Θεωρητικώς, με βάση την ηλικία της, έχει ενηλικιωθεί προ πολλού – είναι κοντά στα 70 της πια η Ευρωπαϊκή Ενωση. Στην πράξη, παλεύει ακόμη να αναλάβει πλήρως ευθύνες, ρίσκα, υποχρεώσεις, αλλά και την ισχύ της ανεξαρτησίας που συνεπάγεται η ενήλικη ζωή. Θα τολμήσει, σε ένα περιβάλλον πολυπολικό με τεράστιες προκλήσεις, την επανάσταση που θέλει κατάργηση των συνόρων και από κοινού διαχείριση της κυριαρχίας στο πλαίσιο μιας ομοσπονδίας; Τη χάραξη μιας κοινής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, τη μετάβαση από την «ήπια» στη «σκληρή» ισχύ, με ακόμη πιο σημαίνοντα ρόλο, πρωταγωνιστικό πια, για την άμυνά της ως μέρος της Ατλαντικής Συμμαχίας;

Με τα ερωτήματα αυτά και πολλά άλλα, μείζονος σημασίας για το μέλλον της ευρωπαϊκής οντότητας, καταπιάνεται το νέο βιβλίο του Λουκά Τσούκαλη –ομότιμου καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, προέδρου του ΕΛΙΑΜΕΠ, καθηγητή στη Σχολή Διεθνών Υποθέσεων του Παρισιού– «Η ενηλικίωση της Ευρώπης» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια).

Το βιβλίο κλήθηκαν να παρουσιάσουν τέσσερις θεσμικές προσωπικότητες: ο Ευάγγελος Βενιζέλος, καθηγητής, πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, η Ντόρα Μπακογιάννη, βουλευτής, πρώην υπουργός Εξωτερικών, ο Γιάννης Στουρνάρας, διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, και ο Γιώργος Χουλιαράκης, τέως αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, σύμβουλος της Τράπεζας της Ελλάδος.

«Ολοι τους έχουν διαχειριστεί ευρωπαϊκές υποθέσεις», εντόπισε ως κοινό σημείο τους ο δημοσιογράφος Παύλος Τσίμας, ο οποίος και συντόνισε την παρουσίαση του βιβλίου, στην κατάμεστη αίθουσα της Παλαιάς Βουλής, το «κρύο απόγευμα, αλλά χωρίς αποκλεισμένους δρόμους» της Πέμπτης 9 Φεβρουαρίου.

«Δεν έχουμε άλλο δρόμο»

«Η ενηλικίωση της Ευρώπης γίνεται βιαίως, μέσα από κρίσεις», υπογράμμισε η Ντόρα Μπακογιάννη, που πήρε πρώτη τον λόγο, διαπιστώνοντας ότι τα τελευταία δέκα χρόνια είναι τα χρόνια μιας κρίσιμης εφηβείας που οδηγεί στην ωριμότητα.

«Αν κάποιος ξέρει από Ευρώπη, αυτός είναι σίγουρα ο Λουκάς», σημείωσε η πρώην υπουργός Εξωτερικών. Αναφερόμενη στη δομή του βιβλίου, η ίδια χαρακτήρισε το πρώτο μέρος (το αυτοβιογραφικό) ως ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο, κατά τη διάρκεια του οποίου ο συγγραφέας ανακαλύπτει τον εαυτό του. Το όλο σκηνικό της έφερε, δε, στον νου, όπως εξομολογήθηκε, τα τετ-α-τετ του πατέρα της Κωνσταντίνου Μητσοτάκη με τον γερμανό καγκελάριο Χέλμουτ Κολ τη δεκαετία του ‘80 και του ’90, όταν η Γερμανία γινόταν ξανά «ένα» και η Ευρώπη ετοιμαζόταν για το επόμενο βήμα της.

Κινούμενη στο πνεύμα του συγγραφέα, η βουλευτής εντόπισε σαφή πρόοδο («η Ευρώπη του σήμερα δεν είναι σίγουρα η Ευρώπη του 2015» είπε, παραπέμποντας στην υγειονομική κρίση της πανδημίας), με τη χώρα μας «να έχει διανύσει μαραθώνιο», ούσα πια «ενεργό υποκείμενο διαμόρφωσης πολιτικής». Η κυρία Μπακογιάννη εκτίμησε ότι το κλειδί είναι η ισορροπία μπροστά στα διλήμματα και τις τόσες προκλήσεις, από την οικονομική και την ενεργειακή κρίση ως το μεταναστευτικό.

