Δύο γνώστες της βρετανικής πολιτικής και της διπλωματίας, ο πρώην πρεσβευτής του Ηνωμένου Βασιλείου στις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, σερ Ντέιβιντ Μάνινγκ, και ο Τζόναθαν Πάουελ, διευθυντής του γραφείου του Τόνι Μπλερ από το 1995-2007, διερευνούν τα μαθήματα του χθες για τη συνύπαρξη με τη σημερινή Ρωσία.

Σε άρθρο που συνυπογράφουν στους Financial Times ανατρέχουν σε ένα θεμελιώδες κείμενο του Ψυχρού Πολέμου που έμεινε στην ιστορία ως το «Μακροσκελές Τηλεγράφημά» (Long Telegram). Και επρόκειτο όντως για ένα τηλεγράφημα (μπορείτε να το διαβάσετε εδώ στα αγγλικά) που έστειλε στις αρχές του 1946 από από τη Μόσχα στην Ουάσιγκτον ο αμερικανός διπλωμάτης Τζορτζ Κέναν.

Ο Κέναν ήταν ένας εσωστρεφής αμερικανός από τις μεσοδυτικές Πολιτείες ο οποίος είχε υπηρετήσει για πρώτη φορά στην πρεσβεία των ΗΠΑ στη Μόσχα στα μέσα της δεκαετίας του 1930. Κατά τη διάρκεια δηλαδή των εκκαθαρίσεων του Στάλιν. Στη δεύτερη θητεία του εκεί, από το 1944, παρότι ήταν πλέον ένας αναγνωρισμένος ειδικός, διαπίστωνε ότι στην Ουάσιγκτον δεν υπήρχε μεγάλη διάθεση να τον ακούσουν, ιδίως όταν προειδοποίησε ότι η εποχή της συνεργασίας με τη Μόσχα είχε τελειώσει.

Στις αρχές του 1946 ωστόσο του ζητήθηκε να εξηγήσει τον αυξανόμενο ανταγωνισμό από πλευράς του Στάλιν. Και ο Κέναν άδραξε την ευκαιρία. Στο τηλεγράφημά του που αποτελείται από πέντε μέρη, εξήγησε γιατί ήταν απαραίτητο να αντιμετωπιστούν οι προσπάθειες του Στάλιν να επεκτείνει την ισχύ και την επιρροή της ΕΣΣΔ —και πώς ο χειρισμός από την πλευρά της Αμερικής έπρεπε να γίνει μέσω της πολιτικής της «συγκράτησης» (containment). Η κυβέρνηση Τρούμαν δέχθηκε τη συμβουλή του Κέναν και το ίδιο έκαναν και οι διάδοχοί της, Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικανοί. Η αρχή αυτή έμελλε να καθοδηγήσει την πολιτική των ΗΠΑ έναντι της Σοβιετικής Ενωσης ως και την κατάρρευσή της το 1991.

Το 1946 διαφέρει ασφαλώς πολύ από το 1991 όσο ασφαλώς και από το 2023. Σήμερα, όπως γράφουν οι Μάνινγκ και Πάουελ, «αντιμετωπίζουμε έναν άλλο Ρώσο ηγέτη που θέλει να επεκτείνει την εξουσία και την επιρροή του σε βάρος των ΗΠΑ και των εταίρων τους, έναν ηγέτη με αυτοκρατορικές φιλοδοξίες που τον έκαναν να αρνηθεί το δικαίωμα της Ουκρανίας ακόμη και να υπάρχει ως ανεξάρτητο κράτος. Ο κόσμος είναι εντελώς διαφορετικός στις μέρες μας αλλά πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να ζούμε και να συγκρατούμε μια ανεξέλεγκτη Ρωσία. Τι θα έλεγε ο Κέναν αν συνέτασσε σήμερα ένα νέο “μακροσκελές τηλεγράφημα”;»

Δίνοντας οι ίδιοι την απάντηση, οι συντάκτες του άρθρου επισημαίνουν ότι ένα ανάλογο τηλεγράφημα θα επαναλάμβανε ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε την επιθετικότητα του Βλαντίμιρ Πούτιν. Σύμφωνα με τα λόγια του Kέναν, ένας αντίπαλος της Ρωσίας θα πρέπει να καθιστά σαφή «την ετοιμότητά του να χρησιμοποιήσει» την ισχύ έτσι ώστε «σπάνια να χρειάζεται να το κάνει».

Ωστόσο η αυστηρή στάση δεν αρκεί. Ο Kέναν υποστήριξε ότι η σοβιετική εξωτερική πολιτική συνδεόταν με μια μακροχρόνια αίσθηση ανασφάλειας. Το καθεστώς έβλεπε τον εαυτό του ως πιθανό «θήραμα» των γειτόνων που ήταν οικονομικά πιο προηγμένοι, με πολιτικά συστήματα που πρόσφεραν μια ανατρεπτική εναλλακτική στον τσαρισμό και τον κομμουνισμό και αποτελούσαν στρατιωτική απειλή. «Στο βάθος της νευρωτικής άποψης του Κρεμλίνου για τις παγκόσμιες υποθέσεις βρίσκεται η παραδοσιακή και ενστικτώδης ρωσική αίσθηση ανασφάλειας» έγραφε ο Κέναν το 1946.

Ενας μέρος αυτής της νοοτροπίας μας είναι οικεία και σήμερα. Ορισμένοι Ρώσοι αισθάνονται ότι η Δύση τους έχει ταπεινώσει μετά τον Ψυχρό Πόλεμο και ότι τώρα τους απειλεί. Ο Πούτιν παίζει με το ένστικτο του φόβου για την περικύκλωσης της Ρωσίας μιλώντας για την επέκταση του ΝΑΤΟ. «Πρέπει να προσεγγίσουμε τον ρωσικό λαό. Ο Πούτιν και το καθεστώς του μπορεί να είναι παρίες, αλλά πρέπει να αποφύγουμε τη δαιμονοποίηση ολόκληρου του πληθυσμού της Ρωσίας» σημειώνουν οι δύο βρετανοί συντάκτες του άρθρου. 

