Η ιστορία της ανθρωπότητας ορίζεται από τη μια πλευρά από τους μεγάλους πολέμους –τις νίκες και τις ήττες– και από την άλλη από τις τεχνολογικές επαναστάσεις: τη φωτιά, τον τροχό, το σίδερο, τον χάλυβα, το κάρβουνο, τον ατμό, τον ηλεκτρισμό, την ατομική ενέργεια, τους υπολογιστές, το Ιντερνετ. Κάθε μια από αυτές τις  επαναστάσεις  επηρέασαν τον άνθρωπο και την κοινωνία γενικότερα, συνέβαλαν στην πρόοδό της, αλλά και δημιούργησαν τον φόβο της αντικατάστασης του ανθρώπου από τις μηχανές και της απώλειας θέσεων εργασίας.

Στο πεδίο του πολέμου περιμένουμε να δούμε τι θα μας φέρει το τέλος ή το «μη τέλος» της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης, της εξέλιξής της,  της ανακατάταξης των ισορροπιών στο παγκόσμιο επίπεδο και του ρόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ειδικότερα μας ενδιαφέρει.

Στο πεδίο της τεχνολογίας  βρισκόμαστε σήμερα στη διαδικασία μιας επανάστασης που εξελίσσεται ραγδαία χάρις στην εκθετική  ανάπτυξη των δυνατοτήτων των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Μια ανάπτυξη  που δίνει την ευκαιρία σε πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες να περάσουν σε άλλο επίπεδο, πέρα από το «ανθρώπινο». Στόχος της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) είναι να μιμηθεί με όσο μεγαλύτερη ακρίβεια μπορεί την ανθρώπινη νοημοσύνη. Να σκέφτεται λογικά, να μαθαίνει και να λειτουργεί με τέτοιο τρόπο που σε κανονικές συνθήκες θα χρειαζόταν η ανθρώπινη λογική, και να μπορεί να επεξεργάζεται δεδομένα σε μεγέθη και ταχύτητα που ξεπερνούν τις ανθρώπινες δυνατότητες. Σύμφωνα με τον CEO της Google, Sundar Pichai, οι επιπτώσεις της ΤΝ στην εξέλιξή μας ως είδος μπορεί να συγκριθεί με τη φωτιά και τον ηλεκτρισμό.

Μια παράλληλη διάσταση αυτής της επανάστασης είναι η «ψηφιακή κατασκευή». Σήμερα, οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές είναι μόνο η αρχή μιας τάσης που αναπτύσσεται εκθετικά για να μετατρέπει δεδομένα σε αντικείμενα. Ο Niels Gershenfeld και οι συνεργάτες του στοχεύουν να δημιουργήσουν έναν παγκόσμιο αντιγραφέα. Η «ψηφιακή κατασκευή» υπόσχεται αυτάρκεις πόλεις και την ικανότητα των ανθρώπων να κατασκευάζουν μόνοι τους (σχεδόν) τα πάντα. Η λογική της εξατομίκευσης της κατασκευής είναι: όχι τι μπορείς να αγοράσεις στα καταστήματα, αλλά τι δεν μπορείς να αγοράσεις (ng.cba.mit.edu/)

Το κυρίαρχο ερώτημα είναι αν η Τεχνητή Νοημοσύνη και η ψηφιακή κατασκευή μπορούν να βοηθήσουν ή να αντικαταστήσουν τον άνθρωπο. Θα χαθούν θέσεις εργασίας, θα οδηγηθούμε σε μεγαλύτερες ανισότητες ή αυτές θα μειωθούν;

Οι τεχνολογικοί γίγαντες Google, Microsoft, Dell, Twitter, Meta κ.ά. απολύουν χιλιάδες εργαζομένους. Η Google κατήργησε πρόσφατα 12.000 θέσεις, η Dell 6.650, η Meta 11.000, ενώ, όπως αναφέρει η Καθημερινή (4/2/23), συνολικά πάνω από 150.000 άνθρωποι έχουν απολυθεί από αυτές τις εταιρείες. Παράλληλα, αυτές οι ιδίες εταιρείες επενδύουν για το δικό τους μέλλον δισεκατομμύρια στην ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης. Οι διάφορες εταιρείες τεχνολογίας έχουν επενδύσει στον τομέα αυτόν 111,4 δισ. δολάρια το 2021, 432,8 το 2022 και προβλέπονται 500 δισ. για το 2023.

