Δισεκατομμύρια selfies και βίντεο άνοιξαν και φέτος γιορταστικά την εικονική πύλη υποδοχής στο 2023. Άπειρες εικόνες χαμογελαστών προσώπων εκφράζουν και φέτος την ελπίδα πως θα τα καταφέρουν καλύτερα από πέρσι. Και όμως, πριν καλά – καλά μπει ο νέος χρόνος φαίνεται να μην επαρκεί, καθώς τα χρονοβόρα σχέδια, πληθαίνουν διαρκώς, ενώ ο χρόνος φαίνεται όλο και λιγότερος, όλο και πιο κερματισμένος, όπως και η διασπασμένη προσοχή τους.

Πράγματι, ένα από τα κρίσιμα προβλήματα της εποχής που ταλαιπωρεί (συνειδητά ή ασυνείδητα) λίγο – πολύ τους πάντες είναι η απόσπαση της προσοχής από κακές, ασήμαντες και ψευδείς ειδήσεις, όπως και από τις άπειρες πληροφορίες και τα μηνύματα ιδιαίτερα στα Κοινωνικά Μέσα. Πρόκειται για ένα ζήτημα ζωτικό, σε μια εποχή που κάθε μορφή επικοινωνίας- ακόμα και οι φαινομενικά αμεσότερες- περνούν από τα μίντια.

Η κατανάλωση, κυκλοφορία και ενίσχυση τέτοιων ειδήσεων, πληροφοριών και μηνυμάτων παραμένει εξαιρετικά υψηλή κυρίως στα Κοινωνικά μέσα, ώστε αυτές να καταβροχθίζουν τον ελεύθερο χρόνο και την ενέργεια του καθενός. Πολλοί χρήστες έχοντας εθιστεί σε τέτοια παρακολούθηση και ενημέρωση κατευθύνουν άθελα την προσοχή τους ακόμη και σε γεγονότα σκόπιμα φουσκωμένα, που δείχνουν απειλητικά, μεταμορφώνοντας τον κόσμο σε μια πολυπαγίδα.

Αυτός ο μηχανισμός απόσπασης της προσοχής μέσα από τα κακά, ασήμαντα – και πιθανώς ψευδή – νέα, και από τα μηνύματα και τις πληροφορίες που έρχονται από παντού επιβραβεύεται με likes και shares. Ωστόσο δεν ενοχοποιούνται γι’ αυτό μόνο τα μίντια, σα να κάνουν καταναγκαστικά έφοδο στην ζωή μας. Στην πραγματικότητα, η προσοχή επικεντρώνεται σε ειδήσεις όπως σκάνδαλα, καταστροφές και εγκλήματα, πληροφορίες και μηνύματα με την συνενοχή των χρηστών των Μέσων. Αυτοί οι ίδιοι λειτουργούν αυτόβουλα ως εύπιστοι αποδέκτες και συνάμα παραγωγοί και ενισχυτές όλων αυτών, ώστε να εκτονώνονται συναισθηματικά.

Φυσικά, η προσοχή έχει τεράστια σημασία για την ανθρώπινη επιβίωση, καθώς από αυτήν εξαρτάται η σωστή, καίρια, κάποτε ακαριαία ανταπόκριση του καθενός σε ποικίλες συνθήκες, συχνά κρίσιμες. Ωστόσο ο καταιγισμός κακών ψευδών ή ασήμαντων ειδήσεων, πληροφοριών και μηνυμάτων αξιοποιεί υπολογιστικά αυτόν τον μηχανισμό διέγερσης της προσοχής και κάνει κατάχρησή του. Δηλαδή, όλα αυτά λειτουργούν ως παγίδες συγκινησιακής ενέργειας. Mαγνητίζουν την λεγόμενη «αθέλητη προσοχή» των χρηστών σε γεγονότα κατά κανόνα αρνητικά ή ασήμαντα, που διεγείρουν τα ακραία συναισθήματα.

