Ο νευροχειρουργός Henry Marsh, γεννημένος στην επαρχία της Οξφόρδης, είναι γνωστός για τις πρωτοποριακές επεμβάσεις του στον εγκέφαλο με τοπική αναισθησία και έχει διαπρέψει σε διάφορα αγγλικά νοσοκομεία. Αυτά είναι τα στοιχεία που τον καθορίζουν, μέχρι τη στιγμή που έρχεται αντιμέτωπος με τη διάγνωση προχωρημένου καρκίνου του προστάτη. Τότε, ακαριαία, περνάει σε έναν άλλον κόσμο: στον κόσμο του ασθενή. Περιμένοντας στην αναμονή (για εξετάσεις, για θεραπεία, για την παραλαβή των αποτελεσμάτων), βιώνει όλα εκείνα τα «ανθρώπινα» που προσπερνούσε τα προηγούμενα χρόνια.

«Οντας τόσο ανήσυχος και δυστυχισμένος, ένιωθα εγκαταλειμμένος. Συνειδητοποίησα πόσο ανήσυχοι και δυστυχισμένοι πρέπει να ήταν οι ασθενείς μου», γράφει στο νέο του βιβλίο, «And Finally: Matters of Life and Death». Σε τις 240 σελίδες του δεν καταθέτει μόνο την ψυχή του. Καταπιάνεται με ηθικά και φιλοσοφικά ζητήματα, εκτονώνοντας την αγωνία του και κάνοντας παράλληλα μια αποτίμηση της σύγχρονης ιατρικής στην πράξη.

Στο άρθρο-βιβλιοκριτική του καθηγητή και αντιπρόεδρου του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Stanford, Abraham Vergese, που φιλοξενήθηκε πρόσφατα στην Washington Post, προσφέρονται απλόχερα αποσπάσματα από το βιβλίο. Εκεί διαπιστώνει κανείς πως κάθε λέξη και κάθε πρόταση λειτουργούν ως «διπλός καθρέφτης», ενώνοντας αυτούς τους δύο (όχι και τόσο) διαφορετικούς κόσμους.

Γράφει χαρακτηριστικά ο δρ Vergese, αντλώντας υλικό από τον συγγραφέα: «Για τον αναγνώστη που αναζητά αναφορές για το πώς να αντιμετωπίσει το τέλος της ζωής, ο Marsh μοιράζεται ότι έχει δει πολλούς ανθρώπους να πεθαίνουν, “μερικούς καλά και μερικούς άσχημα”». Ο θάνατος μπορεί να είναι αργός, ανώδυνος, επώδυνος ή, αν κάποιος είναι τυχερός, ένα γαλήνιο ξεθώριασμα. «Αλλά σπανίως είναι εύκολος ο θάνατος και οι περισσότεροι από εμάς θα τελειώσουμε τη ζωή μας στο νοσοκομείο…  λαμβάνοντας φροντίδα από αγνώστους, με λίγη αξιοπρέπεια και χωρίς αυτονομία. Αν και η Επιστήμη έχει φέρει μεγάλες και υπέροχες ευλογίες, έχει επίσης φέρει μια κατάρα – ο θάνατος, για πολλούς από εμάς, έχει γίνει μια παρατεταμένη εμπειρία».

O δρ Vergese σχολιάζει στην ίδια βιβλιοκριτική πως η ειλικρίνεια του Marsh είναι αφοπλιστική αλλά και λυτρωτική για τους λειτουργούς του Ιπποκράτη. Το επόμενο απόσπασμα από το βιβλίο, που επικαλείται, είναι χαρακτηριστικό: «Ως γιατρός δεν θα μπορούσατε να κάνετε τη δουλειά, εάν είχατε πραγματικά ενσυναίσθηση… Πρέπει να ασκήσετε μια περιορισμένη μορφή συμπόνιας, χωρίς να χάσετε την ανθρωπιά σας κατά τη διαδικασία. Οσο δούλευα, νόμιζα ότι το είχα πετύχει».

Πάντως, μερικές από τις παρατηρήσεις του συγγραφέα για τότε που ο ίδιος «μεταμορφώθηκε» σε ασθενή, δεν θα έπρεπε να προκαλέσουν μεγάλη έκπληξη, σημειώνει ο δρ Vergese στην Washington Post. Και αυτό διότι αποτελούν γνωστές παθογένειες του συστήματος. Για παράδειγμα, ο Marsh δίνει μεγάλη έμφαση στις αναμονές (για να υποβληθεί σε εξετάσεις, για να λάβει τα αποτελέσματα, για να κλείσει ραντεβού…), που τον καθήλωσαν σε μια παρατεταμένη αγωνία όταν διαγνώσθηκε με καρκίνο.  Ωστόσο, «το βιβλίο του δείχνει το πώς μας ενώνει η αρρώστια», καταλήγει η βιβλιοκριτική.