Μαίνεται σήμερα ένας αδυσώπητος πόλεμος μεταξύ των εταιρειών για τις νέες μηχανές αναζήτησης, που μπορούν να σου ετοιμάζουν την εργασία σου για να περάσεις οποιεσδήποτε εξετάσεις, να γράψεις ένα ερωτικό γράμμα στην αγαπημένη σου, να συντάξεις το σωστό βιογραφικό σου και την κατάλληλη επαγγελματική επιστολή. Το θέμα καλύπτει πλέον ολόκληρες σελίδες στις κυριακάτικες και καθημερινές εφημερίδες.

Η Microsoft, που στηρίζει τη μικρή Open AI (artificial intelligence), έχει πάρει το πλεονέκτημα. Η Open AI δημιουργήθηκε πριν από μερικά χρονιά ως μη κερδοσκοπική εταιρεία, από δέκα μεγάλα ονόματα του κλάδου, μεταξύ των οποίων και ο Ελον Μασκ, με στόχο να διαδοθεί η ΤΝ ελεύθερα, για το καλό του κόσμου. Το επίθετο «μη κερδοσκοπική» δεν κράτησε πολύ.

Η Google έχασε πρόσφατα κάποια εκατομμύρια από την αξία της μετοχής της γιατί στο αντίστοιχο σύστημά της, το Bard, το οποίο βιάστηκε να δημοσιοποιήσει, βρέθηκαν κάποια λάθη. Ο CEO της δικαιολογήθηκε λέγοντας ότι η εταιρεία θέλει να φέρει την εμπειρία αυτών των μοντέλων στον κόσμο με τολμηρό αλλά και υπεύθυνο τρόπο («Καθημερινή» 12/2/2023).

Η τεχνητή νοημοσύνη συνεχίζει ακάθεκτη και καταλαμβάνει όλο και περισσότερο, τον έναν μετά τον άλλον, τομείς της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Ηδη, στην καθημερινή μας ζωή, τα κινητά τηλέφωνα με την  αναγνώριση της φωνής μας και του προσώπου μας και οι μηχανές αναζήτησης για όποια απορία ή έλλειμμα γνώσης έχουμε, αποτελούν πλέον κοινοτοπία. Μπορώ να υπαγορεύω και το σύστημα να δακτυλογραφεί, να δίνω ένα χειρόγραφο κείμενο και να βγαίνει δακτυλογραφημένο.

Στο πλαίσιο αυτό, η Amazon χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο την ΤΝ. Το Amazon Polly είναι μια υπηρεσία που μετατρέπει κείμενα σε ομιλία παρόμοια με την ανθρώπινη. Το Amazon Transcribe μετατρέπει την ανθρώπινη φωνή σε κείμενο, το Amazon Translate παρέχει μεταφράσεις υψηλής ποιότητας. Υπάρχουν ακόμα τα Amazon Sage maker, Amazon Lex, Amazon Rekognition, Amazon Comprehend, για υπηρεσίες σύνδεσης εικόνων και κείμενων, ανάλυσης και διαχείρισης δεδομένων κλπ. (aws.amazon.com).

