Υψηλό αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, με άρωμα κοσμοπολιτισμού, αλλά και πολιτικό χρώμα είχε η παρουσίαση της επέκτασης και αναβάθμισης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, το απόγευμα της Τετάρτης 15 Φεβρουαρίου, εντός του νεοκλασικού κτιρίου των Λάνγκε και Τσίλλερ, επί της Πατησίων. Τα -εντυπωσιακά, πράγματι- αρχιτεκτονικά σχέδια προβλήθηκαν παρουσία του πρωθυπουργικού ζεύγους, του Κυριάκου Μητσοτάκη και της Μαρέβας Γκραμπόφσκι, καθώς και του διάσημου στον κόσμο της αρχιτεκτονικής -και όχι μόνο- Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ, εκ των συντελεστών (David Chipperfield Architects) της πρότασης που επικράτησε στον διεθνή διαγωνισμό για το Μουσείο – σε συνεργασία με το γραφείο μελετών Αλέξανδρου Ν. Τομπάζη, το οποίο εκπροσωπούσε στην εκδήλωση ο καθηγητής Σταύρος Γυφτόπουλος.

Με αγγλοσαξονικό, φλεγματικό χιούμορ και μεστές αναφορές, χωρίς ίχνος έπαρσης, ο συνομιλητής του Νόρμαν Φόστερ, έμπειρος σε πολιτιστικά projects και πολυβραβευμένος Τσίπερφιλντ κατέθεσε το σκεπτικό με βάση το οποίο δομήθηκε η τελική πρόταση. Κι έμοιαζε η περιγραφή και ανάλυσή του, σαν φευγαλέα ματιά στις πολύωρες συσκέψεις που πραγματοποιούσαν τα «στελέχη» του στο Βερολίνο. Ήταν εξάλλου μαζί του, εκεί, κάποια από τα πρόσωπα της πολυμελούς ομάδας του (όπως οι Αλεξάντερ Σβαρτζ και Mαξ Ντόλινγκ) για να εξηγήσουν επί μέρους επιλογές της μελέτης.

Ο Τσίπερφιλντ ήταν σαφής: συνιστούσε αρχιτεκτονική πρόκληση το πώς η επέκταση μπροστά από το θαυμαστό κτίριο του 19ου αιώνα, με χαρακτηριστικά «ρομαντισμού», θα γινόταν χωρίς να το επισκιάσει. Αντιθέτως, ενδυναμώνοντάς το. Το στοίχημα ήταν η ισορροπία, η αρμονία με το χθες, αλλά και ο δεσμός με την ευρύτερη περιοχή, η σχέση εγγύτητας με την ίδια την πόλη της Αθήνας. Ο χώρος είναι βεβαίως πάντα το ζητούμενο, και πάντα οι αρχιτέκτονες τον θεωρούν πολύτιμο: χώρο ως προς τα εκθέματα αυτά καθαυτά αλλά και ως προς την παρουσίαση των συλλογών. Η ενίσχυση τους μέσα στο μουσείο θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ σε κάθε ανάλογο έργο.

Η ιδέα ήταν απλή, όσο και ευφάνταστη. Η βάση του υφιστάμενου κτιρίου θα επεκτείνεται μέχρι τον δρόμο, ενώ προστίθενται δυο επίπεδα υπόσκαφων εκθεσιακών χώρων.

Υπολογίζεται ότι η κίνηση αυτή αυξάνει κατά 20.000 τα τετραγωνικά μέτρα της κατασκευής, αξιοποιώντας την οροφή της ως πάρκο, δημόσιο κήπο, πράσινη πλατεία. Αριές (βελανιδιές), συστάδες πεύκων, μορφοποιημένοι θάμνοι, πλατώματα και μονοπάτια στρωμένα με χαλίκι, εκτάσεις με γρασίδι, αποτελούν «φόρο τιμής στη ρομαντική ταυτότητα του 19ου αιώνα», όπως είπε χαρακτηριστικά ο κ. Βιρτς, εκ των αδελφών του βελγικού γραφείου αρχιτεκτόνων τοπίου Wirtz International ΝV, που έχει «αναλάβει» τον περιβάλλοντα χώρο.

Λονδίνο, Ζυρίχη, Αθήνα

Το γραφείο Wirtz International έχει σχεδιάσει δημόσια και ιδιωτικά πάρκα και κήπους σε πολλές χώρες. Carrousel Gardens στο Παρίσι, Boulevard Albert II στις Βρυξέλλες, Jubilee Park στο Λονδίνο, Alnwick Garden στο Northumberland του Ηνωμένου Βασιλείου, Wood Wharf στο Λονδίνο, Kunsthaus στη Ζυρίχη, Warsaw Spire στη Βαρσοβία, The Shida Garden στους βοτανικούς κήπους στο Σικάγο, καθώς και πληθώρα άλλων ιδιωτικών και εταιρικών κήπων.

