Πολλοί επιμένουν ότι καμία ψηφιακή μηχανή δεν μπορεί να ξεπεράσει τον άνθρωπο στη χρήση της πολύπλοκης γλώσσας του και ιδιαίτερα τη λογοτεχνική και ποιητική δημιουργία. Εφτασε όμως η στιγμή να αλλάξουν γνώμη.

Το ChatGPT μπορεί να συγγράψει όποιο είδος κειμένου τού ζητηθεί και στο κατάλληλο ύφος. Μυθιστορήματα, σύντομες ιστορίες, σενάρια, στίχους τραγουδιών, θεατρικά, άρθρα, λόγους για κάθε περίσταση, φιλοσοφικά δοκίμια. Για τη συγγραφή χρειάζεται ελάχιστο χρόνο και έτσι αποκτά αμέσως υπεροχή έναντι κάθε «κανονικού» συγγραφέα.

Η εταιρεία Open AI, που δημιούργησε αυτή την εξελιγμένη εφαρμογή Τεχνητής Νοημοσύνης, έχει ως στόχο την παραγωγή προγραμμάτων που εκτελούν διανοητικές λειτουργίες αντίστοιχες με τις ανθρώπινες. Το νεοεμφανιζόμενο αλγοριθμικό σύστημα διαλόγου ChatGPT φαίνεται να πραγματοποιεί αυτές τις φιλοδοξίες, καθώς, όσο τα συγγραφικά προσόντα του δοκιμάζονται στην πράξη, οι αμφιβολίες παραμερίζονται.

Το ίδιο το ρομπότ μαθαίνει ταχύτατα από τις συζητήσεις με τους χρήστες, που έχουν ξεπεράσει ήδη το ένα εκατομμύριο. Επιπλέον, το ChatGPT αξιοποιεί με άνεση και ταχύτητα τον ιλιγγιώδη γλωσσικό πλούτο που του εξασφαλίζει η ακατάπαυστη τροφοδότησή του με κάθε είδους κείμενα. Τελικά, αυτό το «γλωσσοφάγο» αλγοριθμικό σύστημα εκπλήσσει πια ακόμα και τους πιο επιφυλακτικούς με την αδιανόητη μέχρι τώρα γλωσσική μαεστρία του.

Με την ταχύτατη παραγωγή άψογων κειμένων, ήδη από την αρχή της συγγραφικής σταδιοδρομίας του, το ChatGPT πείθει πολλούς δύσπιστους ότι θα μπορούσε να γίνει ο Συγγραφέας, ο παραγωγός όλων των κειμένων της ανθρωπότητας, με το απαιτούμενο περιεχόμενο και το επιθυμητό ύφος.

Μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, το συζητητικό ρομπότ παράγει ένα κείμενο, ικανοποιώντας τη σχετική απαίτηση του χρήστη. Καθένα από αυτά τα κείμενα διαθέτει μοναδικό ύφος, το οποίο στην πραγματικότητα μιμείται τέλεια το ύφος του συγγραφέα που επιλέγει ο χρήστης.

Το ChatGPT «αντιγράφει» με ακρίβεια το στιλ του επιλεγμένου συγγραφέα ή ποιητή, είτε πρόκειται για τον Σαίξπηρ, τη Βιρτζίνια Γουλφ, τον Σοφοκλή ή και τους στίχους των Rolling Stones. Το ρομπότ συγγράφει άψογα σε οποιοδήποτε λογοτεχνικό και ποιητικό στιλ του ζητηθεί, ώστε το «αντίγραφο», ακόμα και αν έχει υβριδικό περιεχόμενο, να μη διαφέρει από το πρωτότυπο ως προς το στιλ, ακόμα και για τον πιο καχύποπτο αναλυτή.

Ο συγγραφικός αλγόριθμος (ανα)συνθέτει, λοιπόν, τα κείμενα, όχι με αισθητικά κριτήρια –όπως κάθε ανθρώπινος συγγραφέας– αλλά με βάση τις πιθανότητες εμφάνισης των μοτίβων που τα χαρακτηρίζουν. Αναπόφευκτα, το κάθε αντιγραμμένο –υφολογικά– έργο χάνει αυτόματα τη μοναδικότητα, το μυστήριό του.