Σε πολλούς τομείς της ΤΝ έχουν επιτευχθεί σημαντικές πρόοδοι ή περιμένουμε σύντομα να συμβούν ανάλογες

Στην τέχνη και στους ευρύτερα δημιουργικούς κλάδους, η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί σήμερα να φτιάξει ένα έργο που να προσομοιάζει με έναν πίνακα του Ρέμπραντ, αλλά και να δημιουργήσει πρωτότυπα έργα ζωγραφικής και σχέδια, εφόσον έχουμε εισάγει τα καταλληλά δεδομένα στο σύστημα. Το Μουσείο Μπενάκη είχε σε πρόσφατη έκθεση, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, το πιστό αντίγραφο του πορτρέτου του Καποδίστρια που βρίσκεται στο παλάτι του Μπάκιγχαμ. Η αυτόνομη δημιουργία της ΤΝ περιλαμβάνει πλέον την ποίηση, τη λογοτεχνία, τη φωτογραφία, τα κινούμενα σχέδια, δεν έχει όμως ακόμα κατοχυρωθεί η πνευματική ιδιοκτησία των έργων που παράγονται με την ΤΝ. Κάποια στιγμή θα γίνει και αυτό.

Στον τομέα της υγείας πραγματοποιούνται άλματα: η αποκρυπτογράφηση της δομής κάθε πρωτεΐνης ανοίγει τον δρόμο για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων (Protagon 28/7/2022), βελτιώνεται η ακριβής αναγνώριση ασθενειών από τις μαγνητικές τομογραφίες, επιτυγχάνονται  πρόοδοι στη θεραπεία του καρκίνου και στη διάγνωση σπανίων αιματολογικών ασθενειών. Το επάγγελμα του γιατρού, όμως, δεν θα χαθεί, απλώς θα είναι πιο εύκολο και πιο αποτελεσματικό, τόσο για τη διάγνωση όσο και για τη θεραπεία. Οι ασφαλιστικές εταιρείες θα μπορούν να εντοπίζουν ταχύτερα και ασφαλέστερα τις περιπτώσεις απάτης και να προσφέρουν τα κατάλληλα συμβόλαια.

Η διαχείριση της εφοδιαστικής αλυσίδας εξελίσσεται  συνεχώς με τη βελτιστοποίηση των διαδρομών και την ελαχιστοποίηση των χαμένων χρόνων. Στη γεωργία, η ΤΝ μπορεί να συμβάλει, μεταξύ άλλων, στην παρακολούθηση καλλιεργειών και εδαφών, στην ανίχνευση ασθενειών σε φυτά και στην παρακολούθηση της υγείας των ζώων. Δεν θα χαθεί όμως ακόμα το επάγγελμα του αγρότη.

Στην κλιματική αλλαγή, η ΤΝ θα βοηθήσει στον σχεδιασμό ενεργειακά έξυπνων κτιρίων, στη βελτιστοποίηση της εισαγωγής ηλιακής ενέργειας στο σύστημα του ηλεκτρικού δικτύου, αλλά και στη μέτρηση επικίνδυνων εκπομπών σε διάφορα επίπεδα. Στην εξερεύνηση του Διαστήματος, η ΤΝ μπορεί να αντικαθιστά τον άνθρωπο εκεί όπου ο ίδιος δεν μπορεί να φτάσει, αλλά και να τον βοηθά αποτελεσματικά, εάν βρίσκεται ο ίδιος στο Διάστημα. Αλλαγές θα υπάρξουν επίσης στη διαφήμιση και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η ΤΝ θα διευκολύνει πολύ την καθημερινή δουλειά των δημοσιογράφων, αλλά ενέχει και τον σοβαρό κίνδυνο της δημιουργίας και διάδοσης ψευδών ειδήσεων.

