Οταν η φύση δείχνει τη δύναμή της, οι άνθρωποι το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες όσο καλύτερα μπορούν. Αυτή η πρόταση φαίνεται λογικοφανής αλλά είναι λανθασμένη.

Οι άνθρωποι μπορούν να προστατευτούν –αν όχι απόλυτα, πάντως αρκετά– εκ των προτέρων από τις φυσικές καταστροφές, η ικανότητά τους να προσαρμόζονται, εξάλλου, είναι και αυτή που έχει κάνει το είδος τόσο μακρόβιο.

Ωστόσο, παραμένουμε με την αίσθηση ότι οι φυσικές καταστροφές είναι κάτι αναπόφευκτο, όσο και κάτι απέναντι στο οποίο είμαστε απροστάτευτοι. Αυτό επηρεάζει κατά πολύ και τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούμε ως κοινωνίες και πολιτικά όντα σε αυτές.

Η γενική τάση του εκλογικού σώματος, όπως έχει καταδειχθεί από αρκετές έρευνες σε πολλά μέρη του κόσμου και κυρίως στις ΗΠΑ, είναι να τιμωρεί τους κυβερνώντες για κάθε φυσική καταστροφή. Το εκλογικό σώμα τιμωρεί τους κυβερνώντες για κάθε τι το δυσάρεστο, όπως η επίθεση ενός καρχαρία ή η ήττα της τοπικής ποδοσφαιρικής ομάδας του. Πολλώ δε μάλλον για έναν τυφώνα ή έναν σεισμό, απέναντι στον οποίο ο μέσος άνθρωπος αισθάνεται ότι κάποιος έπρεπε να τον προστατεύσει αλλά δεν το έκανε.

Το έχουμε δει να συμβαίνει ανυπερθέτως και στην Ελλάδα. Σεισμοί και δασικές πυρκαγιές, οι βασικές φυσικές καταστροφές μας, έφεραν διαχρονικά τις κυβερνήσεις που τις αντιμετώπισαν σε δεινή θέση. Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία πόσο άμεση και αποτελεσματική ήταν η αντίδραση των εκάστοτε κυβερνήσεων στα συμβάντα αυτά. Η αρχική αντίδραση των ψηφοφόρων είναι ο θυμός και ο θυμός αυτός κάπου πρέπει να ξεσπάσει.

Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι δεν έχουν και πολύ άδικο. Οι μεγάλες καταστροφές δεν είναι πλέον σπάνιο φαινόμενο και, παρά την πρόοδο που έχει γίνει σε επίπεδο πρόβλεψης, προειδοποίησης και αντιμετώπισης, ο αριθμός των ζημιών και των πληγέντων ολοένα και αυξάνεται.

Η αύξηση αυτή έχει ως επακόλουθο την πολύ σημαντική επιβάρυνση της παγκόσμιας οικονομίας. Ηδη από το 2000, το κόστος παγκοσμίως εξαιτίας φυσικών καταστροφών υπερέβαινε τα 60 δισ. δολάρια ετησίως, από τα οποία μόνο το 1/3 αντιστοιχούσε στα έξοδα για την πρόβλεψη, πρόληψη και αποφυγή καταστροφών, ενώ τα υπόλοιπα 2/3 αντιστοιχούσαν στην αποκατάσταση. Ο δε ετήσιος αριθμός θανάτων  έφτανε κατά μέσο όρο τους 250.000, με αυξητική τάση.

Οι ερευνητές Αντριου Χίλι και Νιλ Μαλόρα συγκέντρωσαν στοιχεία από το 1954 έως το 2004 και κατέληξαν στο αυτονόητο: Τα έτη που οι ΗΠΑ χτυπήθηκαν περισσότερο από τυφώνες, η εκλογική  συσπείρωση γύρω από το κυβερνών κόμμα έπεφτε σημαντικά. Ομως, σημειώνουν, υπάρχει και κάτι ακόμη πολύ σημαντικό: το κοινό θυμώνει, αλλά είναι έτοιμο να συγχωρήσει αν η αντίδραση του κυβερνήτη του είναι αυτή που θέλει. Το «τι θέλει» είναι ένα μεγάλο ερώτημα, και η απάντησή του είναι κάπως παράδοξη.

Θέλει, αρχικά, μια κυβερνητική δήλωση συμπαράστασης, θέλει τον ηγέτη του στο σημείο της καταστροφής, θέλει κατ’ ουσίαν την αποδοχή της ευθύνης εκ μέρους του για την καταστροφή, όσο και αν αυτό είναι εντελώς παράλογο – και το ξέρει.

Οι πολιτικοί επιστήμονες Τζον Γκάσπερ και Αντριου Ριβς σε σχετική τους έρευνα κατέληξαν ότι σε πληγείσες από φυσικές καταστροφές χώρες η κοινή γνώμη μεταστρέφεται θεαματικά μόλις οι κυβερνώντες εμφανιστούν με μια δημόσια δήλωση συντριβής και συμπαράστασης.

Ανάλογα με το πόσο πειστική είναι η δήλωση, η κοινή γνώμη μεταστρέφεται έως και κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες, αποκαλύπτουν τα συμπεράσματα της έρευνας. Οι κυβερνώντες που δεν αποδέχονται το μέγεθος της καταστροφής, εν αντιθέσει, τιμωρούνται, με αρκετές ποσοστιαίες μονάδες μείον.