Στα βασικά χαρακτηριστικά των πάρκων του 19ου αιώνα, συγκαταλέγονται ανοιχτοί χώροι με χαμηλό πράσινο, οργανική διάταξη των μονοπατιών και ομαδοποιημένη τοποθέτηση μεγάλων δέντρων και θάμνων. Οι εκτάσεις τους διακρίνονται επίσης από εναλλαγές, ποικιλία από γκαζόν και ανοιχτούς χώρους και πυκνοφυτεμένες ζώνες με μεσογειακά και ανθεκτικά στην ξηρασία φυτά.

Στην επέκταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, θεωρείται ενδιαφέρουσα -με αρχιτεκτονικούς όρους- η αντιθετική συνύπαρξη της «συμμετρίας» του νεοκλασικού κτιρίου, με την «οργανική ρευστότητα» ενός ρομαντικού τοπίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι καμπυλόγραμμες διαδρομές και ράμπες θα συνδέουν τους ανοιχτούς χώρους σε διαφορετικά επίπεδα, αποκαλύπτοντας προοπτικές και διαγώνιες συνδέσεις. Το πάρκο θα είναι δε προσβάσιμο από όλες τις κατευθύνσεις, ενώ μια εσωτερική, υποβαθμισμένη, αυλή στην καρδιά του συγκροτήματος θα προσφέρει «ανάσα», ενοποιώντας το παλαιό και το νέο.

Κλειδί, η νέα όψη

Η επέκταση θα στεγάσει τις βασικές δημόσιες λειτουργίες του Μουσείου – έκδοση εισιτηρίων, πωλητήριο, εστιατόριο, αμφιθέατρο καθώς και νέους χώρους για μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις. Η κύρια είσοδος μεταφέρεται μπροστά, στο επίπεδο του δρόμου και θεωρείται η αλλαγή αυτή το κλειδί για την ενίσχυση της σχέσης του Μουσείου με την πόλη. Η νέα όψη επιτρέπει τη συνδιαλλαγή με το αστικό περιβάλλον, χαρίζοντας στους περαστικούς οπτική επαφή με τους νέους εκθεσιακούς χώρους.

Από το λεξιλόγιο μιας τέτοιας εκδήλωσης, δεν θα μπορούσε ασφαλώς να λείπει η λέξη «βιωσιμότητα». Χαμηλή ενέργεια, αξιοποίηση του φυσικού κλίματος όπου είναι δυνατόν, υβριδικός αερισμός, αναλόγως προς τις καιρικές συνθήκες, προβλέπονται στο «νέο» μουσείο. Έμφαση δόθηκε στη χρήση πηλού, συμπιεσμένου χώματος (και γενικότερα ντόπιων υλικών), σε τμήμα των εκθεσιακών χώρων – επιλογή που θεωρήθηκε κατάλληλη για ένα μουσείο αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, καθώς παραπέμπει συνειρμικά σε σπήλαιο ή «σκηνικό» ανασκαφής. Το υλικό προσφέρει άλλωστε τ0 πρόσθετο πλεονέκτημα της φυσικού ελέγχου της υγρασίας στους εκθεσιακούς χώρους, ενώ επιτρέπει το παιχνίδι φωτός και σκιάς, δημιουργώντας αίσθηση δραματική στον υπόσκαφο χώρο. Οι πυρήνες της κατασκευής που υποστηρίζουν τη δομή της οροφής δημιουργούν μεγάλα φρεάτια που αφήνουν τα ψηλά δέντρα να ριζώσουν και να αναπτυχθούν.

Η Χαλκοκονδύλη, το όραμα και η αθόρυβη «Μαρέβα»

Το αρχιτεκτονικό όραμα δεν επισκίασε πάντως το πολιτικό. Το τόνισε πρώτη η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, η ομιλία της οποίας δημιούργησε αίσθηση καθώς είχε ως βασικούς άξονες ημερομηνίες, προβλέψεις και χρονικές συμπτώσεις. Καταρχάς, επέστρεψε νοητά στο 2016, αποδίδοντας στον Πρωθυπουργό την πολιτική πατρότητα της ιδέας αναβάθμισης του Μουσείου.
«Ηταν αρχές φθινοπώρου του 2016, λίγους μήνες μετά την εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη στη θέση του Προέδρου της ΝΔ, όταν, σε μια συζήτησή μας, μου ανέφερε πόσο πολύ τον ενδιαφέρει η ουσιαστική αναβάθμιση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου», ανέφερε. Και πρόσθεσε λίγο αργότερα: «Σήμερα ολοκληρώνεται ο πρώτος δύσκολος -ομολογώ- κύκλος για την υλοποίηση ενός έργου, το οποίο εσείς οραματιστήκατε, ενστερνιστήκατε, παρακολουθείτε προσωπικά. Συμπίπτει χρονικά με την ολοκλήρωση σχεδόν της πρώτης κυβερνητικής σας θητείας. Το βλέμμα μας είναι ήδη στραμμένο στο μέλλον, στην δεύτερη θητεία σας, όπως άλλωστε και οι δυνάμεις μας. Στο τέλος της δεύτερης κυβερνητικής τετραετίας σας, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο θα είναι απολύτως διαφορετικό».

