Πενήντα επτά χρόνια μετά την εκτέλεσή του, ένα νέο μουσείο εγκαινιάστηκε στο Ισραήλ για να τιμήσει έναν μυστικό πράκτορα τόσο θρυλικό που η τηλεοπτική σειρά για τη ζωή του τιτλοφορείται απλά «Ο Κατάσκοπος».

Επί τρία χρόνια, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ο Ελι Κοέν είχε διεισδύσει στα υψηλότερα κλιμάκια του συριακού καθεστώτος στη Δαμασκό, ως πράκτορας της Μοσάντ. Η σύλληψη, η δίκη και η εκτέλεσή του στη Συρία τον έκανε διάσημο στο Ισραήλ, όπου θεωρείται ο σπουδαιότερος κατάσκοπος στα χρονικά της Μοσάντ.

Στη σειρά του Netflix, του 2019, η οποία γνώρισε μεγάλη επιτυχία, τον ισραηλινό κατάσκοπο υποδύθηκε ο Σάσα Μπάρον Κοέν.

Τα εγκαίνια του μουσείου ήταν επίσης μια ευκαιρία για την οικογένειά του να καταθέσει τη δική της εκδοχή για τα γεγονότα, όπως σημείωσαν οι Times.

Καταλαμβάνοντας τον τελευταίο όροφο ενός κτιρίου στη Χερτσλίγια, βόρεια του Τελ Αβίβ και κοντά στην έδρα της διαβόητης Μοσάντ, το μουσείο διηγείται την ιστορία του Κοέν: πώς ένας Εβραίος από την Αίγυπτο στάλθηκε στη Δαμασκό πέντε χρόνια μετά την μετανάστευσή του στο Ισραήλ, το 1956, και έζησε στην πρωτεύουσα της Συρίας επί τρία χρόνια, πριν συλληφθεί.

Μεταξύ των στοιχείων που εκτίθενται για πρώτη φορά συγκαταλέγονται έγγραφα από τον φάκελο της Μοσάντ για τον Κοέν, όπου αναφέρεται η αρχική απόφαση της υπηρεσίας πληροφοριών, το 1957, να μην τον προσλάβει ως πράκτορα.

Οι αιγυπτιακές υπηρεσίες πληροφοριών τον γνώριζαν για τον σιωνιστικό ακτιβισμό του πριν μεταναστεύσει στο Ισραήλ, καθιστώντας ρίσκο την πρόσληψή του από το Ισραήλ. Δύο χρόνια αργότερα, όμως, καθώς το Ισραήλ επειγόταν να τοποθετήσει δικούς του κατασκόπους σε αραβικές χώρες, η Μοσάντ άλλαξε γνώμη και ο Κοέν εντάχθηκε στην υπηρεσία της.

Στο μουσείο εκτίθεται και η τελική εκτίμηση του ανωτέρου του στη Μοσάντ, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τον Κοέν και παραμένει ανώνυμος. Σε αυτήν αναφέρει ότι «είναι ικανός να εργαστεί μόνος του». Στη συλλογή του μουσείου υπάρχουν επίσης προσωπικά αντικείμενα του Κοέν από τα χρόνια του στη Συρία.

Ο Κοέν είχε παρουσιαστεί στη συριακή κοινωνία ως πλούσιος επιχειρηματίας από την κοινότητα των Συρίων στο Μπουένος Αϊρες, που είχε επιστρέψει στη Δαμασκό.

Στα αντικείμενα συγκαταλέγονται μια μεταξωτή ρόμπα και ένα ρολόι, που ανακτήθηκαν από τη Μοσάντ όλα αυτά τα χρόνια, σε μυστικές συμφωνίες με τους Σύριους.

Εκτίθενται επίσης αντίγραφα αντικειμένων που βρίσκονται ακόμα στην κατοχή των Συρίων, όπως ο πομπός του κώδικα Μορς του Κοέν και ο υγραντήρας πούρων μέσα στον οποίο τον έκρυβε.

Οι εκπομπές του Κοέν, με βάση τις πληροφορίες που συγκέντρωσε μέσω της φιλίας του με ανώτερους σύριους αξιωματούχους, μεταδόθηκαν μέσω κώδικα βασισμένου σε μια γαλλική έκδοση του έργου του Αλεξάνδρου Δουμά «Οι Τρεις Σωματοφύλακες».

Το μουσείο διαθέτει επίσης αντίγραφα από τα αποκωδικοποιημένα μηνύματα που έστελνε στη Μοσάντ ο «Πράκτορας 566», όπως ήταν ήταν η κωδική ονομασία του,  καθώς και τις εκθέσεις του χειριστή του και φωτογραφίες από τις στρατιωτικές βάσεις της Συρίας τις οποίες είχε τραβήξει χωρίς να γίνει αντιληπτός.

Ο Κοέν συνελήφθη τον Ιανουάριο του 1965 από τη συριακή αντικατασκοπεία, η οποία κατάλαβε ότι ένας ισραηλινός κατάσκοπος δρούσε στη Δαμασκό, μετά από μια επιτυχημένη ισραηλινή επίθεση εναντίον στρατιωτικών θέσεων στη Συρία βάσει δικών του πληροφοριών.

Χρησιμοποιώντας συσκευές παρακολούθησης σοβιετικής κατασκευής, οι Σύριοι εντόπισαν την πηγή των εκπομπών του και εισέβαλαν στο διαμέρισμά του,  συλλαμβάνοντάς τον επ’ αυτοφώρω.