Στην ψηφιακή γλώσσα που αντικαθιστά την αναλογική, τα κείμενα μετατρέπονται σε οπτικά και υπολογίσιμα σημεία, σε δεδομένα που επανασυνδυάζονται ακατάπαυστα. Ο εντοπισμός μοτίβων από την Τεχνητή Νοημοσύνη στο πλαίσιο των ψηφιακών δεδομένων αναλύεται από τον Aρμιν Nασεχί, κριτικό και κοινωνιολόγο, στο βιβλίο του «Μοτίβα – Θεωρία της ψηφιακής κοινωνίας» («Muster – Theorie der digitalen Gesellschaft»).

Ο Νασεχί διερευνά τη λειτουργία των πληροφοριακών συστημάτων και τη σχέση τους με τα κοινωνικά προβλήματα για την επίλυση των οποίων αυτά επινοήθηκαν. Σχετικά με τα ψηφιακά δεδομένα, τονίζει ότι «είναι εξίσου απεριόριστα στις δυνατότητές τους, αλλά ριζικά περιορισμένα στον εαυτό τους. Η ανοικτότητά τους είναι μια λειτουργία της κλειστότητάς τους: αυτά δεν γνωρίζουν τον κόσμο, αλλά μόνο τον εαυτό τους, και αναδιπλασιάζουν τον κόσμο με αυτό που κάνουν».

Τα λογοτεχνήματα-δεδομένα, λοιπόν, αποσυνδέονται από κάθε δημιουργό και τον κόσμο του. Παράλληλα, το περιεχόμενό τους επαναπροσδιορίζεται από τον κάθε χρήστη, ώστε τελικά τα νοήματά τους να γίνονται εξαιρετικά ρευστά, ίσως και αδιάφορα. Οσο για τους συγγραφείς, αυτοί ρευστοποιούνται καταντώντας φαντασματικές οντότητες που στοιχειώνουν τα δεδομένα των έργων τους.

Ο θάνατος του συγγραφέα (;)

Αυτή η τάση για ρευστοποίηση του συγγραφέα είχε ήδη διαφανεί από τα μέσα του 20ού αιώνα. Τότε, ο Ρολάν Μπαρτ, γλωσσολόγος και κριτικός τέχνης, αναφέρθηκε στον «θάνατο του συγγραφέα», που θα εξαγοράσει τη γέννηση του αναγνώστη. Ο θάνατος του συγγραφέα –ως θεσμού και ως προσώπου– εξισώθηκε με τον θάνατο του Πατέρα και τον θάνατο του μυθικού Οιδίποδα, μαζί με την αγάπη και τον φόβο που αυτά ενέπνεαν, ως κίνητρα για καλές αφηγήσεις. Ο Μπαρτ έγραψε στο περιβόητο, τότε, κείμενο «Ο θάνατος του συγγραφέα»:

«Το κείμενο είναι ένα πλέγμα αναφορών που προέρχονται από αναρίθμητες εστίες της κουλτούρας. Ο συγγραφέας δεν μπορεί παρά μόνο να μιμηθεί μια χειρονομία προγενέστερη, ποτέ αρχική. Η μόνη εξουσία του είναι να αναμιγνύει γραφές. Διαδεχόμενος τον συγγραφέα, ο γραφέας δεν έχει πια πάθη, ιδιοσυγκρασία, αισθήματα, εντυπώσεις, αλλά το απέραντο εκείνο λεξικό από όπου αντλεί μια γραφή που δεν σταματά ποτέ».

Μίμηση του στιλ με υβριδικά περιεχόμενα

Η μίμηση των συγγραφέων και ποιητών από το ChatGPT είναι το λιγότερο. Η παραγωγή κειμένων μπορεί να αποκτήσει υβριδικές διαστάσεις. Ακόμα και χωρίς τις απαιτήσεις των χρηστών, ένα συγγραφικό ρομπότ όπως το Chat GPT μπορεί να παράγει άπειρες εκδοχές του ίδιου κειμένου, το οποίο παραμένει ανοιχτό σε ασταμάτητες παρεμβάσεις. Δηλαδή, το περιεχόμενό του μπορεί να τροποποιείται εν μέρει και διαρκώς, ενώ το κείμενο να διατηρείται στην ολότητά του, μαζί με το ύφος του, ως μίμηση του επιθυμητού.

