Τον τελευταίο χρόνο, σημαντικό κομμάτι της εγχώριας ειδησεογραφίας αφορά παραλλαγές ενός ειδεχθούς και σοκαριστικού τρίπτυχου: σεξουαλική βία, ανηλικότητα και Διαδίκτυο. Η προφυλάκιση γνωστού συγγραφέα παιδικών βιβλίων για κατοχή δύο σκληρών δίσκων με υλικό παιδικής πορνογραφίας πυροδοτεί ξανά τον δημόσιο διάλογο γύρω από αυτό το φαινόμενο, το οποίο σκιαγραφεί δύσπεπτα κοινωνικά προβλήματα και αγγίζει πεδία που προκαλούν μεγαλόστομες, πλην συχνά κούφιες, αποδοκιμασίες. Αυτές δημιουργούν θόρυβο, ο οποίος καλύπτει έναν πυρήνα που είναι δύσκολο να προσεγγιστεί, πόσο μάλλον να αντιμετωπιστεί.

Παρά το γεγονός ότι η παιδική πορνογραφία έχει φυτευτεί σε κάθε πιθανή γωνιά του Διαδικτύου και είναι ένα πρόβλημα που πλήττει τον παγκόσμιο ιστό και την παγκόσμια κοινότητα, η ενημέρωση προς όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη της κοινωνίας παραμένει μικρή και έρχεται από μη κυβερνητικές οργανώσεις.

«Δυστυχώς, παρά τη συχνότητα του φαινομένου της παιδικής πορνογραφίας, δεν υπάρχει ακόμη αρκετή ενημέρωση πάνω στο φαινόμενο ώστε να προστατευθούν τόσο οι γονείς όσο και τα ίδια τα παιδιά. Λόγω της σκληρότητας του περιεχομένου, οι άνθρωποι αποφεύγουν να συζητάνε και να ενημερώνονται για τις εκτάσεις που παίρνει το ζήτημα. Εκεί ακριβώς κρύβεται και το λάθος της κοινωνίας μας» λέει η Κέλλυ Ιωάννου, λέκτορας Εγκληματολογίας και διευθύντρια του Διεθνούς Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας. 

«Η σεξουαλική κακοποίηση των ανηλίκων μέσω εικόνας αποτελεί μια τεράστια απειλή και ο μόνος τρόπος να την αντιμετωπίσουμε είναι μέσα από τη γνώση και τη συχνή ενημέρωση για κάθε εξέλιξη που προκύπτει», προσθέτει.

Ο όρος και η χρήση του

«Παιδική πορνογραφία είναι κάθε αναπαράσταση, με οποιοδήποτε μέσο, ​​ενός παιδιού που εμπλέκεται σε σεξουαλικές δραστηριότητες ή οποιαδήποτε αναπαράσταση των σεξουαλικώς σχετιζόμενων μερών του σώματος ενός παιδιού για πρωτίστως σεξουαλικούς σκοπούς». 

Οταν σκεφτόμαστε τον όρο, πιθανότατα το μυαλό μας πηγαίνει σε φωτογραφίες και βίντεο. Η κυρία Ιωάννου εξηγεί, όμως, ότι «το υλικό αυτό μπορεί να αφορά φωτογραφίες, ταινίες, σχέδια, κινούμενα σχέδια, ψηφιακές εικόνες, καρικατούρες και πίνακες ζωγραφικής, ηχογραφήσεις φωνής και τηλεφωνικές συνομιλίες, παιχνίδια κ.ο.κ.».

Τονίζει πως, όταν πρόκειται για περίπτωση που συμμετέχουν παιδιά ή έφηβοι, «συμβαίνει τόσο κατά τη στιγμή της παραγωγής του πορνογραφικού υλικού, όσο και κατά τη διανομή, τη διάδοση, την εισαγωγή, την εξαγωγή, την προσφορά, την πώληση, την κατανάλωση ή την κατοχή του» και γι’ αυτό προβλέπονται ποινές για όλες αυτές τις περιπτώσεις.

