έργο ολοκληρώθηκε στις 3 Οκτωβρίου 2020. Εκτοτε, η Βενετία προστατεύεται από τις πλημμύρες που ανεβάζουν επικίνδυνα τη στάθμη της θάλασσας, όμως τα πιο ρηχά μέρη της πόλης που πλημμυρίζουν και με χαμηλότερα επίπεδα νερού, παραμένουν επισφαλώς εκτεθειμένα.

Τι ακριβώς συμβαίνει με την απειλή της κλιματικής αλλαγής;

Η Βενετία ανέκαθεν έδινε τη δική της μάχη με την θάλασσα. Οι μικρές, προσωρινές και διαχειρίσιμες πλημμύρες συνέβαιναν και συμβαίνουν εδώ και αιώνες. Η πρόσφατη έξαρση των πλημμυρών, όμως, είναι πρωτοφανής. Και αναμένεται να έχει και συνέχεια: Μία πρόσφατη μελέτη του ΟΗΕ γύρω από την κλιματική αλλαγή προειδοποιεί ότι η Βενετία μπορεί να βρίσκεται κάτω από το νερό μέχρι το 2100, αν δεν αναχαιτιστεί η επιτάχυνση της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αυτό συμβαίνει επειδή η στάθμη των νερών στη Μεσόγειο αναμένεται να αυξηθεί έως και 140 εκατοστά τον επόμενο αιώνα.

Είναι αλήθεια ότι η αμφίβια ιταλική πόλη έχει μία εκπληκτική παραδοξότητα, συγκριτικά με τις υπόλοιπες, ευρωπαϊκές πόλεις. Είναι χτισμένη στην κορυφή περίπου 118 νησιών, τη διασχίζουν 177 κανάλια και ο καλύτερος τρόπος να την εξερευνήσει κανείς πεζή είναι μέσω των 391 γεφυρών της. Πρόκειται για έναν υδάτινο λαβύρινθο γεμάτο μικροσκοπικά μονοπάτια, κρυμμένες πλατείες και μουσεία και απομονωμένες εκκλησίες.

Ωστόσο, δεν είναι όλα ειδυλλιακά στο «στολίδι» της περιφέρειας του Βένετο. Σύμφωνα με τις πρόσφατες έρευνες, εάν δεν ληφθούν ακόμα περισσότερα και δραστικότερα μέτρα, η ιταλική πόλη πραγματικά κινδυνεύει να βρεθεί στη θάλασσα. Το χειρότερο σενάριο αναφέρει ότι τα κύματα θα μπορούσαν να την «καταβροχθίσουν» έως το 2100. Εν τω μεταξύ, η στάθμη του νερού ανεβαίνει σταθερά σε πολλά, εμβληματικά κτίριά της, τα οποία επιπλέον μπορεί να υφίστανται ζημιές και από τα κύματα που προκαλούν τα σκάφη, τα οποία αυξάνονται κατακόρυφα τους μήνες που η τουριστική κίνηση είναι στο ζενίθ της.

Στο σενάριο πρέπει να προστεθεί και ο κίνδυνος υπερθέρμανσης του πλανήτη, καθώς η άνοδος της θερμοκρασίας ακόμα και κατά τέσσερις βαθμούς Κελσίου τα επόμενα χρόνια, θα μπορούσε να οδηγήσει σε άνοδο του μέσου όρου της στάθμης των υδάτων στην περιοχή κατά 180 εκατοστά, έως το 2100.

Πολλές είναι οι πόλεις που πλήττονται με παρόμοιο τρόπο σε όλον τον κόσμο. Η καθεμία από αυτές έχει τις δικές της προκλήσεις να αντιμετωπίσει. Στην περίπτωση της Βενετίας, όμως, με δεδομένα το μικρό της μέγεθος, την ιστορικότητα. αλλά και τις δυνατότητές της για πρόσβαση σε χρηματοδότηση, η πόλη θα μπορούσε να αποτελέσει υπόδειγμα τεχνολογικών δοκιμών και προσεγγίσεων, οι οποίες πιθανώς θα μπορούσαν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην παγκόσμια καταπολέμηση της ανόδου της στάθμης των υδάτων μέσα στις πόλεις και τους οικισμούς.