Η ενηλικίωση της Ευρώπης προϋποθέτει την ενηλικίωση των κρατών-μελών της, επεσήμανε, ενώ κατέστησε σαφές –μακριά από τα όποια αυτονόητα– ότι τη θέση της ενηλικίωσης θα μπορούσε να έχει πάρει η διάλυση. «Το φουρτουνιασμένο καράβι της Ευρωζώνης πρέπει να βρει απάγκιο λιμάνι, κυρίως για τις γενιές του αύριο», επεσήμανε, πεπεισμένη ότι «θα τα καταφέρουμε στην Ευρώπη, γιατί απλά δεν έχουμε άλλο δρόμο».

«Προμηθείς και όχι Επιμηθείς»

Στον παλαιό γνώριμό του Λουκά Τσούκαλη από τα τέλη της δεκαετίας του ’70, τα χρόνια της Οξφόρδης, αναφέρθηκε ο Γιάννης Στουρνάρας, χαρακτηρίζοντας το βιβλίο εξαιρετικό, γραμμένο από «Ευρωπαίο, χωρίς απώλεια κριτικής σκέψης».

Με αφορμή την ιστορική αναδρομή της ευρωπαϊκής ενοποίησης στις σελίδες του βιβλίου, ο κ. Στουρνάρας εξήρε τον σταθμό του ευρώ και τη σημασία της ένταξης της Ελλάδας στη Νομισματική Ενωση, φέρνοντας στο φως μια φράση του δανού ομολόγου του: «Η Δανία είναι χώρα της Ευρώπης, αλλά με πολύ μεγάλο κόστος…» (σ.σ.: διατήρησε το παλαιό της νόμισμα μετά την προσχώρηση στην Ευρωπαϊκή Ενωση).

«Η Ευρώπη παραμένει ατελής δημοσιονομική και οικονομική Ενωση, καθώς και Ενωση κεφαλαιαγορών», τόνισε ωστόσο ο κ. Στουρνάρας, σημειώνοντας ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία επιβράδυνε τους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης. Ο ίδιος έδωσε, δε, βαρύτητα στην ανοιχτή στρατηγική αυτονομίας, την ενεργειακή αυτονομία, αντικείμενο, μεταξύ άλλων, του βιβλίου.

«Η Ευρώπη πρέπει να αντιδρά εκ των προτέρων και όχι εκ των υστέρων», επεσήμανε ο διοικητής, σε μια σημαντική αποστροφή του λόγου του, εκτιμώντας παράλληλα ότι «η ελληνική κρίση χρέους του 2010 λειτούργησε ως μαμή της Ιστορίας και γέννησε όλες αυτές τις αλλαγές που είχε ανάγκη η Ευρώπη».

Διαγιγνώσκοντας ορατούς κινδύνους (όπως αυτός του moral hazard), ο Γιάννης Στουρνάρας εκτίμησε ότι απαιτείται δράση εγκαίρως από την πλευρά της Ευρώπης: «Πρέπει να δράσουμε ως Προμηθείς και όχι ως Επιμηθείς». Εκρινε, πάντως, ότι η μεγαλύτερη απειλή έγκειται στο να μην κάνουμε εγκαίρως πολλές μεταρρυθμίσεις, εστιάζοντας τόσο στον δημοσιονομικό τομέα (με κορυφαία παράμετρο τη βιωσιμότητα του χρέους), όσο και στον τραπεζικό, με ορίζοντα την τραπεζική ένωση. «Ενα πανευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης καταθέσεων θα συμβάλει στη σταθερότητα», σημείωσε ο διοικητής.

Ταμείο σταθεροποίησης

Το οικονομικό διακύβευμα της Ευρώπης ήταν ο πυρήνας της ομιλίας του Γιώργου Χουλιαράκη, ο οποίος δεν παρέλειψε να προσθέσει μια ενδιαφέρουσα προσωπική «πινελιά»: πώς πρέπει να αντιδράσει η Ελλάδα σε μια τυχόν ατελή πορεία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. «Αν η Ευρώπη δεν κινηθεί με ταχύτητα και τόλμη, τι κάνει μια μικρή χώρα όπως η δική μας;», διερωτήθηκε επί λέξει ο τέως αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών:

«Η χώρα θα παρέμενε σε γκρίζα ζώνη», με εκκρεμότητες θεσμικής αναβάθμισης σε ζητήματα όπως αυτά της δικαιοσύνης και της κοινοβουλευτικής λογοδοσίας, εκτίμησε μεταξύ άλλων. Χωρίς να φείδεται κριτικής, συνέστησε «να μη βλέπουμε μόνο τι μπορεί να κάνει η Ευρώπη, αλλά και τι μπορεί να κάνει η Ελλάδα». Και προσέθεσε: «Το 2015-2019 δημιουργήθηκε ταμειακό απόθεμα που διατηρήθηκε και ενισχύθηκε. Θα μπορούσε να γίνει ταμείο σταθεροποίησης, κατά τρόπον ώστε να μην εξαρτάται η χώρα από την πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης».