Σύμφωνα με τους Financial Times, η Δύση πρέπει να βρει έναν τρόπο να αντιμετωπίσει αυτές τις ανησυχίες χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας ή των άλλων γειτόνων της Ρωσίας. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με την αναβίωση της «διαδικασίας του Ελσίνκι» η οποία επέτρεψε έναν πολιτικό διάλογο υψηλού επιπέδου κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, και παράλληλα με μια προσπάθεια να οικοδομηθεί μια νέα σχέση μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας, η οποία έγινε ανεπιτυχώς στις αρχές της δεκαετίας του 2000.

«Πρέπει να δώσουμε εκ νέου προτεραιότητα στις συμφωνίες ελέγχου των όπλων. Παρά την πρόσφατη ανακοίνωση του Πούτιν ότι ανέστειλε τη συμμετοχή της Ρωσίας στη συνθήκη New Start του 2011, η οποία περιορίζει τα στρατηγικά πυρηνικά όπλα των ΗΠΑ και της Ρωσίας, θα πρέπει να επιδιώξουμε να αναβιώσουμε και να ενημερώσουμε αυτή τη συνθήκη» σημειώνουν οι Μάνινγκ και Πάουελ. 

Μιλούν επίσης για την επεξεργασία μιας «μετα-ψυχροπολεμικής προσέγγισης», όπου θα γίνεται διάκριση μεταξύ Πούτιν και Ρωσίας. Ο Κέναν υποστήριζε ότι η εχθρότητα του Στάλιν προς τη Δύση «δεν αντιπροσώπευε τη φυσική τάση του ρωσικού λαού», τον οποίο χαρακτήριζε «πρόθυμο πάνω απ’ όλα να ζήσει ειρηνικά».

Σήμερα οι Μάνινγκ και Πάουελ επιμένουν ότι το μέλλον της Ρωσίας είναι το μέλλον μιας μεγάλης ευρωπαϊκής χώρας και όχι του ασθενέστερου εταίρου στη συμμαχία της με την Κίνα.

Ο Πούτιν μπορεί όντως να πιστεύει, όπως κάποτε ο Στάλιν, ότι οι Δυτικές δημοκρατίες είναι εκφυλισμένες και προορισμένες τελικά να καταστραφούν. Σίγουρα πιστεύει, πιστός στις καταβολές του στην KGB, ότι μπορεί να σπείρει τη διχόνοια μεταξύ τους.

Ο Κέναν έγραφε ότι η Σοβιετική Ενωση ήταν μακράν πιο αδύναμη σε σύγκριση με τον Δυτικό Κόσμο στο σύνολό του. Και ότι η επιτυχία των Δυτικών θα βασιζόταν στο βαθμό συνοχής, σταθερότητας και σθένους που θα είχαν. «Η Ουκρανία είναι μια υπενθύμιση του πόσο κρίσιμο είναι να διατηρήσουμε τη Δυτική ενότητα όσο και να την προβάλουμε εμφατικά απέναντι σε πιθανούς αντιπάλους μας» αναφέρουν οι δύο βρετανοί συντάκτες του άρθρου.

Ο Πούτιν στοιχηματίζει ότι θα εμφανιστούν ρωγμές στο Δυτικό μέτωπο, ότι οι Ουκρανοί θα κουραστούν και ότι θα επιβάλει μια διευθέτηση του πολέμου που θα μπορεί να την προβάλει ως νίκη. «Είναι σημαντικό να του αποδείξουμε ότι κάνει λάθος — όχι μόνο για χάρη των Ουκρανών αλλά και για το δικό μας καλό» συμειώνουν οι Μάνινγκ και Πάουελ.

Συνοψίζοντας την πρόκληση της Ρωσίας του Στάλιν, ο Kέναν έγραφε το 1946: «Εχουμε εδώ μια πολιτική δύναμη δεσμευμένη φανατικά στην πεποίθηση ότι με τις ΗΠΑ δεν μπορεί να υπάρξει μόνιμο modus vivendi, ότι είναι επιθυμητό και απαραίτητο να διαταραχθεί η εσωτερική αρμονία της κοινωνίας μας, να καταστραφεί ο τρόπος ζωής μας, να διαβρωθεί η διεθνής ισχύς του κράτους μας. Δεν μπορώ να αποπειραθώ να προτείνω εδώ όλες τις απαντήσεις. Αλλά θα ήθελα να καταγράψω την πεποίθησή μου ότι είναι μέσα στις δυνάμεις μας να λύσουμε το πρόβλημα αυτό χωρίς την προσφυγή σε μια γενική στρατιωτική σύγκρουση».

Οι δύο insiders της βρετανικής πολιτικής εκτιμούν ότι 77 χρόνια μετά τις επισημάνσεις του Κέναν, η Δύση πρέπει να είναι έτοιμη για έναν μακροχρόνιο αγώνα απέναντι στον Πούτιν ή έναν παρόμοιο εθνικιστή ηγέτη —πιθανώς με τον πόλεμο στην Ουκρανία να συνεχίζεται. Επομένως θα πρέπει να είναι και πάλι έτοιμη για μια πολιτική «συγκράτησης» απέναντι στη Ρωσία, προστατεύοντας ταυτόχρονα ένα διεθνές σύστημα που βασίζεται σε κανόνες.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News