Οι χρήστες του Instagram κανονικά θα αφιέρωναν μερικές γρήγορες ματιές στην φωτογραφία που ανέβηκε στην ιστοσελίδα του Ruisrock φεστιβάλ: μια νέα, ωραία και χαμογελαστή γυναίκα με ξεφτισμένα τζιν σορτς, δερμάτινο τζάκετ και αρβύλες να κατευθύνεται ανέμελα αλλά και αποφασισμένα προς το μέρος τους, έχοντας για φόντο το παρασκήνιο της μουσικής εκδήλωσης. Ωστόσο αυτή η φωτογραφία έκανε  να ανοίξουν διάπλατα ακόμα και μάτια θαμπωμένα από εικονικούς καταρράχτες, επειδή ήταν η ψηφιακή εικόνα της Σάνα Μαρίν, πρωθυπουργού της Φινλανδίας.

Το ροκ, ένα μουσικό σώμα με ιστορία αρκετών δεκαετιών, συντίθεται και ανανεώνεται από όλα τα σώματα των δημιουργών και φίλων του. Αυτή η σταθερά δημοφιλής μουσική , παρά την εμπορευματοποίησή της, αποτελεί μια αστείρευτη γεννήτρια αυθεντικότητας, αφού η ιστορία της συνδέεται με τόσα κινήματα απελευθέρωσης του σώματος, του εαυτού και με έμφαση στο ξύπνημα της φαντασίας και των συναισθημάτων. Ιδιαίτερα στις υπερβόρειες χώρες οι ατέλειωτες καλοκαιρινές μέρες σε συνδυασμό με ροκ φεστιβάλ προσφέρονται για ξενύχτι και χορό. Το ροκ, παραμένοντας η μουσική μιας ζωής ανοιχτής στις αναζωογονητικές εμπειρίες, όπως την αγάπη και την απόλαυση της στιγμής, δεν παύει να ενώνει και  να δονεί τα πλήθη στους  ρυθμούς του, διαλυτικούς για κάθε όριο που μας χωρίζει.  Γιατί η Σάνα Μαρίν να μην συμμετέχει ελεύθερα σε αυτό;

Αλλά ποια Μαρίν από τις δύο, η πολιτικός ή η γυναίκα προκάλεσε με την ψηφιακή παρουσία της στο Instagram, όλα αυτά τα (θετικά) σχόλια;

Τα δύο σώματα του ηγέτη

Τα όρια ανάμεσα σε δημόσιο και ιδιωτικό πρόσωπο του ηγέτη σκιαγραφήθηκαν μέσα από το πολιτικο-θεολογικό μοντέλο του Μεσαίωνα σχετικά με  τα δύο σώματα του βασιλιά, όπως αυτό αναλύεται  τον Ernst Kantorowicz στο αντίστοιχο έργο του. Σύμφωνα με αυτό, ο κάθε ηγεμόνας – συνήθως άνδρας σε εκείνες τις πατριαρχικές κοινωνίες – διχαζόταν αναπόφευκτα ανάμεσα στα δύο του σώματα, τα οποία αλληλοσυγκρούονταν. Το ένα αντιστοιχούσε στον «φυσικό» βασιλιά, δηλαδή το φυσικό πρόσωπό του και το άλλο, το πολιτικό σώμα στον «μυστικό βασιλιά». Το μυστικό, πολιτικό σώμα συντονιζόταν με  απαιτήσεις του βασιλικού αξιώματος, το οποίο ήταν άφθαρτο και αιώνιο, ακόμα και μετά τον θάνατο του φυσικού σώματος. Η σύγκρουση ανάμεσα στα δύο γινόταν κρίσιμη, όταν ο ηγεμόνας αποτύχαινε στον διακυβερνητικό ρόλο του, με αποτέλεσμα την αυτοκαταστροφή του. Αυτό εκφράζεται πολύ εύστοχα στα τραγικά πολιτικά έργα του Σαίξπηρ, «Ριχάρδος ΙΙ», «Ριχάρδος ΙΙΙ» και «Ιούλιος Καίσαρας». Η ανισορροπία μεταξύ των δύο ηγεμονικών σωμάτων μπορούσε να οδηγήσει στην μοιραία κυριαρχία του ενός πάνω στο άλλο. Τότε, εντελώς τραγικά ο  βασιλιάς πρόδινε τον ίδιο του τον εαυτό. Μόνο οι  ισχυροί και ευέλικτοι, άρα  πετυχημένοι βασιλιάδες – ελάχιστοι δηλαδή-  κατάφερναν να εξισορροπήσουν τις αντικρουόμενες απαιτήσεις ανάμεσα στα δύο σώματά τους, διατηρώντας και τις διαχωριστικές γραμμές, αλλά και την ανάπτυξη και των δύο. Αυτό το πετύχαιναν με  όπλο μια βασική αρετή: την αυτοσυγκράτηση, η αλλιώς εγκράτεια, εμπνευσμένη από την φιλοσοφία του Αριστοτέλη.