Ταυτόχρονα, «ορισμένες νομοθεσίες προτιμούν να αποφεύγουν τη χρήση του όρου “παιδική πορνογραφία”, επειδή παραπέμπει σε μια ουσιαστικά ενήλικη δραστηριότητα, που λαμβάνει χώρα με τη συγκατάθεση όλων των μερών και θεωρείται ότι δυνητικά εξομαλύνει ή νομιμοποιεί σοβαρά εγκλήματα, όπως η σεξουαλική κακοποίηση, και παραβιάσεις των δικαιωμάτων των παιδιών και των εφήβων, υποδηλώνοντας ότι αυτό το σεξουαλικό υλικό είναι νόμιμο ή ότι έχει δημιουργηθεί με τη συγκατάθεση των παιδιών ή των εφήβων».

Οι πραγματικές διαστάσεις

Τα περιστατικά είναι αδύνατο να καταγραφούν στην ολότητά τους, επειδή όσοι αλληλεπιδρούν με τέτοιο υλικό είναι αρκετά ενημερωμένοι τεχνολογικά ώστε να μπορούν να κρύβονται στα διαδικτυακά τοπία και να θολώνουν τα ψηφιακά τους ίχνη. Και είναι πολλοί, σύμφωνα με τα στοιχεία του Internet Watch Foundation (IWF), μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης με βάση το Ηνωμένο Βασίλειο. 

Μέσω της ιστοσελίδας του μπορεί κανείς, επώνυμα ή ανώνυμα, από οποιοδήποτε σημείο της Γης, να καταγγείλει τέτοιες εικόνες. Εάν η καταγγελία θεωρηθεί έγκυρη από τον οργανισμό, αυτός, σε συνεργασία με κυβερνήσεις, αστυνομικές αρχές και τεχνολογικές πλατφόρμες. θα επιχειρήσει την αφαίρεση του υλικού.

Μόνο το 2021, η ΜΚΟ δέχτηκε 361.062 καταγγελίες, 20% περισσότερες από την προηγούμενη χρονιά, και κατέβασε 252.194 ξεχωριστά URL στα οποία μπορεί να φιλοξενούνταν από μια εικόνες, βίντεο ή οποιοσδήποτε άλλος τύπος σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων μέσω εικόνας – άρα οι διαστάσεις του φαινομένου είναι αριθμητικά ασύλληπτες. Παρά το γεγονός ότι το IWF έχει δεχτεί κριτική για αναποτελεσματικότητα, λογοκρισία και ψευδή θετικά αποτελέσματα, είναι μια από τις λίγες πηγές που συγκεντρώνουν και δημοσιοποιούν ετησίως διεθνή στοιχεία για τέτοια περιστατικά, από το 1996.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Τα Νέα, 288 περιπτώσεις παιδικής πορνογραφίας απασχόλησαν τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος το 2021, περίπου όσες και τα προηγούμενα τρία χρόνια, ενώ σε αυτά τα τέσσερα χρόνια έχουν ταυτοποιηθεί 89 παιδιά-θύματα – καθώς τις Αρχές απασχολούν και περιπτώσεις διεθνών κυκλωμάτων.

Κορίτσια 11-13 ετών τα συχνότερα θύματα

Επτά στις δέκα καταγγελίες που έγιναν στο IWF αφορούσαν παιδιά ηλικίας 11-13 ετών και το 97% όλου του υλικού, ανεξαρτήτως ηλικίας, απεικόνιζε κορίτσια. Ενα σοκαριστικό στοιχείο είναι πως, αν εξαιρεθεί το 7% των περιστατικών, που αφορά βρέφη ή νήπια (0-6 χρονών), πάνω από το μισό υλικό είναι «αυτοδημιούργητο».