Θέλουμε πρόληψη, αλλά χωρίς κόστος

Εκεί που χάνεται κάπως η λογική είναι στη μακροπρόθεσμη διαχείριση. Συχνά, όταν χτυπάει μια μεγάλη φυσική καταστροφή, το νομοθετικό σώμα ενεργοποιείται και προσπαθεί να δημιουργήσει κανόνες πρόληψης. Κάλλιο αργά παρά ποτέ. Ομως, όταν συμβαίνει αυτό, έρχεται το παράδοξο: Επειδή το κόστος της πρόληψης είναι υψηλό και απαιτεί θυσίες, τόσο από τον κόσμο, όσο και από το κράτος, αντί οι μεταρρυθμίσεις αυτές να είναι καλοδεχούμενες, συχνά συναντούν αντιδράσεις.

Το 2017, ο τυφώνας Ιρμα χτύπησε τη νότια ακτή της Φλόριντα. Τον επόμενο Ιούλιο, ο Ρεπουμπλικάνος βουλευτής της Πολιτείας, Κάρλος Ρουμπέλο, πρότεινε έναν νόμο με τον οποίο θα επιβάλλονταν υψηλοί φόροι για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Η λογική είναι αυτονόητη. Ο νόμος ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων ακόμη και μέσα στην ίδια την παράταξή του: οι ψηφοφόροι θα μας κρεμάσουν, ήταν η κεντρική ιδέα. Και πιθανώς είχαν δίκιο. Οταν έρθει η ώρα να πληρωθεί ο φόρος, κανείς δεν θυμάται τον τυφώνα.

Ο Ρουμπέλο δεν πτοήθηκε. «Για εμάς που ζούμε στην περιοχή, όλο αυτό δεν είναι μια ακαδημαϊκή συζήτηση», είπε. «Είναι η ζωή μας».

Οταν συμβεί μια φυσική καταστροφή, φωνάζουμε ότι ο κρατικός μηχανισμός ήταν ελλιπώς προετοιμασμένος για αυτήν. Και όχι μόνο. Το ίδιο συμβαίνει τώρα στην Τουρκία, καθώς ο Ερντογάν αντιμετωπίζει ευθέως κατηγορίες για ολιγωρία ως προς την εφαρμογή αντισεισμικών κανονισμών στη δόμηση των κτιρίων.

Μόλις απομακρυνθεί χρονικά η ίδια η καταστροφή, όμως, και οι συνέπειές της ξεχαστούν κάπως, κανείς δεν βλέπει λογική στο να πληρώσει το κόστος της πρόληψης. Και οι πολιτικοί που θέλουν να προωθήσουν την πρόληψη ως βασική ιδέα της διακυβέρνησής τους μπαίνουν στο στόχαστρο επειδή μας αναγκάζουν να πληρώσουμε και εμείς, έμμεσα ή άμεσα, το κόστος.

Οι υπολογισμοί, πάντως, σε παγκόσμιο επίπεδο, λένε ότι για κάθε ένα δολάριο που θα μπορούσε να ξοδευτεί σε πρόληψη για φυσικές καταστροφές θα γλιτώναμε 15 δολάρια που κοστίζουν οι ζημιές. Είναι σαφές ότι συμφέρει να προλαμβάνεις, όμως συνήθως η πρόληψη αντιμετωπίζεται ως «περιττό έξοδο».

Τι να τα κάνεις τα αντιπλημμυρικά έργα όταν καίγονται τα δάση; Γιατί δεν παίρνεις πυροσβεστικά αεροπλάνα; Διότι μετά τις φωτιές θα έρθουν οι πλημμύρες και τότε θα είναι αργά… Οταν, όμως, έχεις μπροστά σου τη φωτιά, δεν σκέφτεσαι το νερό παρά μόνο ως σωτηρία.

Βέβαια, καταστροφή με την καταστροφή, η νοοτροπία ίσως και να αλλάζει, όπως δείχνουν πιο πρόσφατες έρευνες – κυρίως σε σχέση με τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Μία από αυτές τις έρευνες έδειξε ότι οι άνθρωποι που ζουν σε περιοχές που επλήγησαν από τυφώνες και πλημμύρες πιστεύουν πολύ περισσότερο στην κλιματική αλλαγή και ζητούν από τους πολιτικούς τους να την αντιμετωπίσουν.

Ο Ντάνιελ Πάσερμαν, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, κατέληξε σε δική του έρευνα ότι οι θεσμικές αλλαγές σχετίζονται και με την ποιότητα της δημοκρατίας σε κάθε χώρα. Προφανώς, όσο πιο δημοκρατική η χώρα, τόσο πιο πιθανό να περάσουν μακροπρόθεσμες νομοθετικές αλλαγές.

Ωστόσο, σε άλλη έρευνα, ο Ιθαν Κάπλαν, οικονομολόγος του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ, δίνει μια άλλη διάσταση: Μέσα στον γενικό χαμό, είναι πολλοί οι πολιτικοί που προωθούν επιμέρους συμφέροντα διαφόρων ιδιωτών «δωρητών», οι οποίοι όμως μακροπρόθεσμα δρουν κατά του κλίματος ή των θεσμικών αλλαγών που απαιτούνται για την πρόληψη από τις συνέπειες φυσικών καταστροφών.

Η πολιτική είναι μια σύνθετη διεργασία, σε αντίθεση με τις φυσικές καταστροφές, που κάνουν κάτι πάρα πολύ απλό: διαλύουν το Σύμπαν. Αν δεχτούμε τη βασική αρχή της Δημοκρατίας, ότι δηλαδή αυτός που κυβερνά και καθοδηγεί τους πολιτικούς είναι το εκλογικό σώμα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε με πολύ πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα, πιέζοντας και τους πολιτικούς να κάνουν το ίδιο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News