Από περίτεχνα ωκεάνια φράγματα έως κυμματοθραυστικά σκάφη, θα μπορούσε η δύσκολη κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η Βενετία να οδηγήσει σε απτές, πρακτικές λύσεις, με δυνατότητα ανάπτυξής τους σε ολόκληρο τον κόσμο.

Πριν από τέσσερα περίπου χρόνια, τον Νοέμβριο του 2019, η πόλη υπέστη τη δεύτερη χειρότερη πλημμύρα από την αρχή των καταγραφών μετά από σχεδόν 100 χρόνια. Σε όλον τον κόσμο οι πολίτες παρακολουθούσαν άναυδοι τις εικόνες από την πλατεία του Αγίου Μάρκου, η οποία αποτελεί μία από τις πιο εμβληματικές και χαμηλοβαθείς τοποθεσίες της Βενετίας, να καλύπτεται στο σύνολό της από το νερό.

Η παλίρροια του 2019 έφτασε σε μέγιστο ύψος 187 εκατοστών πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, με αποτέλεσμα περισσότερο από το 80% της πόλης να βρίσκεται κάτω από το νερό. Τότε η πόλη είχε κηρυχθεί δε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ενώ το συνολικό ύψος των ζημιών έφτασε το ένα δισ. ευρώ, σύμφωνα με τον τότε δήμαρχο Λουίτζι Μπρουγκνάρο.

Είχε προηγηθεί, κατά το μακρινό 1966, η χειρότερη πλημμύρα όλων των εποχών στην ιταλική πόλη, με τα επίπεδα των υδάτων να αυξάνονται κατά 194 εκατοστά πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η συγκεκριμένη πλημμύρα προκάλεσε ζημιές τουλάχιστον στα τρία τέταρτα των καταστημάτων και επιχειρήσεων της πόλης.

Οι δύο πλημμύρες μπορεί να απέχουν χρονικά πάνω από μισό αιώνα μεταξύ τους, ωστόσο, οι πρόσφατες καταγραφές δείχνουν ότι, πιθανότατα, δεν θα χρειαστεί να περιμένουμε μισό αιώνα για να δούμε την επόμενη καταστροφική πλημμύρα στη Βενετία: Από το 1923, όταν ξεκινάει η επίσημη καταγραφή της στάθμης των υδάτων στη Βενετία, μόνο 10 είναι οι περιπτώσεις κατά τις οποίες αυτή έχει φτάσει τα 150 εκατοστά πάνω από τη θάλασσα. Το εξαιρετικά επικίνδυνο, ωστόσο, είναι ότι οι μισές περιπτώσεις ανόδου της στάθμης της θάλασσας, έχουν καταγραφεί τα τελευταία χρόνια.

Σύμφωνα με έκθεση του 2021, ακόμη και αν η παγκόσμια θερμοκρασία διατηρηθεί κάτω από την αύξηση των δύο βαθμών Κελσίου, σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, η στάθμη της θάλασσας στη Βενετία θα ανεβεί κατά 32 εκατοστά μέχρι το 2100. Το χειρότερο πιθανό σενάριο αυτής της αύξησης, που συνδέεται και με το λιώσιμο των πάγων, είναι να φτάσει έως τότε τα 180 εκατοστά.

Και, λες και οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής να μην της ήταν αρκετές, η Βενετία καθαυτή βυθίζεται! Τα θεμέλια των κτιρίων της είναι κατασκευασμένα με τη χρήση ενός πολύ συγκεκριμένου και συνεκτικού συστήματος πασσάλων. Μεγαλομήκεις σανίδες ξυλείας ωθούνται κάθετα στη λάσπη και τον άργιλο της λιμνοθάλασσας, κάτω από τη στάθμη του νερού.

Ωστόσο, το στέρεο υπόβαθρο της λιμνοθάλασσας βρίσκεται πολύ πιο κάτω από αυτή τη λάσπη. Τα θεμέλια των κτιρίων της Βενετίας, εν ολίγοις, ωθούνται σε ένα ουσιαστικότερο αλλά και πιο ευάλωτο στρώμα συμπιεσμένου πηλού. Πολλά από τα κτίρια, τα οποία χτίστηκαν πάνω σε αυτό το αστεθές θεμέλιο, έχουν αλλάξει θέση με την πάροδο των αιώνων. Σε πολλές περιπτώσεις, τα κτίρια άρχισαν να βυθίζονται στη λάσπη. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα, όμως, η Βενετία έχει βυθιστεί κατά περίπου 15 εκατοστά.