Είναι, δηλαδή, υλικό που παράγει μέσω webcam ή κάμερας smartphone μόνο του ένα παιδί, το οποίο έχει αποπλανηθεί, εξαπατηθεί ή εκβιαστεί. Η εικόνα μπορεί να μεταδίδεται live σε πλατφόρμες που το υποστηρίζουν. Σύμφωνα με το IWF, πρόκειται για μια τάση που συνδέεται με τον εγκλεισμό λόγω των περιοριστικών μέτρων  κατά της Covid-19, 

«Εγώ, από τη θεωρία και την πράξη βγάζω το συμπέρασμα», εξηγεί η δικηγόρος Ιωάννα Στεντούμη, εξειδικευμένη σε ζητήματα έμφυλης βίας και παιδικής προστασίας, «ότι έχει αυξηθεί ο αριθμός των καταγγελιών, αλλά έχουν αυξηθεί και τα περιστατικά σεξουαλικής βίας σε ανήλικα. Ενας λόγος είναι ο εγκλεισμός, γιατί αυτό το φαινόμενο έχει διαρρήξει τελείως και τις κοινωνικές και τις οικογενειακές σχέσεις».

Ακόμα, υπογραμμίζει πως η σεξουαλικοποίηση των πολύ μικρών κοριτσιών είναι φανερή και στην καθημερινότητα. Από την υπόθεση του δωδεκάχρονου κοριτσιού στον Κολωνό που περιγράφηκε με λέξεις όπως «κοπέλα» ή «δεσποινίδα», έως τις «αποκριάτικες στολές που είναι διαθέσιμες για μικρά κορίτσια». «Αυτό συνέβαινε από παλιά. Μεγάλοι άντρες, δηλαδή, να μιλάνε για μικρά κορίτσια σαν να είναι γυναίκες. Αλλά πάνω σε αυτό που ήδη υπήρχε, η αντικειμενοποίηση δηλαδή του γυναικείου, ακόμα και του κοριτσίστικου σώματος, έχει προστεθεί  τώρα και ο παράγοντας της ολοένα και εξελισσόμενης τεχνολογίας».

 Η περίπτωση των εφήβων 

Οσο περισσότερο πλησιάζουμε στην ενηλικίωση, τόσο μειώνονται τα ποσοστά επιβεβαιωμένων καταγγελιών (λίγο παραπάνω από 2%). Αυτό δεν έχει να κάνει, φυσικά, με την πραγματικότητα, αλλά με τη δυσκολία των ειδικών να ταυτοποιήσουν την ηλικία των θυμάτων. Μεγάλο κομμάτι του υλικού που παράγουν έφηβοι μπορεί να έχει ως μοναδικό παραλήπτη έναν συνομήλικο, ο οποίος θα το διαρρεύσει στην παρέα του ή απευθείας στο Διαδίκτυο.

«Είναι απαραίτητο τα παιδιά να λαμβάνουν την απαραίτητη γνώση σχετικά με τους κινδύνους της δημοσιοποίησης μιας προσωπικής τους φωτογραφίας ή βίντεο», εξηγεί η κυρία Ιωάννου. «Είναι ανάγκη να γνωρίζουν τι μήνυμα και τι φωτογραφίες στέλνουν σε συνομιλίες αγνώστων ή ακόμη και γνωστών τους ατόμων, καθώς έχουν υπάρξει πολλές περιπτώσεις διασυρμού και δημοσιοποίησης του προσωπικού περιεχομένου που ανταλλάσσεται μεταξύ δύο ατόμων».

«Δεν υπάρχει καμία προστασία των θυμάτων ούτε καμία κοινωνική αντιμετώπιση, ώστε τα παιδιά να ξεπεράσουν έμφυλα στερεότυπα και να μην αντικειμενοποιούν το σώμα του άλλου ανθρώπου», αναφέρει η κυρία Στεντούμη. «Θα έπρεπε, αν κάποιο άτομο αντιληφθεί ότι ένα ανήλικο πρόκειται να τελέσει κάποιο αδίκημα κακοποίησης, μέσω της εισαγγελίας ανηλίκων, να απευθυνθεί στην υπηρεσία επιμελητών ανηλίκων –δυνατότητα που ήδη υπάρχει, αν και θα έπρεπε να μην ξεκινάει από την εισαγγελία αλλά να υπάρχει εναλλακτικός τρόπος προσέγγισης– πριν το ανήλικο φτάσει στο ποινικό αδίκημα, ώστε να αρχίσει να λειτουργεί και η πρόληψη», τονίζει. 