Τόσο η υπουργός όσο και ο ίδιος ο Κυριάκος Μητσοτάκης, που πήρε μετά τον λόγο, δεν παρέλειψαν να τονίσουν τον ενεργό ρόλο της Μαρέβας Γκραμπόφσκι-Μητσοτάκη στο project του Μουσείου, με συσκέψεις στο σπίτι του Πρωθυπουργού, αλλά και στο Ίδρυμα Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.

«Eχω την βαθιά πεποίθηση ότι ένα προσωπικό μου όνειρο γίνεται πραγματικότητα», υπογράμμισε ο Πρωθυπουργός. «Το πολιτικό μου γραφείο ήταν για πολλά χρόνια λίγους δρόμους πιο πέρα, στην Χαλκοκονδύλη. Περνούσα συχνά μπροστά από το Αρχαιολογικό Μουσείο, έζησα, ταυτόχρονα, τα χρόνια της υποβάθμισης του ιστορικού κέντρου της Αθήνας και πάντα ήταν στο μυαλό μου αυτή η ιδέα του πως θα μπορούσαμε να κάνουμε μια σημαντική παρέμβαση στο πιο σημαντικό μας μουσείο, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, πώς θα μπορούσαμε, όχι ταυτόχρονα, να το επεκτείνουμε, αλλά και να δημιουργήσουμε ένα νέο τοπόσημο και κυρίως να χρησιμοποιήσουμε αυτό το εμβληματικό έργο ως μια ευκαιρία για να αναβιώσει ουσιαστικά μια ολόκληρη γειτονιά».

Σε άλλη αποστροφή του λόγου του, ο κ. Μητσοτάκης επεσήμανε: «Θέλω να ευχαριστήσω ξεχωριστά όχι μόνο την υπουργό Πολιτισμού και το επιτελείο της, που ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή αυτής της προσπάθειας, θέλω να ευχαριστήσω τον Αντρέα Κούρκουλα για τη σπουδαία δουλειά την οποία έκανε ως επικεφαλής της Επιτροπής Αξιολόγησης. Θέλω να ευχαριστήσω όλα τα αρχιτεκτονικά γραφεία, από το εξωτερικό και από την Ελλάδα, που συμμετείχαν σε αυτόν τον άρτια οργανωμένο διεθνή διαγωνισμό. Θέλω να ευχαριστήσω ξεχωριστά τον Νικόλα και την Ειρήνη Λαιμού (σσ: ήταν στην πρώτη σειρά), για τη χρηματοδότηση του πρώτου σταδίου αυτής της προσπάθειας, το αποτέλεσμα του οποίου είχατε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε σήμερα. Και θα ήθελα -δεν το κάνω συχνά, αλλά αισθάνομαι την ανάγκη σήμερα- να ευχαριστήσω και προσωπικά τη σύζυγό μου Μαρέβα, η οποία αθόρυβα και χωρίς να διεκδικήσει ποτέ οποιαδήποτε προβολή, υπήρξε η καρδιά αυτής της μεγάλης προσπάθειας».

Ο κ. Μητσοτάκης διατύπωσε την πρόθεση χρηματοδότησης όλων των μελετών από ιδιωτικές δωρεές και εν συνεχεία της κατασκευής του μουσείου και του περιβάλλοντος χώρου από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους, ενώ τόνισε ως «μοναδική ευκαιρία» την δυνατότητα προσέλκυσης περισσότερων επισκεπτών στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, με τα σπουδαία εκθέματα («εκθέτουμε λιγότερο του 10% αυτών που έχουμε στις αποθήκες μας», είπε), μιας από τις σημαντικότερες συλλογές παγκοσμίως.

Ο συμβολισμός της χθεσινής μέρας δεν έμεινε πάντως ασχολίαστος από τον Πρωθυπουργό (ούτε από την υπουργό Πολιτισμού), καθώς η εκδήλωση συνέπεσε με τη δημοσίευση του νόμου που μετατρέπει τα πέντε μεγάλα μουσεία της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του Εθνικού Αρχαιολογικού, σε Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου. «Όπως εξάλλου συμβαίνει σε όλα τα μεγάλα μουσεία, έχοντας μεγαλύτερη αυτονομία και ευελιξία να μπορέσει να διεκδικήσει το δικό του ρόλο και τη δική του θέση στον παγκόσμιο χάρτη των μουσείων, και όχι απλά ως μια οργανική μονάδα του υπουργείου Πολιτισμού», εκτίμησε ο κ. Μητσοτάκης. «Θεωρώ ότι είναι μία πολύ σημαντική μεταρρύθμιση στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την διαχείριση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς».

Στην Πατησίων, μια ομάδα αλληλέγγυων και αρχαιολόγων είχε άλλη γνώμη. Κρατώντας πανό, παρουσία ισχυρής αστυνομικής δύναμης, φώναζαν συνθήματα. «Κάτω τα χέρια από τον Πολιτισμό».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News