Ηταν ο κορυφαίος ποδοσφαιριστής όλων των εποχών; Οι παλαιότεροι θα πουν, ανεπιφύλακτα, «ναι». Ιδίως όποιοι τον είδαν να πρωταγωνιστεί στο Μουντιάλ του 1970, το πρώτο με οικουμενική, έγχρωμη τηλεοπτική μετάδοση. Σπουδαίοι παίκτες υπήρξαν και πριν από εκείνον –ο Σίβορι, ο Στάνλεϊ Μάθιους, ο Φέρεντς Πούσκας, ο Αλφρέδο ντι Στέφανο–, όμως τέτοιος ζογκλέρ δεν είχε εμφανιστεί στα γήπεδα ποτέ στο παρελθόν. «Τι σημαί­νει Πελέ; G‑O-D (θεός)», ήταν ο τίτλος των Times την επομένη του τελι­κού, στον οποίο η Βρα­ζι­λία νίκησε (4–1) την Ιταλία.

Οι νεότεροι θα δώσουν την ψήφο τους στον Μαραντόνα, τον Ρονάλντο ή τον Μέσι. Δεν τον πρόλαβαν να παίζει στη Βραζιλία των τριών Παγκοσμίων Κυπέλλων (1957-1971), ούτε στη Σάντος (1956-1974). Κάποιοι τον θυμούνται στο λυκόφως της μυθικής του καριέρας: στους Νιού Γιόρκ Κόσμος (1975-1977), που ήταν κάτι σαν περιοδεύων ποδοσφαιρικός θίασος. Κάποιοι άλλοι τον έχουν δει ως 40άρη… αιχμάλωτο πολέμου (Λουίς Φερνάντεζ) στην ταινία «Η μεγάλη απόδραση των 11». Μόνο το μαγικό «ψαλιδάκι» του –που ήταν πραγματική σκηνή– μαρτυρούσε την προνομιακή σχέση του θρυλικού Βραζιλιάνου με την μπάλα. Ή σε παλαιολιθικά στιγμιότυπα στο Youtube.

Greatest οf All Time ή όχι, ο Εντσον Αράντες ντο Νασιμέντο, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα (το παρατσούκλι «Πελέ», του το κόλλησε ένας συμμαθητής του), πέρασε στην Ιστορία ως ο πρώτος απόλυτος σταρ που γνώρισαν τα σπορ. Ο πρώτος παγκοσμίως αναγνωρίσιμος αθλητής, χάρη και σε μια σειρά από διαφημιστικά σποτάκια που έκαναν τον γύρο της Γης. Ο πρώτος σόουμαν του ποδοσφαίρου που έγινε σύμβολο του «ωραίου παιχνιδιού», όπως ο ίδιος το περιέγραψε. Ο πρώτος εκατομμυριούχος της μπάλας.

Υπερηφανευόταν πως είχε πετύχει συνολικά 1.283 γκολ. Λογάριαζε και εκείνα που είχε σκοράρει σε αγώνες επίδειξης, επί πληρωμή, σαν αυτούς που η Σάντος έπαιξε στην Ελλάδα. Νίκησε την ΑΕΚ (3-0) και τον Παναθηναϊκό (3-2) και ηττήθηκε από τον Ολυμπιακό (2-1). «Κι ακόμη σε θυμούνται, η Σάντος κι ο Πελέ…», καμαρώνει ο ύμνος των «ερυθρολεύκων». Σε επίσημα ματς είχε σκοράρει πολύ λιγότερα τέρματα (753), αλλά το ένα καλύτερο από το άλλο. Θεαματικά και με υψηλό συντελεστή δυσκολίας.