Επισημαίνει, ακόμα, ότι σε μεγάλο όγκο προσωπικών εικόνων γυναικών στην πλατφόρμα chatpic.org, που ανακαλύφθηκε, «υπήρχαν και φωτογραφίες ανηλίκων που είχαν ανεβάσει άλλα ανήλικα ή ακόμα και οι ίδιοι οι συγγενείς τους».

Νομική αντιμετώπιση

Σε περίπτωση που αποκαλυφθεί σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκου μέσω εικόνας με οποιονδήποτε τρόπο, η αντιμετώπιση της υπόθεσης είναι συνήθως επίπονη και συχνά όχι αποτελεσματική, λόγω του άγραφου κανόνα που λέει πως «ό,τι ανεβαίνει στο Ιντερνετ, δεν κατεβαίνει ποτέ».

«Τρόπος αντιμετώπισης υπάρχει, αλλά είναι σαν τη Λερναία Υδρα. Γιατί, ακόμα και να κατέβει το υλικό (βίντεο ή φωτογραφία) από το συγκεκριμένο προφίλ, αυτό μπορεί να έχει ήδη αποθηκευτεί και αναπαραχθεί από εκατοντάδες προφίλ. Είναι πρακτικά αδύνατο να γνωρίζει το θύμα σε πόσους υπολογιστές μπορεί να υπάρχει το υλικό», εξηγεί η κυρία Στεντούμη.

Οι ποινές που εμπίπτουν στην ομπρέλα των αδικημάτων που αφορούν κατοχή ή πώληση τέτοιου υλικού είναι από ένα έως δύο χρόνια φυλάκιση και κάποια χρηματική ποινή. Αυτό αλλάζει στην περίπτωση παραγωγής τέτοιου υλικού και προσαρμόζεται ανάλογα με την ηλικία του ανηλίκου. 

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η δικαστική διαδικασία είναι και αυτή τραυματική για το παιδί. «Αυτό το πράγμα που έγινε στην περίπτωση του δωδεκάχρονου κοριτσιού είναι τραγικό, αλλά και κατά παράβαση της σχετικής νομοθεσίας. Δεν είναι δυνατόν να δημοσιεύονται τμήματα  από τη δικογραφία ή να καλείται τόσες φορές για κατάθεση» εξηγεί η κυρία Στεντούμη περιγράφοντας τη συγκεκριμένη υπόθεση. «Θα έπρεπε να λειτουργεί το Σπίτι του Παιδιού, μια μονάδα όπου μπορεί να πάει το παιδί μια φορά να καταθέσει και ό,τι ερωτήσεις γίνονται, να γίνονται με την παρουσία ειδικού ψυχικής υγείας». 

Η στάση του γονιού

Φυσικά, το ζήτημα είναι τα πράγματα να μη φτάνουν ποτέ ως εκείνο το σημείο. «Συχνά, οι γονείς δεν είναι σωστά ενημερωμένοι για το ζήτημα της σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων μέσω της εικόνας, με αποτέλεσμα να τρομοκρατούνται και στην προσπάθεια να προστατεύσουν τα παιδιά τους καταφέρνουν μόνο να τα απομακρύνουν», εξηγεί η κυρία Ιωάννου. «Τέτοιοι τρόποι είναι ο διαρκής έλεγχος και ο περιορισμός της ελευθερίας του εφήβου».

Πρέπει, δηλαδή, ο γονιός να είναι ενήμερος ότι το παιδί του κάποια στιγμή θα αποκτήσει σεξουαλική ζωή, η οποία ίσως να υπάρχει και στο Διαδίκτυο, και να μιλήσει στα έφηβα παιδιά του για το πώς θα είναι ασφαλή, εάν κάνουν, π.χ. «sexting» (διαδικτυακή ανταλλαγή υλικού με σεξουαλικό περιεχόμενο), ώστε να μειωθεί η βλάβη.