Σπάνια περίπτωση μιας βασίλισσας που κατάφερε να κρατήσει την ισορροπία μεταξύ των δύο σωμάτων, με τίμημα όμως να παραμείνει άγαμη, αποτελεί η Ελισάβετ Α΄, μια από τις ισχυρότερες ηγέτιδες της αγγλικής ιστορίας. Αυτό το πέτυχε αντιμετωπίζοντας επιδέξια τα στερεότυπα του φύλου, ακλόνητα στην εποχή της . Έτσι, σύμφωνα με τον Edmund Spencer – όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Gary Wills «Making Make-Believe Real” – η Ελισάβετ« έφερε δύο πρόσωπα, το ένα της πιο ηγεμονικής βασίλισσας ή αυτοκράτειρας, το άλλο μιας ενάρετης και όμορφης κυρίας». Μην θέλοντας να αποδεχτεί πως το φυσικό της σώμα ήταν κατώτερο από ένα ανδρικό, όπως θεωρούνταν στην εποχή της, η ίδια η Ελισάβετ δήλωσε:  « Ξέρω ότι έχω το σώμα μιας τρωτής και αδύναμης γυναίκας, αλλά έχω την καρδιά και το στομάχι ενός βασιλιά». Έτσι εξίσωσε έμμεσα το σώμα της με εκείνο ενός βασιλιά, αφού η καρδιά και το στομάχι ανήκαν στο γυναικείο σώμα της. Με τον τρόπο αυτόν προσάρμοσε όσο πιο ευέλικτα μπορούσε την πολιτική θεολογία των δύο σωμάτων στον εαυτό της.