Ο κ. Χουλιαράκης έδωσε έμφαση στα «πρέπει» της οικονομικής βιωσιμότητας, της ενίσχυσης της αντικυκλικότητας και της αμοιβαιότητας, ενώ συναίνεσε απολύτως και στα «πρέπει» που θέτει ο συγγραφέας στο βιβλίο, για μεταρρυθμίσεις απέναντι σε προκλήσεις, όπως η περαιτέρω ενίσχυση του νομίσματος, η κλιματική αλλαγή, η εξωτερική πολιτική σε πολλαπλώς δυσμενές περιβάλλον. «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ευρώπη έχει διαψεύσει τους απαισιόδοξους, παρά τα μεγάλη λάθη της ως προς την οικονομική σταθεροποίηση της τελευταίας δεκαετίας» είπε δίνοντας το στίγμα του.

Αμερικανική ηγεμονία

«Βιβλίο ισχυρών πεποιθήσεων και βαθιάς γνώσης» χαρακτήρισε το πόνημα του Λουκά Τσούκαλη ο Ευάγγελος Βενιζέλος, παίρνοντας αμέσως μετά τη σκυτάλη. O καθηγητής ανέδειξε τρία μέτωπα που έχει να αντιμετωπίσει η Ευρώπη, και πρώτα από όλα το οικονομικό, ζητήματα που άπτονται της οικονομικής πολιτικής και διακυβέρνησης.

«Αντλώ έναν φόβο πως θα ξαναζήσουμε μια νέα Ντοβίλ όπως αυτή του 2010» είπε ο κ. Βενιζέλος αναφερόμενος στη θέση ότι κάθε χώρα πρέπει να κρίνεται με βάση τα δικά της δεδομένα. Ο ίδιος έδωσε βαρύτητα στη «βαθιά επικίνδυνη αλλοίωση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς – θεμελίου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης», ενώ εκτίμησε ότι έχουμε πλέον μεταφερθεί στη σφαίρα της πραγματικής οικονομίας, και την ενιαία αγορά με φόντο τις σχέσεις ΗΠΑ και Ε.Ε.

Ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης ανέδειξε ως δεύτερο μέτωπο τη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής και άμυνας μετά τις πολεμικές εξελίξεις σε Ρωσία και Ουκρανία. Σε σύμπνοια με τον συγγραφέα, εκτίμησε ότι η δοκιμασία της πολιτικής ενότητας της ΕΕ ερείδεται στη σχέση όλων αλλά και ενός εκάστου με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

«Η πάγια διαίρεση Βορρά – Νότου έχει δώσει τη θέση της σε αυτή της Δύσης – Ανατολής της Ευρωπαϊκής Ενωσης», προσέθεσε ο ίδιος. «Μπορεί να τεθεί το ζήτημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης εκτός Δύσης; Οχι. Αυτό όμως σημαίνει αμερικανική ηγεμονία. (…) Αν αλλάξουν τα δεδομένα στις ΗΠΑ και έχουμε άλλον πρόεδρο, έχει την ικανότητα η ΕΕ να αναλάβει την ηγεμονία της Δύσης; Αυτό είναι το “σταυρικό” ερώτημα, από το οποίο ξεκινούν όλα τα άλλα». Το τρίτο μέτωπο, πάντα κατά τον καθηγητή, είναι αυτό της Δημοκρατίας και της κοινωνικής συνοχής στο εσωτερικό της Ενωσης.

Την εκδήλωση έκλεισε ο ίδιος ο συγγραφέας, τ0νίζοντας ότι  προσπάθησε να παρουσιάσει τη «μεγάλη εικόνα», με πλήρη συνείδηση του ότι «ζούμε το τέλος μιας εποχής». Η θέση του Λουκά Τσούκαλη, θέση πολιτική, με ενδιαφέρον για το μέλλον της Ευρώπης, αποτυπώνεται με διαύγεια στην τελευταία παράγραφο του κειμένου του: «Οι Ευρωπαίοι πρέπει να κάνουν το επόμενο μεγάλο βήμα σε αυτό το μακρύ, πολυτάραχο, αλλά τελικά επιτυχημένο πείραμα της ενοποίησης (…). Αν τα καταφέρουν, αυτή θα είναι πράγματι η ενηλικίωση της Ευρώπης ως πολιτικής οντότητας. Αν, όμως, αποτύχουν, μπορεί να καταλήξουν ως απογοητευμένοι θεατές που παρακολουθούν την Ιστορία να τους προσπερνά. Ή, ακόμη χειρότερα, να βλέπουν την ειρήνη, τη δημοκρατία και τις θεμελιώδεις ελευθερίες τους να κινδυνεύουν».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News