Ποδοσφαιρική ιδιοφυΐα

Η Βραζιλία της εποχής του ήταν γεμάτη από «ιερά τέρατα» των γηπέδων: Γκαρίντσα, Βαβά, Ζαγκάλο, Ντιντί, Κάρλος Αλμπέρτο, Τοστάο, Ζαϊρζίνιο, Ζέρσον, Ριβελίνο… Ο Πελέ κατάφερε να ξεχωρίσει επειδή ήταν ο πληρέστερος παίκτης που εμφανίστηκε ποτέ. Σκόραρε με κάθε πιθανό και απίθανο τρόπο. Είχε πολύ δυνατό σουτ και ήταν εξαιρετικός στον αέρα, παρά το μέτριο ανάστημά του (1,73 μ.). Πάσαρε με αξιοθαύμαστη ακρίβεια. Η ντρίμπλα του υπήρξε παροιμιώδης, με πιο χαρακτηριστική τη λεγόμενη «dribble da vaca» (ντρίμπλα της αγελάδας). Η κίνηση με την οποία απέφυγε τον γκολκίπερ της Ουρουγουάης στον ημιτελικό του 1970, θεωρείται μια από τις πιο εμβληματικές φάσεις στην ιστορία του ποδοσφαίρου. Ηταν δεινός εκτελεστής των πέναλτι (για τα οποία έλεγε ότι είναι ο πιο δειλός τρόπος να βάζεις γκολ), αλλά και σπεσιαλίστας των φάουλ. Ο Εδoυάρδο Γκαλεάνο έχει γράψει στο βιβλίο του πως όταν ο Πελέ εκτελούσε φάουλ, οι αντίπαλοι που σχημάτιζαν τείχος στέκονταν με το πρόσωπο στραμμένο προς το τέρμα τους, για να μη χάσουν το γκολ.

Η ποδοσφαιρική του ιδιοφυΐα, η τεχνική και η φαντασία του, οι ξαφνικές αλλαγές κατεύθυνσης και οι προσποιήσεις του, έκαναν ακόμη και τις πιο ξακουστές άμυνες να υποφέρουν. «Πώς θα μπορούσα να εξουδετερώσω τον Πελέ; Με κιμωλία στον μαυροπίνακα», είχε παραδεχτεί ο Σέζαρ Λουίς Μενότι, ο προπονητής που οδήγησε την Αργεντινή στην κατάκτηση του Παγκοσμίου Κυπέλλου το 1978.

Στα μυστικά της μπάλας τον μύησε ο πατέρας του, Ζοάο Ράμος ντο Νασιμέντο ή Ντοντίνιο, που υπήρξε ποδοσφαιριστής, αλλά χωρίς αξιόλογη καριέρα. Ο «Ντίκο» –έτσι τον φώναζαν χαϊδευτικά οι γονείς του– ονειρευόταν από μικρός να γίνει σπουδαίος παίκτης. Για να κάνει τον πατέρα του υπερήφανο. Για να μη χρειάζεται η μητέρα του να καθαρίζει σπίτια πλουσίων. Παράτησε το σχολείο στην τέταρτη τάξη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και άρχισε να εργάζεται. Το πρωί ως υπάλληλος σε καταστήματα που πουλούσαν τσάι και το βράδυ ως λουστράκος έξω από τους κινηματογράφους. Με τις οικονομίες του αγόρασε την πρώτη του μπάλα για να παίζει με τους φίλους του. Η ομάδα του («Οι Ξυπόλυτοι») τον έχασε νωρίς. Ηταν μόλις 15 όταν η Σάντος ανακάλυψε αυτό το «Pérola Negra» (Μαύρο Μαργαριτάρι) μέσα στις λάσπες της αλάνας.

Οικουμενική αναγνώριση

Αν και δεν είχε την ευκαιρία να δώσει τις παραστάσεις του στην Ευρώπη (το 1961 ο Πρόεδρος της Βραζιλίας Ζάνιου Κουάντρους τον ανακήρυξε «εθνικό θησαυρό», απαγορεύοντας τη μεταγραφή του στη Ρεάλ Μαδρίτης ή στη Μίλαν), ο Πελέ κέρδισε την παγκόσμια αναγνώριση. Αναδείχθηκε «Ποδοσφαιριστής του Αιώνα» από τη FIFA, την UNICEF, το France Football και τη Διεθνή Ομοσπονδία Ιστορίας και Στατιστικής Ποδοσφαίρου (IFFHS), «Αθλητής του Αιώνα» από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή, την Equipe και το Reuters, έλαβε τον τίτλο του ιππότη στη Μεγάλη Βρετανία, έγινε δεκτός στο Hall of Fame του ποδοσφαίρου και ονομάστηκε «Πρεσβευτής καλής θελήσεως» της UNESCO. Μέχρι και η Βόρεια Κορέα εξέδωσε γραμματόσημο με τη μορφή του, το 1989. Το Time τον συμπεριέλαβε στα 100 πιο σημαντικά πρόσωπα του 20ού αιώνα.