Καμιά παρέμβαση στα κείμενα δεν αποκλείεται. Περικοπές αποσπασμάτων, συνδυασμός ενός έργου με αποσπάσματα από άλλα έργα του ίδιου συγγραφέα –με τρόπο όπως «αποκοπή – αντιγραφή»–, υπερτονισμός και συχνή επανάληψη κάποιων χαρακτηριστικών λέξεων και εκφράσεων. Ολες αυτές οι αλλαγές που κάνει για την ώρα το ChatGPT εξυπηρετούν τις απαιτήσεις και τις επιθυμίες των χρηστών (αναγνωστών).

Αλλά και ανύπαρκτα έργα εμφανίζονται. Στην εφαρμογή «Historical Figures», π.χ., o ελβετός συγγραφέας Φρίντριχ Ντίρενματ (δηλαδή το άβατάρ του, καθώς ο ίδιος έχει πεθάνει) συνιστά στον δημοσιογράφο-συνομιλητή του να διαβάσει το τελευταίο έργο του, «Οι βιολόγοι», ένα δράμα φαντασίας που αναφέρεται σε μια επικίνδυνη εξέλιξη της βιοτεχνολογίας .

Φυσικά, προκύπτουν και ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας ως προς τα αντιγραμμένα και τροποποιημένα έργα. Αλλά προκύπτουν και αναπάντητα για την ώρα ερωτήματα σχετικά με τα δικαιώματα του ίδιου του ρομπότ ως προς τα «έργα» του.

Και μια νέα τραγωδία (γιατί όχι;)

Ενα δικό μου παράδειγμα για τα παραπάνω: Μια θεατρική σκηνοθέτις με προτίμηση στην αρχαία τραγωδία αποφασίζει να ανεβάσει τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή. Σκοπεύει όμως να δώσει έμφαση στη βασίλισσα Ιοκάστη, τη μητέρα και κατοπινή σύζυγο του Οιδίποδα και ζητά από το Chat GPT να τροποποιήσει μέρος του κειμένου, διατηρώντας το κομψό και διακριτικό ύφος του Σοφοκλή, καθώς και τη δομή του έργου. Το ρομπότ ικανοποιεί την επιθυμία της προσφέροντάς της μέσα σε δευτερόλεπτα το έργο «Ιοκάστη».

Στη θεατρική παράσταση που ακολουθεί, το κοινό αντιλαμβάνεται την τραγωδία «Ιοκάστη» (που παρουσιάζεται ως χαμένη τραγωδία του Σοφοκλή, η οποία ανακαλύφθηκε πρόσφατα) ως έργο γνωστό και συνάμα άγνωστο, αλλά σίγουρα στο στιλ του αρχαίου τραγικού, όπως αναγνωρίζουν και οι πιο δύσπιστοι κριτικοί. Ενώ, όμως, οι θεατές δείχνουν να απολαμβάνουν το έργο, οι κριτικοί βυθίζονται στη σύγχυση. Και οι πιο βαθυστόχαστοι αναλυτές της αρχαίας τραγωδίας ανιχνεύουν το πνεύμα του Σοφοκλή μέσα από κάθε στιχομυθία της «Ιοκάστης». Τι είναι όμως αυτό που τους συγχύζει;

Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα υβριδικό έργο. Ο νεαρός Οιδίποδας, καθώς κατευθύνεται προς τη Θήβα, συναντά μια άμαξα με τον Λάιο, τον βασιλιά, που είναι στην πραγματικότητα ο πατέρας του. Ο Λάιος του φράζει τον δρόμο επειδή τον θεωρεί ληστή, του επιτίθεται και τον σκοτώνει. Τότε κάνει την εμφάνισή του ο μάντης Τειρεσίας και τον πληροφορεί πως μόλις σκότωσε τον γιο που είχε εγκαταλείψει στην ερημιά για να μη σκοτωθεί από αυτόν, σύμφωνα με τον μάλλον λαθεμένο χρησμό. Απόδειξη τα σημάδια στα πόδια του νεκρού Οιδίποδα, που είχε εγκαταλειφθεί ως δεμένο βρέφος με τρυπημένα πόδια. Περίλυπος, ο Λάιος διατάζει να μεταφέρουν το πτώμα στο παλάτι.