Αυτό το θέμα, είναι ένα από τα κύρια σημεία με τα οποία ασχολήθηκε ο Oliver Burkeman, συγγραφέας και δημοσιογράφος σε Guardian, New Yorker και New York Journal, στο τελευταίο του βιβλίο «4000 εβδομάδες» που έγινε μπεστ σέλερ σε Μεγάλη Βρετανία και ΗΠΑ.

Ο Burkeman τονίζει πως η λεγόμενη «οικονομία της προσοχής» λειτουργεί ως μια γιγαντιαία μηχανή, που πείθει τους ανθρώπους να κάνουν λάθος επιλογές ως προς το τι να κάνουν με την προσοχή τους και συνεπώς με την περιορισμένη τους ζωή, τείνοντας να μεριμνούν για πράγματα για τα οποία δεν θα νοιάζονταν σε άλλες συνθήκες.

Έτσι ξεφεύγουν από τις πιο ουσιαστικές, ίσως χρονοβόρες και ενεργειοβόρες δραστηριότητες, που τους φέρνουν αντιμέτωπους με τα όρια και τις ανεπάρκειες του εαυτού τους. Και βέβαια, η απόσπαση της προσοχής τους με αυτόν τον τρόπο κάνει να λησμονούν πως ο χρόνος της ζωής είναι περιορισμένος.

Με κακές ειδήσεις και κάθε είδους κουτσομπολιά – από τις πιθανότητες να πέσει πυρηνική βόμβα έως το ντύσιμο της τάδε πολιτικού – αποκτούν την ψευδαίσθηση μιας αιώνιας επανάληψης παρόμοιων ζητημάτων και προβλημάτων. Ο χώρος απλώνεται σε όλον τον πλανήτη, ακόμα και στο διάστημα. Ο χρόνος επεκτείνεται απεριόριστα. Η ζωή χάνει τα όριά της κι αυτό ανακουφίζει. Αυτή η παγίδευση της προσοχής στον ίδιο κύκλο οδηγεί τελικά σε εθισμό.

Ο ίδιος ο Burkeman εξομολογείται πως έχοντας εθιστεί να απαντά σε όσα μηνύματα και σχόλια του έρχονταν, διαπίστωσε πως αυτή η αποτελεσματική του ανταπόκριση πολλαπλασίαζε κατά παράδοξο τρόπο εκθετικά τα μηνύματα. Οι περισσότερες απαντήσεις αύξαναν απεριόριστα τον αναγκαίο χρόνο απάντησης εξαφανίζοντας τον προσωπικό χρόνο του.

Θέλοντας να αντιμετωπίσει την σύγχυση που προκαλεί η συστηματική διάσπαση της προσοχής έγραψε το βιβλίο πρωταρχικά για τον ίδιο τον εαυτό του. Με αυτό επιχειρεί να βοηθήσει τους αναγνώστες να αποδεχτούν κάτι ρεαλιστικό: πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τα πάντα, να βιώσει κάθε εμπειρία, σα να ζει αιώνια. Υπάρχει όριο και, αν το αγνοήσει, το τίμημα είναι βαρύ.

Ο συγγραφέας επαναλαμβάνει ανελέητα την ίδια πικρή αλήθεια. Ο καιρός περνά κι εμείς, οι ανθρώπινες ενσαρκώσεις του, γλιστράμε και φεύγουμε μαζί του. Ωστόσο, εντελώς παράλογα, αποδιώχνουμε κάθε σκέψη για την παροδικότητα της ύπαρξής μας. Συνάμα, αποκτούμε την ψευδαίσθηση πως ο χρόνος μας πολλαπλασιάζεται ακατάπαυστα. Αυτή την αυταπάτη τροφοδοτείται πρωταρχικά από την διάσπαση της προσοχής. Κι όμως ο χρόνος μετρά και μετριέται και φαίνεται εξαιρετικά λίγος, ιδίως αν συνειδητοποιήσει κανείς πως η ζωή του μέσου ανθρώπου διαρκεί 4000 εβδομάδες.