Ποιες εργασίες προβλέπεται να εξαφανιστούν μέχρι το 2030;

Με την αναγνώριση των εικόνων και των ήχων, τα αυτοκινούμενα οχήματα θα επεκταθούν, θα αναγνωρίζουν τον συντομότερο δρόμο και θα μειωθούν τα καύσιμα. Φυσικά, θα χαθούν θέσεις οδηγών φορτηγών και ταξί που μάλλον κάποια στιγμή θα βγουν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν. Θα χαθούν και άλλες θέσεις εργασίας: οι ταμίες στα καταστήματα και στα σουπερμάρκετ δεν θα χρειάζονται, γιατί οι τιμές θα εμφανίζονται αυτόματα σε μια οθόνη και ο πελάτης θα πληρώνει αυτόματα με την κάρτα του (ή με το ρολόι του). Στις περισσότερες τράπεζες, τουλάχιστον στις χώρες της Ευρώπης, τα γκισέ έχουν εξαφανιστεί. Εχει μείνει ένας άνθρωπος στην είσοδο για να βοηθάει, αν χρειάζεται.

Οι μάγειρες στα ταχυφαγεία μπορεί σύντομα να είναι άχρηστοι. Εχουμε δει πως οι μηχανές παρασκευάζουν διάφορα προϊόντα, π.χ. σάντουιτς που αγοράζουμε στα σουπερμάρκετ. Οι ταξιδιωτικοί πράκτορες είναι ήδη είδος προς εξαφάνιση. Οι απλές διοικητικές εργασίες σταδιακά περνούν στην αρμοδιότητα της ΤΝ. Οι δικηγόροι θα είναι ακόμα απαραίτητοι για να βρίσκουν λεπτές ισορροπίες στις διαπραγματεύσεις και να διατυπώνουν τα κατάλληλα επιχειρήματα.

Πολλά καταστήματα, όπως αυτά που πουλούν υποδήματα, θα κλείσουν, όταν πλέον θα μπορείς, είτε να παραγγείλεις μέσω Ιντερνετ το υπόδημα που ταιριάζει στο πόδι σου και στο γούστο σου, ή ακόμα και να το φτιάξεις μόνος σου, όταν τους τρισδιάστατους εκτυπωτές θα μπορούν να τους αγοράζουν και τα μεσαία νοικοκυριά.

Ο τομέας, όμως, όπου θα επέλθει ριζική ανατροπή είναι η εκπαίδευση. Τα συστήματα ανίχνευσης της λογοκλοπής από σχετικά κείμενα στο Ιντερνετ, που χρησιμοποιούν τα πανεπιστήμια εδώ και πάνω από 25 χρόνια στις ΗΠΑ, θα αχρηστευθούν και θα πρέπει να αντικατασταθούν  με άλλα, που θα μπορούν να ανιχνεύουν πλέον τις «πρωτότυπες» εργασίες που σου προσφέρει το ChatGPT για να περάσεις εύκολα και τις πιο δύσκολες εξετάσεις. Δεν θα έχει νόημα η ανάθεση εργασιών που θα συντάσσονται στο σπίτι, όταν είναι βέβαιο πως οι σπουδαστές θα ζητούν να τους τις γράφει το σύστημα. Πώς θα πρέπει, λοιπόν, να γίνονται οι εξετάσεις στο μέλλον; Με στυλό και μολύβι ή μόνο προφορικά;

Θα μπορέσει η Τεχνητή Νοημοσύνη να αντικαταστήσει τον καθηγητή;

Στις ΗΠΑ έγινε ένα ενδιαφέρον πείραμα. Μια καθηγήτρια έδωσε τον ρόλο του δασκάλου στην ΤΝ. Μετά ρώτησε τους μαθητές αν προτιμούσαν αυτή ή το ρομπότ. Ο άνθρωπος κέρδισε, αλλά για πόσο ακόμα; Πώς θα πρέπει να προετοιμαστούμε, και κυρίως ποιους θα πρέπει να προετοιμάσουμε; Αυτοί που σήμερα είναι σε θέση να προσαρμοστούν πιο εύκολα είναι, σε γενικές γραμμές, οι εικοσάρηδες, αλλά  αυτούς στους οποίους θα πρέπει να δώσουμε μεγαλύτερη έμφαση είναι τα παιδιά του δημοτικού και ακόμα περισσότερο του νηπιαγωγείου, που σε 10 ή 15 χρόνια θα πρέπει να διαλέξουν ένα επάγγελμα το οποίο ίσως δεν θα έχει μεγάλη σχέση με τα επαγγέλματα του σήμερα. Θα πρέπει να καταλάβουν ότι δεν θα ζήσουν όλη τη ζωή τους κάνοντας ένα επάγγελμα και να μάθουν τι σημαίνει ευελιξία και ποιες ικανότητες και δεξιότητες χρειάζονται για να προσαρμόζονται εύκολα στις συνεχείς αλλαγές.