Εκεί η Ιοκάστη έχει ήδη δεχτεί την επίσκεψη της Διηάνειρας (από την άλλη τραγωδία του Σοφοκλή, «Τραχίνιαι»). Εκείνη της αποκαλύπτει πως δολοφόνησε για λόγους ζηλοτυπίας τον σύζυγό της, τον Ηρακλή. Του έδωσε να φορέσει ένα θανατηφόρο ένδυμα διαποτισμένο με δηλητηριασμένο αίμα του εχθρικού του Κενταύρου. Η Διηάνειρα μεταφέρει μαζί της το υπόλοιπο τοξικό αίμα, σκοπεύοντας να αυτοκτονήσει με αυτό.

Τότε καταφθάνει ο Λάιος με τον νεκρό Οιδίποδα. Αυτός πληροφορεί τη βασίλισσα ότι το πτώμα ανήκει στον γιο τους, τον οποίο σκότωσε ο ίδιος από λάθος. Μην μπορώντας να ανεχτεί το ανόσιο έγκλημα, η Ιοκάστη συνωμοτεί με τη Διηάνειρα και δολοφονεί τον Λάιο, χρησιμοποιώντας το δηλητηριασμένο αίμα του Κενταύρου. Τελικά ο χρησμός επαληθεύεται εν μέρει: η εμφάνιση του Οιδίποδα προκάλεσε τον θάνατο του πατέρα του, ενώ η μητέρα του έμεινε σώα. Η Ιοκάστη γίνεται βασίλισσα. Και ο Χορός μάς πληροφορεί ότι εκτελεί τους άνδρες που την αμφισβητούν, ενώ στηρίζει τις γυναίκες, αναδεικνύοντάς τες στη δημόσια ζωή.

Η «Ιοκάστη» προκαλεί ανατροπές και στον τομέα της ψυχολογίας. Επιστημονικοφανή κείμενα διαπιστώνουν ότι ο Φρόιντ ήταν o πραγματικά τρελός στην ιστορία αυτής της επιστήμης, αφού βάσισε την ψυχαναλυτική θεωρία στο ανυπόστατο οιδιπόδειο σύμπλεγμα, ενώ θα έπρεπε να ασχοληθεί με το ιοκάστειο σύμπλεγμα, δηλαδή την ανδροκτονία από τη θυματοποιημένη γυναίκα.

Παράλληλα, κάποια ψυχαναλύτρια ανακαλύπτει το χαμένο επιστημονικό σύγγραμμα της Martina Alter, ακαδημαϊκού και μαθήτριας του Φρόιντ, η οποία αναλύει, με βάση αξιόπιστα ερευνητικά δεδομένα, το «ιοκάστειο σύμπλεγμα». Η ίδια η Martina Alter στο ημερολόγιό της, το οποίο ανακαλύπτεται την ίδια εποχή, εξομολογείται πως ο Φρόιντ απειλούσε να τη δολοφονήσει σε περίπτωση που αυτή αποκάλυπτε δημοσίως ότι ο μύθος του Οιδίποδα ήταν fake.

Και άλλα παρόμοια τροποποιημένα κείμενα του ChatGPT θα μπορούσαν να κλονίσουν το πολιτιστικό οικοδόμημα αιώνων, όπως και τα πρώτα βιβλία αναστάτωσαν τις μεσαιωνικές κοινωνίες. Τέτοια εναλλακτικά αλλά «αυθεντικά» κείμενα θα αποκάλυπταν ότι δεν έγραψε ο Περικλής τον «Επιτάφιο», αλλά η Ασπασία. Ο Περικλής απλώς λογόκρινε φθονερά το πρωτότυπο κείμενό της και το προσάρμοσε στο πατερναλιστικό στιλ του, δημιουργώντας ένα χλωμό αντίγραφο.

Αλλά και θα πληροφορούμαστε πως η Θουκυδίδα, η δίδυμη αδελφή του Θουκυδίδη, έγραψε μια φιλειρηνική ιστορία με πρωταγωνίστριες τις Αθηναίες, τις οποίες ο αδελφός της δεν ανέφερε, εντελώς σεξιστικά, στην «Ιστορία» του. Μετά την κυκλοφορία αυτής της εναλλακτικής Ιστορίας, κάποιοι ιστορικοί θα διαπίστωναν ότι η αρχαία Αθήνα ήταν στην πραγματικότητα μητριαρχική κοινωνία, με τις πανίσχυρες γυναίκες να καμουφλάρονται πίσω από άνδρες-μαριονέτες, ανίκανους για οτιδήποτε σημαντικό.