Ως θνητά όντα δεν μπορούμε να αυταπατόμαστε με την ψευδαίσθηση της αιωνιότητας. Η θνητότητα επιβάλλει στον καθένα κάποια επιλογή ως προς δραστηριότητες, εμπειρίες, σχέσεις και γενικά τα σημαντικά αντικείμενα της προσοχής. Το νόημα όμως της ζωής χάνεται, όταν κανείς αναλώνει τις περισσότερες από 4000 εβδομάδες της σε άπειρες ασημαντότητες, που εξυπηρετούν σκοπιμότητες άλλων, όπως την μιντιακή κατανάλωση συγκεκριμένων ειδήσεων ή την αυτοπροβολή κάποιων χρηστών στα Κοινωνικά Μέσα.

Χαρακτηριστική εφαρμογή των παραπάνω είναι η έλλειψη συγκέντρωσης, λόγω της έκθεσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης των παιδιών και των νέων, με σημαντικές επιπτώσεις στην απόδοση των σπουδών τους σε σχολείο και πανεπιστήμιο.

Γενικότερα, ο Burkeman συνιστά τον ευέλικτο έλεγχο πάνω στον μετρημένο χρόνο της ζωής μας. Αυτό μπορεί να το πετύχει κανείς, αν καταφέρει να διαχειριστεί πρώτα την διασπασμένη και διαρκώς κλεμμένη προσοχή του. Δεν αποτελεί λύση η έμμονη προσπάθεια να κυριαρχούμε απόλυτα και εργαλειακά πάνω στον χρόνο. Αυτός δεν είναι σίγουρο απόκτημά μας, όπως θέλουμε να πιστεύουμε, επειδή επιθυμούμε κάτι ανέφικτο: την απόλυτη και αιώνια ασφάλεια.

Ο χρόνος είναι φευγαλέος και ανεξέλεγκτος, επειδή εμείς «είμαστε χρόνος» σύμφωνα με τον Χάϊντεγκερ – δηλαδή η ύπαρξή μας είναι συνυφασμένη με τον χρόνο. Ωστόσο ο σύγχρονος πολυάσχολος άνθρωπος (που χάνει την προτεραιότητα των βασικών στόχων του διασπασμένος στο αδιάκοπο multitasking) πρέπει να συμφιλιωθεί με την ενοχλητική ιδέα πως κάποιους από τους συνήθως άπειρους συνήθως στόχους δεν θα καταφέρνει να τους πετύχει.

Ο Burkeman προτείνει να δείχνουμε κάποια αδιαφορία απέναντι στα επουσιώδη που μας προκαλούν να παρεκκλίνουμε από τους βασικούς στόχους αναβάλλοντάς τους διαρκώς. Προτιμότερο να «παραμελούμε δημιουργικά» τις απαντήσεις στα Κοινωνικά Μέσα, αλλά και να αδιαφορούμε για φουσκωμένες ειδήσεις, κυρίως κακές, που μας έρχονται από παντού απαιτώντας την ενίσχυσή μας. Έτσι θα ανακτήσουμε κάποιο έλεγχο στην διαρκώς διασπασμένη προσοχή μας

Εφόσον επικεντρωθεί κανείς στα ουσιαστικά, ξεφεύγει από την ιλιγγιώδη επιτάχυνση και το κυνήγι των συνταρακτικών εμπειριών. Μόνο έτσι απολαμβάνει επιτέλους τον ελεύθερο χρόνο, που τείνει να εξαφανιστεί. Έχοντας συμφιλιωθεί με τις ανεπάρκειες, τις ατέλειες και τους περιορισμούς του εαυτού, ιδίως τους χρονικούς, μπορεί να παραδοθεί ακόμα και στις χαρές του παιχνιδιού και των χόμπι χωρίς σκοπό και να βιώσει επιτέλους την γαλήνη.

Επειδή «είμαστε χρόνος» αρκεί να βρισκόμαστε σε συντονισμό με όσα μας εκφράζουν πραγματικά, αντί να χάνουμε κάθε χαρά με την ιδεοληψία να πηδήξουμε πρωταγωνιστικά πάνω από πήχεις για αθανάτους.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News