Η πιο σημαντική, όμως, εξέλιξη που έχει επιτρέψει τις παραπάνω επαναστάσεις είναι η ολοένα μεγαλύτερη σύνδεση μεταξύ των διαφόρων επιστημών. Τελείωσαν οι σταδιακές μικροδιορθώσεις στις υφιστάμενες επιστήμες. Τα στεγανά έχουν πλέον καταρρεύσει. Η διεπιστημονική επιστήμη είναι η διαδικασία της συνεργασίας και της ενσωμάτωσης γνώσης μεταξύ δύο ή και περισσοτέρων επιστημών, για να προάγουν την πρόοδο σε νέους τομείς.

Η βιοφυσική χρησιμοποιεί τις μεθόδους που τυπικά χρησιμοποιούνται από τη φυσική για να μελετήσει βιολογικά φαινόμενα που καλύπτουν όλα τα επίπεδα της βιολογικής οργάνωσης, από το μοριακό επίπεδο μέχρι τους οργανισμούς και τους πληθυσμούς. Αλλα παραδείγματα… συνεργασιών: η κβαντική φυσική με την επιστήμη των υπολογιστών, η βιολογία με την πληροφορική, η μοριακή βιολογία με την επιστήμη των υπολογιστών, την κυβερνομηχανική, τη μηχανική των ζωντανών συστημάτων, τη βιομηχατρονική, τη ρομποτική μηχανική.

Η ταχύτητα της ανάπτυξης της ΤΝ θα μας φέρει σύντομα σε έναν εντελώς νέο κόσμο. Δεν ξέρουμε ακόμα αν θα ωφελήσει ή θα βλάψει την ανθρωπότητα. Ο Στίβεν Χόκινγκ είχε πει ότι η ασταμάτητη «έκρηξη της νοημοσύνης» μπορεί να οδηγήσει στην εξάλειψη του ανθρώπου. Η ψηφιακή επανάσταση θα μπορούσε να μειώσει ή να αυξήσει τις ανισότητες. Η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζουν τις αγορές. Η ψηφιακή οικονομία θα πρέπει  να διαχέεται, τόσο στις μικρότερες επιχειρήσεις όσο και σε ευρύτερα στρώματα της εργατικής δύναμης, αλλά και στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες στον κόσμο.

Το ερώτημα, λοιπόν, είναι, ποιος από τους δύο θα έχει το πάνω χέρι στο μέλλον. Οι μηχανές  ή οι άνθρωποι; Κάποιοι διατείνονται ότι η ΤΝ δεν μπορεί να σκεφτεί και να δράσει «έξω από το κουτί» (out of the box), δηλαδή πέρα από τις τεράστιες ποσότητες των αποθηκευμένων στοιχείων που διατίθενται στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Αλλοι λένε ότι οι μηχανές δεν μπορούν να αντιληφθούν τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο και την ίδια ευκολία όπως οι άνθρωποι. Οσο η ΤΝ δεν μπορεί να ερωτευθεί, κρατάμε το πλεονέκτημα.

---

* Ο Μάριος Καμχής είναι πρώην στέλεχος Ευρωπαϊκής Επιτροπής και πρώην προέδρος ΜΟΔ α.ε.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News