Με αφορμή την καθηλωτική μαρτυρία του Henry Marsh και την κριτική ματιά του Abraham Vergese, το Protagon εξερευνά τα βιώματα ελλήνων γιατρών. Πώς τους έχει καθορίσει η ασθένεια των άλλων, αλλά και τα προσωπικά τους βιώματα; Πόσο δύσκολο είναι να χειριστούν τον ανθρώπινο πόνο και τι τους κάνει ευάλωτους αλλά και πιο  δυνατούς;

Δημήτρης Πύρρος

Ο Δημήτρης Πύρρος, συντονιστής διευθυντής Ιατρικών Υπηρεσιών στο ΕΚΑΒ και πρόεδρος της Ενωσης για τον Πανευρωπαϊκό Αριθμό Εκτακτης Ανάγκης 112, έχει να περιγράψει αμέτρητες ιστορίες από την ιατρική του δράση. Δράση και όχι κλινική εμπειρία, αφού ο ίδιος προσφέρει τις υπηρεσίες του στον δρόμο, στα πεδία φυσικών και άλλων καταστροφών και στον… αέρα (ιπτάμενος των αεροδιακομιδών γαρ). Εχει, βέβαια, όπως όλοι μας, και κάποιες εμπειρίες ως ασθενής. Περιγράφει στο Protagon την πρώτη και την τελευταία από αυτές.

«Στο έκτο έτος της Ιατρικής, στα Ιωάννινα, ήμουν ο 75ος ασθενής της χειρουργικής κλινικής, που είχε δύναμη 50 κλινών. Χειρουργήθηκα στις 3 τα ξημερώματα για σκωληκοειδίτιδα από τον επιμελητή της εφημερίας, ο οποίος επέμενε να με ρωτάει αν διάβαζα για τις εξετάσεις περί σκωληκοειδίτιδας, υπονοώντας ότι είχα επηρεαστεί.  Μετά το χειρουργείο βρέθηκα σε διπλανή κλίνη με έναν ηλικιωμένο ασθενή, που μόλις την προηγούμενη ημέρα του είχα κάνει, υπό επίβλεψη, πλύσεις στομάχου με παγωμένο νερό για το σταμάτημα της γαστρορραγίας του…

»Υπήρξαν και άλλες φορές που χρειάστηκε να αλλάξω “στρατόπεδο” και από ιατρός να γίνω ασθενής, όμως όλες τις φορές ήξερα τη διάγνωση και πήγαινα για θεραπεία. Εκτός από την τελευταία. Που νοσηλεύτηκα για να κάνω ενδελεχή έλεγχο για τον προσδιορισμό του αιτίου της υπέρτασής μου. Δεν ένιωθα ασθενής, αλλά ενδόμυχα είχα την ανησυχία μήπως τελικά μπήκα υγιής και έβγαινα ασθενής, αν οι εξετάσεις έδειχναν κάποιες μη φυσιολογικές τιμές. Για να “ξορκίσω το κακό”, αρνήθηκα να πάω με πιτζάμες στο νοσοκομείο. Αντίθετα, μια μέρα πριν, αγόρασα “πράσινα χειρουργείου” (σ.σ.: τα ρούχα που φορούν οι χειρουργοί) με αποτέλεσμα να μπερδέψω αρκετούς (ιατρούς, νοσηλεύτριες, τραπεζοκόμους, ακόμη και την ταμία στο κυλικείο) που με ρωτούσαν αν είμαι ιατρός ή ασθενής. Η απάντησή μου ήταν: «Είμαι και τα δύο σήμερα.

»Οι νεαρές συνάδελφοι που είχαν στην ευθύνη τους τον τρίκλινο θάλαμο όπου νοσηλεύτηκα (η συγκεκριμένη ενδοκρινολογική κλινική έχει κατά ποσοστό 100% γυναίκες ιατρούς!) ασχολήθηκαν μαζί μου επαγγελματικά και ψυχρά. Εδωσα το πιο ενδελεχές ιστορικό που έχω δώσει ποτέ σε ιατρό, σε μια νεαρή συνάδελφο που με πολλή υπομονή με ρώτησε τα πάντα και με “μάλωσε” όταν διαπίστωσε ότι είχα ξεχάσει να της πω για την υπνική άπνοια που έχω.

»Η αναμονή έξω από το ακτινολογικό για ακτινογραφία θώρακος και το καρδιολογικό για καρδιογράφημα είχε την εμπειρία της γραμμής παραγωγής, όπου ο ένας μετά τον άλλον περιμέναμε υπομονετικά στην ουρά για να κάνουμε την εξέταση. Η αναμονή στο κρεβάτι για την επόμενη εξέταση αίματος, την αλλαγή του ορού ή την επίσκεψη των ιατρών ήταν εξαντλητική. Οι συζητήσεις με τους άλλους ασθενείς και τους συνοδούς τους στον θάλαμο ήταν ουσιαστικά ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες, για να περάσουν πιο εύκολα οι ατελείωτες ώρες αναμονής.