Μια σκοτεινή πλευρά του

«Τα δικά του 15 λεπτά δημοσιότητας θα διαρκέσουν 15 αιώνες», είπε για εκείνον ο Αντι Γουόρχολ, παραφράζοντας τη γνωστή θεωρία του. Αλλά η λαμπρή ιστορία του Πελέ είχε και τη σκοτεινή της πλευρά. Κατηγορήθηκε, πρωτίστως από τους Βραζιλιάνους που τον λάτρεψαν, ότι έζησε μέσα στον πλούτο και στη χλιδή, αδιαφορώντας για τα τεράστια κοινωνικά ζητήματα της χώρας του. Οχι μόνο σιώπησε, αλλά και πρωταγωνίστησε στην προπαγάνδα του αδίστακτου δικτάτορα Εμίλιο Μέντιτσι, που άρπαξε πραξικοπηματικά την εξουσία. Το έκανε για τα χρήματα;

Οταν η εθνική Βραζιλίας επέστρεψε θριαμβεύτρια από το Μουντιάλ του 1970, ο Πελέ (και οι συμπαίκτες του) δέχτηκαν από τον στρατηγό ένα αστρονομικό μπόνους 20.000 δολαρίων – ο βασικός μισθός ήταν τότε 40 δολάρια. Ή μήπως πίστευε πραγματικά αυτό που είχε πει από τηλεοράσεως, ότι «η Βραζιλία δεν είναι ώριµη για να έχει δηµοκρατία»; Κάποτε, για χάρη του Πελέ είχε διακοπεί ένας εμφύλιος πόλεμος στη Νιγηρία. Μία του λέξη θα αρκούσε για να ζήσουν οι συμπατριώτες του λίγο καλύτερα.

Οταν κατέκτησε τις ΗΠΑ

Αποσύρθηκε το 1974. Στα 34. Για να τον θυμάται ο κόσμος ακμαίο. «Βασιλιά», όπως τον είχε χαρακτηρίσει στα 17 του ο θεατρικός συγγραφέας, Νέλσον Ροντρίγκες. Επέστρεψε, όμως, την επόμενη χρονιά, υπογράφοντας τριετές συμβόλαιο με την ομάδα Κόσμος της Νέας Υόρκης, έναντι 7 εκατ. δολαρίων. Δεν ήταν πια ο «μάγος» του παρελθόντος, όμως η παρουσία του στα αμερικανικά γήπεδα εκτόξευσε τον αριθμό των θεατών κατά 80%. Την 1η Οκτω­βρί­ου 1977 έδωσε την τελευταία του παράσταση, στο Στάδιο Giants του Νιού Τζέρ­σεϊ, μπρο­στά σε 78.000 φιλά­θλους. Ανάμεσά τους, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζί­μι Κάρ­τερ και ο θρυλικός πυγμάχος Μοχάμεντ Αλι. Στο πρώτο 45λεπτο έπαιξε με την Κόσμος και στο δεύτερο με τη Σάντος.

Μέχρι να μεσουρανήσει ο ήλιος του Ντιέγκο Μαραντόνα, στα μέσα των 80s, το όνομα του Πελέ ήταν ταυτόσημο με το ποδόσφαιρο. Ούτε ο τεράστιος Γιόχαν Κρόιφ δεν κατάφερε να τον επισκιάσει. Ο ίδιος ο Ολλανδός είχε αναγνωρίσει την ανωτερότητα του βραζιλιάνου άσου, λέγοντας: «Νέος Ντι Στέφανο μπορώ να γίνω, αλλά όχι νέος Πελέ. Αυτός ο παίκτης ξεπερνά τα όρια της λογικής».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News