Μετά από μήνες ανάκρισης με βασανιστήρια και μια δίκη από την οποία προβάλλονται σπάνια πλάνα στο μουσείο, ο Κοέν απαγχονίστηκε σε δημόσια θέα, σε κεντρική πλατεία της Δαμασκού, στις 18 Μαΐου 1965. Η τοποθεσία όπου βρίσκεται ο τάφος του παραμένει άγνωστη, παρά τις απόπειρες των Ισραηλινών να τον εντοπίσουν, επιστρατεύοντας παλαιότερα και τη βοήθεια ρωσικών ενόπλων δυνάμεων που βρίσκονταν στη Συρία.

Οι πληροφορίες που μετέφερε ο Κοέν στη Μοσάντ θεωρείται ότι έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στον «περίπατο» του Ισραήλ στον Πόλεμο των Εξι Ημερών εναντίον της Συρίας, το 1967.

Επί δεκαετίες υπήρχε διαμάχη στο Ισραήλ για τις συνθήκες σύλληψης του Κοέν. Παρά την αναγνωρισιμότητά του ως εθνικού ήρωα, κάποιοι στην ισραηλινή κοινότητα πληροφοριών τον κατηγορούσαν για αλαζονεία και απροσεξία, που προκάλεσαν τη σύλληψή του.

Οι υποστηρικτές του, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειάς του, λένε ότι η Μοσάντ έθεσε σε κίνδυνο τη ζωή του από αμέλεια, στέλνοντάς τον πίσω στη Συρία μετά από την τελευταία του μυστική επίσκεψη στο Ισραήλ για να παρευρεθεί στη γέννηση του τρίτου παιδιού του, παρά τον αυξημένο κίνδυνο σύλληψής του.

Σε μια συνέντευξη που παραχώρησε η σύζυγός του, Νάντια, για τις ανάγκες του μουσείου, λέει πως όταν την επισκέφθηκε για τελευταία φορά, αυτή πλέον είχε συνειδητοποιήσει ότι οι ιστορίες που της έλεγε –ότι ταξίδευε στο εξωτερικό για να αγοράζει ανταλλακτικά– ήταν παραμύθια. Τότε, της υποσχέθηκε ότι αυτό ήταν το τελευταίο του ταξίδι. «Κατάλαβα ότι δεν ήθελε να γυρίσει πίσω (στη Συρία)», είπε η Νάντια Κοέν.

Τα τελευταία χρόνια, η Μοσάντ παρουσιάζεται πιο «πρόθυμη» να αναλάβει την ευθύνη για τον θάνατο του καλύτερού της πράκτορα. Πριν από επτά χρόνια, στην 50ή επέτειο της εκτέλεσης του Κοέν, ο τότε επικεφαλής της Μοσάντ, Ταμίρ Πάρντο, δήλωσε: «Εκ των υστέρων, είναι σαφές ότι η τελευταία του επιστροφή στη Συρία ήταν λάθος».

Τα επίσημα εγκαίνια του μουσείου ήταν άλλη μια ευκαιρία για συμφιλίωση μεταξύ της υπηρεσίας πληροφοριών και της οικογένειας Κοέν. Ο σημερινός επικεφαλής της Μοσάντ, Δαβίδ Μπαρνέα, δήλωσε κατά τη διάρκεια της τελετής: «Δεν τον έπιασαν λόγω των πολλών μηνυμάτων που έστειλε ή λόγω της πίεσης από τα κεντρικά γραφεία της Μοσάντ, αλλά επειδή ο εχθρός παρακολουθούσε τις εκπομπές του και εντόπισε το σημείο τους. Ηταν αποτέλεσμα της δικής τους ικανότητας. Και ο Ελι συνέχισε να λέει την ίδια ιστορία για πολύ καιρό αφότου συνελήφθη. Αντίκρισε στα ίσα τους βασανιστές του», ανέφερε, τονίζοντας ότι αποτελεί πράκτορα-υπόδειγμα για όλους τους εργαζομένους στη Μοσάντ.

Την περασμένη εβδομάδα, η Νάντια Κοέν, 87 ετών πλέον, μαζί με τα παιδιά και τα εγγόνια της, περιηγήθηκαν στο μουσείο, το οποίο ακόμα δεν έχει ανοίξει για το κοινό.

«Θέλαμε ένα μέρος που θα τιμά τη μνήμη του εδώ και πολλά χρόνια, αλλά δεν το είχαμε καταφέρει, γιατί υπήρχαν κάποιοι που δεν ήθελαν να γίνουν γνωστές όλες οι πτυχές της ιστορίας του. Επιτέλους, του αποδόθηκε ιστορική δικαιοσύνη», δήλωσε συγκινημένη η σύζυγός του.

Τη Δευτέρα, η κόρη του Κοέν απηύθυνε έκκληση στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να μεσολαβήσουν ώστε τα λείψανα του πατέρα της να επιστραφούν στην οικογένεια.

In a Special Interview with @i24NEWS_AR, Sophie Ben Dor, the daughter of Israeli spy Eli Cohen, has asked the #UAE to help bring home her father's body@owenalterman explains why the ask shows how members of the Israeli public increasingly trust the #AbrahamAccords#TheRundown pic.twitter.com/cq98isZbVr

— i24NEWS English (@i24NEWS_EN) December 26, 2022

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News