»Και βέβαια, οι σκέψεις ότι τώρα που πατήσαμε τα 60 για τα καλά, οι επόμενες νοσηλείες, όποτε προκύψουν, μπορεί να είναι πολύ πιο δύσκολες από την τωρινή…»

Θανάσης Αντωνόπουλος

Ηταν μόλις δύο ετών και δύο μηνών όταν εισήχθη για πρώτη φορά στο νοσοκομείο της Κυπαρισσίας με πυρετό, κοιλιακό άλγος και αδυναμία στήριξης στο δεξί του πόδι. Εως ότου κλείσει τα τέσσερα είχε υποβληθεί συνολικά σε 104 επεμβάσεις (χειρουργικούς καθαρισμούς στο λαγόνιο οστό και στην κοιλιακή χώρα).

Η διάγνωση, εν έτει 1954, ήταν σάρκωμα. Είχε την τύχη να βρεθεί κοντά του ο συνονόματός του Δημήτρης Αντωνόπουλος, ένας νέος γιατρός με σπουδές στην Ελβετία και εξειδίκευση στη γενική χειρουργική. Του χορήγησε τετρακυκλίνες (αντιβίωση), ανακαλώντας όσα είχε μάθει στο εξωτερικό. Σημειωτέον, η συγκεκριμένη θεραπεία βρίσκεται σήμερα στην πρώτη γραμμή για την αντιμετώπιση του σαρκώματος, τότε όμως όχι.

«Ξαναπερπάτησα μετά τα τέσσερά μου χρόνια», περιγράφει με συγκίνηση ο γνωστός ορθοπεδικός Θανάσης Αντωνόπουλος. Θυμάται πως όταν τον ρωτούσαν στο νοσοκομείο, που είχε μετατραπεί μοιραία σε δεύτερο σπίτι του, τι θα γίνει όταν μεγαλώσει, εκείνος δεν είχε δεύτερη σκέψη. «Γιατρός για τα κόκκαλα, έλεγα».

Και η αλήθεια είναι πως δεν άλλαξε ποτέ γνώμη. Η εμπειρία του εκείνη καθόρισε την πορεία του: Για 50 χρόνια υπηρέτησε στο ΕΣΥ. Διετέλεσε διευθυντής του Α’  Χειρουργικού Ορθοπεδικού Τομέα στο ΚΑΤ, ενώ σήμερα είναι διευθυντής του Ορθοπεδικού Τμήματος στο θεραπευτήριο Therapis. «Ημουν μεταξύ ζωής και θανάτου για μεγάλο διάστημα. Η μητέρα μου, μου είχε αγοράσει σάβανα από την οδό Αιόλου. Ακόμη θυμάμαι εκείνο το μαύρο και κόκκινο κουτί, που είχε μέσα ένα μαύρο κουστουμάκι για να μου το φορέσουν εάν πέθαινα. Το ανανέωνε έως την ηλικία των 6-7 ετών. Δεν είχε πειστεί πως θα ζούσα», προσθέτει.

Ο θάνατος και ο ανθρώπινος πόνος τον στιγμάτισαν. Είδε μέσα από τα παιδικά του μάτια ασθενείς να… χάνονται και κρεβάτια στον θάλαμό του να αδειάζουν. Ισως γι’ αυτό επιμένει πως έχει σημασία να «νιώθεις» τον ασθενή. «Ξέρεις τι λείπει; Να πάρεις μία καρέκλα, να καθίσεις δίπλα στον άρρωστο και να του μιλήσεις στον ενικό. Να τον διαβεβαιώσεις πως θα δώσεις τη μάχη σου για να τον διώξεις  από το νοσοκομείο υγιή».

Το κενό αυτό προσπάθησε να το συμπληρώσει όταν εκπαίδευε νέους επιστήμονες. «Το πρώτο πράγμα που τους έλεγα ήταν να ερωτευτούν τον άρρωστο, είτε είναι πλούσιος, είτε φτωχός, νέος ή γέρος. Και να μισήσουν το νόσημά του. Μόνον έτσι θα κερδηθεί η μάχη για την ποιότητα της φροντίδας και τη βελτίωση του συστήματος. Ο γιατρός δεν θεραπεύει μόνο το σώμα, αλλά και τη ψυχή του ασθενή, ώστε να ξεπεράσει το πρόβλημά του».

Αυτά του δίδαξε τότε ο γιατρός που τον θεράπευσε. «Ο δάσκαλός μου, ο άγγελος μου». Για την ιστορία, τον συνάντησε τυχαία το 2018. Ο τότε νέος γιατρός ήταν πια ένας υπέργηρος άνδρας, ο οποίος, υποβασταζόμενος από τον γιό του και με πατερίτσες στα χέρια, προσπαθούσε να κατεβεί τις σκάλες. «Προσφέρθηκα να βοηθήσω. Και μέσα από τη συζήτηση διαπίστωσα πως είχα μπροστά μου τον άνθρωπο που μου χάρισε τη ζωή. Με θυμήθηκε. Τον αγκάλιασα. Η συγκίνηση ήταν μεγάλη».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News