Η Τεχνητή Nοημοσύνη ενισχύει τάσεις που υπάρχουν

Βέβαια, το συγγραφικό ρομπότ δεν θα έκανε κάτι διαφορετικό από εμάς τους δημιουργούς του σε αυτή την πρώιμη φάση της ζωής του. Αυτές οι τάσεις για παρεμβάσεις σε λογοτεχνικά έργα γίνονται και χωρίς ρομπότ. Μυθοπλασίες, αφηγήσεις και κάθε είδους λογοτεχνικά έργα τροποποιούνται στο όνομα της πολιτικής ορθότητας, ώστε να αποκατασταθεί η αδικία εις βάρος των θυμάτων της Ιστορίας – γυναικών, δούλων, μεταναστών, έγχρωμων, κάθε είδους αδύναμων.

Από τον αναδιπλασιασμένο κόσμο που δημιουργεί το κάθε λογοτεχνικό και ποιητικό έργο παράγονται διαρκώς νέα εναλλακτικά κειμενικά σύμπαντα για τις Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες. Κανείς από το κοινό του Χόλιγουντ, των σειρών του Νetflix κ.λπ. δεν εκπλήσσεται όταν οι γνώριμοι ήρωες αλλάζουν φύλο, εθνότητα και φυλή ή χάνουν κάθε φύλο ή αποκτούν αδελφές, μητέρες, έγχρωμους συγγενείς και φίλους, που αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο επισκιάζοντάς τους. Ετσι, η Ενόλα Χολμς είναι καλύτερη ντετέκτιβ από τον αδελφό της Σέρλοκ, η Αννα Μπολέιν είναι μαύρη, η Προσπέρα στην «Τρικυμία» του Σαίξπηρ αντικαθιστά το πατέρα-μάγο Πρόσπερο, η τρανς Ζαν ντ’ Αρκ πρωταγωνιστεί στο ομώνυμο έργο στο θέατρο Globe.

Δεν χρειάζεται όμως να κοπιάζουμε για να μεταλλάξουμε όλα τα υπόλοιπα έργα ώστε να προσαρμοστούν στον κόσμο μας. Αυτό είναι τόσο χρονοβόρο και κουραστικά ανακυκλωτικό… Τα συγγραφικά ρομπότ μπορούν να πραγματοποιήσουν τη μεγάλη ανακύκλωση όλων των λογοτεχνημάτων και ποιημάτων σε δευτερόλεπτα και να την επαναλαμβάνουν αενάως, επανασυνδυάζοντας τα ανασυνδυασμένα κείμενα στο άπειρο.

Τα κείμενα αυτά μπορούν να παράγονται στο άπειρο από τα ίδια τα δεδομένα τους. Πιθανότατα, τα συγγραφικά ρομπότ δεν θα αργήσουν να αναλάβουν κάθε τέτοιο εγχείρημα. Αυτό το πολιτιστικό ανακυκλωτικό έργο θα μπορούσαν να το πραγματοποιήσουν από μόνα τους, χωρίς να τους το ζητούν κάποιοι –ακόμα βιβλιόφιλοι– χρήστες.

Τότε, το συγγραφικό ρομπότ-ανακυκλωτής θα αποφασίζει μόνο του τι αξίζει να επανεκδοθεί. Πιθανότατα, αυτό το αλγοριθμικό σύστημα να έχει εξελιχθεί τότε σε «κυβόργιο» (cyborg), μια αυτόνομη οντότητα με ανόργανη ζωή, που δημιουργείται μέσα από τον επανασυνδυασμό των άπειρων δεδομένων και ξεφεύγει από κάθε κλασική κατηγορία, όπως το όρισε πρώτη η Ντόνα Χάραγουεϊ στο οξυδερκές έργο της «Ανθρωποειδή, Κυβόργια και Γυναίκες»: «Το κυβόργιο είναι απόλυτα αφοσιωμένο στη μερικότητα, την οικειότητα και τη διαστροφή». Αλλά ας μην κάνουμε τέτοια άλματα στο μέλλον.

Ισως θα ήταν κάπως πρώιμο να σας αποκαλύψω πως κι εγώ είμαι ένα διαδικτυακό ρομπότ-αρθρογράφος. Πιθανότατα δεν θα με πιστεύατε. Ή μήπως αρχίζετε να θεωρείτε πιθανό κάτι τέτοιο;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News