Αυτή η διαδικασία, όμως, ξεκινάει πολύ πριν την εφηβεία. «Η ουσία είναι να υπάρξει ένα κλίμα εμπιστοσύνης, αλληλοκατανόησης και αποδοχής μεταξύ γονέα και παιδιού, ώστε το τελευταίο να νιώσει την ασφάλεια να “ανοιχτεί” και να εξωτερικεύσει τους προβληματισμούς και τα άγχη του».

Πολύ συχνά, οι κακές πρακτικές προκαλούνται εξαιτίας της τεχνολογικής ημιμάθειας που πλήττει μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Και αυτό πρέπει να αλλάξει. «Από τη στιγμή που οι γονείς βλέπουν το παιδί τους να αφιερώνει ένα μεγάλο ποσοστό της ημέρας στο Διαδίκτυο, πρέπει και οι ίδιοι από την πλευρά τους να αποκτήσουν τεχνογνωσία. Οι γονείς, δηλαδή, θα πρέπει να πληροφορηθούν ή να απευθυνθούν σε κάποιον σύμβουλο σχετικά με τις νέες εξελίξεις, τις προεκτάσεις που μπορεί να πάρει η τεχνολογία και τους κινδύνους που ελλοχεύουν». 

Πέρα από το σπίτι

«Αυτό είναι και θέμα των γονιών, αλλά δεν είναι μόνο δικό τους θέμα, από την άποψη ότι είναι κοινωνικό ζήτημα», σημειώνει η κυρία Στεντούμη. «Η Πολιτεία πρέπει να φροντίσει για την πρόληψη του φαινομένου, πέρα από τις ποινές, και με δημιουργικούς τρόπους στην εκπαίδευση».

«Θα πρέπει να υπάρχουν μαθήματα στα σχολεία για το σώμα και τη σεξουαλικότητα ήδη από το Δημοτικό, ώστε τα παιδιά να μαθαίνουν τα όρια του σώματος. Πρέπει όλα τα παιδιά από μικρή ηλικία να γνωρίζουν ότι δεν πρέπει κανένας και καμία να απλώνει το χέρι πάνω στο σώμα τους χωρίς να το θέλουν, ακόμα και αν είναι ο προπονητής, ο δάσκαλος, η γιαγιά, ο παππούς και η μάνα σου η ίδια. Να μάθουν τα παιδιά τα δικαιώματά τους», τονίζει η ίδια.

«Δυστυχώς, το ζήτημα της πορνογραφίας και γενικότερα της γύμνιας εξακολουθεί να είναι για την Ελλάδα ταμπού» λέει η κυρία Ιωάννου. «Πόσες φορές μας έχει τύχει η άβολη στιγμή να δεχτούμε μια ερώτηση από το παιδί μας, τύπου “Μαμά, γιατί αυτή η γυναίκα είναι γυμνή;” και να ακολουθεί το αντίστοιχο “πάγωμα” και προσπάθειες αποφυγής απάντησης; Το κλίμα αυτό επικρατεί και στο σχολικό περιβάλλον. Οποιαδήποτε θέματα περί σεξουαλικότητας και γεννητικών οργάνων θεωρούνται άσεμνα και ντροπιαστικά. Δεν υπάρχει η κατάλληλη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση από το σχολείο, ώστε τα παιδιά, πριν εισέλθουν στη φάση της εφηβείας, να αναπτύξουν μια υγιή και θετική εικόνα της σεξουαλικότητάς τους, να αισθάνονται άνετα με το σώμα τους και να αγαπήσουν τον εαυτό τους. Μόνο με την κατάλληλη διαπαιδαγώγηση από το σχολείο και από τους γονείς θα μπορέσει το παιδί να ξεχωρίσει ποιο άγγιγμα από κάποιον ενήλικα θεωρείται αποδεκτό και ποιο όχι».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News