Τα δεινά έρχεται να συμπληρώσει η περίπτωση που τα χαμηλά επίπεδα νερού στεγνώνουν, ανά περιόδους τα κανάλια, φέρνοντας στην επιφάνεια τα σκουπίδια και τη βρωμιά της πόλης. Τα χρόνια κακής συντήρησης στις πλωτές οδούς της Βενετίας παρουσιάζονται τώρα μέσω της συσσώρευσης μεγάλων όγκων λάσπης στις άκρες των καναλιών, μειώνοντας δραστικά το βάθος τους και αυξάνοντας την πιθανότητα να χτυπήσουν οι έλικες των πλοιαρίων στα σκουπίδια που επιπλέουν.

Οι βενετσιάνικες Αρχές δείχνουν αδιαφορία, καθώς η βυθοκόρηση των καναλιών άρχισε στα τέλη της δεκαετίας του 1990, μετά από σχεδόν μισό αιώνα παραμέλησης. Η πόλη στερείται επίσης ενός σύγχρονου συστήματος αποχέτευσης. Ιστορικά, όλα τα απόβλητα που παράγονται από ανθρώπους πέφτουν στα κανάλια, αν και τα μεγαλύτερα κτίρια θα έπρεπε να κάνουν επεξεργασία των λυμάτων πριν πετάξουν το βρώμικο υλικό τους στα κανάλια. Ορισμένα, βέβαια, έχουν τις δικές τους σηπτικές δεξαμενές, αλλά υπάρχει πάντα μια ποσότητα διαρροής, που επιβαρύνει τη Βενετία, κατά καιρούς, με υπερβολική δυσοσμία.

Τα τελευταία χρόνια, το δημοτικό συμβούλιο της πόλης ξοδεύει ολοένα και λιγότερα στη συντήρηση των καναλιών, δίνοντας όλο και  περισσότερα χρήματα για τη συντήρηση του φράγματος MΟSES που προστατεύει τη βενετσιάνικη λιμνοθάλασσα από τις συχνές πλημμύρες. Για 50 χρόνια (μέχρι τη δεκαετία του ’70), οι βιομηχανίες στην περιοχή απελευθέρωναν απερίσκεπτα υπόγεια ύδατα από τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες και η πόλη βούλιαξε κατά περίπου 22,86 εκατοστά, σύμφωνα με μελέτες που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας.

Ολα τα προαναφερθέντα δυσχεραίνουν τη ζωή των μόνιμων κατοίκων της όμορφης ιταλικής πόλης, οι οποίοι κατά καιρούς άρχισαν να μεταναστεύουν προς την ιταλική ενδοχώρα. Κάποτε, στο ιστορικό κέντρο της πόλης διέμεναν περισσότεροι από 120.000 κάτοικοι. Το 2020, ο μόνιμος πληθυσμός (του ιστορικού κέντρου) υπολογιζόταν σε μόλις 55.000, οι οποίοι δεν δίσταζαν να εκφράζουν με κάθε ευκαιρία τους φόβους τους ότι η πόλη τους μετατρέπεται σταδιακά σε ένα… μουσειακό λείψανο από μπροκάρ, έναν παράδεισο των απανταχού ινφλουένσερς, οι οποίοι επιθυμούν διακαώς να φωτογραφηθούν στα γνωστά κανάλια της, χωρίς όμως να έχουν την παραμικρή ιδέα για την ιστορία της πόλης: Απλά και μόνο για να βελτιώσουν τα προφίλ τους στο Instagram.

Εύλογα, λοιπόν, αναρωτιούνται οι συντάκτες των NYT Τζέισον Χόροβιτς και Εμμα Μπάμπολα, που υπογράφουν το άρθρο έρευνας για την ιταλική πόλη: «Να σωθεί η Βενετία, ναι, αλλά για ποιον;»

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News