Σαν καλοί ηθοποιοί

Η επιτυχημένη πολιτική επικοινωνία στις μέρες μας απαιτεί να ρευστοποιηθούν τα όρια ανάμεσα στα δύο σώματα των πολιτικών, για τις ανάγκες της αφοπλιστικής αυτοσκηνοθεσίας τους. Αυτό σημαίνει να ξεπεράσουν τις αναστολές – αν έχουν – και να δείξουν το «αυθεντικό» εαυτό τους σε καθημερινές, πηγαίες στιγμές της ζωής τους, ακόμα και με πολλά  τρωτά σημεία. Έτσι μπορούν να απεικονίζονται να τρώνε το πρωινό τους ή να βγάζουν βόλτα τα παιδιά ή τα σκυλιά (η άλλα ζώα) ή να χορεύουν ανέμελα σε κάποιο μπαρ πίνοντας το ποτό τους και ανακατεμένοι με το πλήθος, ακόμα και να κάθονται έστω και κουστουμαρισμένοι κάτω στο πεζοδρόμιο, έξω από το κτίριο του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη μελετώντας τις σημειώσεις τους, όπως ο ελβετός υπουργός  Alain Berset σε μια φωτογραφία που έγινε viral στην Αφρική. Αρκεί να το κάνουν αυτό ακομπλεξάριστα, όπως η Μαρίν, δηλαδή σαν καλοί ηθοποιοί, που ταυτίζονται με τον ρόλο, με απόλυτη φυσικότητα. Κερδίζουν, λοιπόν,  την μάχη των εικονικών εντυπώσεων οι πολιτικοί που έχουν την ευελιξία και την δεξιοτεχνία, να ενώσουν το δημόσιο πρόσωπο του αξιώματός τους με την προσωπική τους ύπαρξη σε ένα υβρίδιο. Κι αυτό είναι πειστικό, αν έχει δημιουργηθεί αβίαστα, με φυσικότητα, σα να μην υπήρχε περίπτωση να γίνει κάτι διαφορετικό. Έτσι ούτε η ατομική ούτε η δημόσια περσόνα της Μαρίν ταρακουνά το κοινό από μόνη της, αλλά η σύνθεση των δύο σε ένα υβρίδιο με τα κατάλληλα χαρακτηριστικά. Και αυτά μπορούν να συνοψιστούν σε ένα: την αυθεντικότητα. Μάλιστα, η φωτογραφία μας πείθει με την αυθεντικότητά της, επειδή δεν την ανάρτησε η ίδια η Μαρίν αλλά το Φεστιβάλ. Η εμφάνισή της δείχνε άνετη, φυσική και πάλι αυθεντική, καθώς εναρμονίζεται με την ροκ συναυλία. Πρόκειται για ροκ αμφίεση, προορισμένη να δειχτεί εικονικά για να πείσει πως η Μαρίν ανήκει στην ροκ κοινότητα και η πρωθυπουργική της ιδιότητα δεν την αναγκάζει να καταπνίξει τις ενδυματολογικές της προτιμήσεις, όταν εμφανίζεται σε τέτοιες μουσικές εκδηλώσεις. Έτσι, συγκινεί ιδιαίτερα ένα υβρίδιο που προβάλλεται στην δημοσιότητα και ενώνει με φυσικότητα δύο σώματα, διαχωρισμένα αυστηρά στο ιστορικό παρελθόν. Τα δύο σώματα του κάθε ηγέτη/ ηγέτιδας, το φυσικό και το πολιτικό, όταν γίνονται μία και αυθεντική ύπαρξη, που επικοινωνεί με άνεση,  έχουν αρκετές πιθανότητες, με κάποια τύχη, να προκαλέσουν παλιρροιακά κύματα ενθουσιασμού και υποστήριξης. Ζούμε στην εποχή των υβριδίων, και μια τέτοια ένωση δύο σωμάτων σε ένα, της πολιτικού και γυναίκας Σάνα Μαρίν, δεν αφήνει κανέναν αδιάφορο.

Το ψηφιακό δίδυμο

Οι νέοι πολιτικοί, όπως η Μαρίν, γνωρίζουν πολύ καλά την σημασία της αυτό-σκηνοθεσίας με εικόνες που κυκλοφορούν με εκθετική ταχύτητα στα κοινωνικά δίκτυα. Οι πιο επιδραστικές εικόνες δείχνουν αυθόρμητα στιγμιότυπα από τις ζωές τους, χωρίς ίχνος πόζας, αποκαλύπτοντας τον ( συνήθως πολιτικά ορθό) αυθορμητισμό τους. Μόνο τότε αυτές συγκεντρώνουν πολλά likes, καθώς απελευθερώνουν θετικά την φαντασία και το συναίσθημα των θεατών τους. Εικόνες πηγαίες, ακόμα και με κάποιες ατέλειες των πολιτικών σωμάτων να πιστοποιούν την ειλικρίνειά τους, επιτρέπουν στο κοινό  να ταυτιστεί με τα εικονιζόμενα πρόσωπα και να τα κάνει πρότυπά του. Αναπόφευκτα αυτές οι φωτογραφίες κυκλοφορούν αυτόνομα στα δίκτυα και γεννούν άπειρα σχόλια, τροφοδοτώντας το ενδιαφέρον. Έτσι μέσα από την δίνη των κουτσομπολιών παράγονται πολύ πιο πειστικά αφηγήματα από αυτά που οι ίδιοι οι πολιτικοί θα δημιουργούσαν εσκεμμένα, γεννώντας αναπόφευκτα την δυσπιστία. Τόσο οι selfies των πολιτικών όσο και οι «τυχαίες» ή «αυθόρμητες» φωτογραφικές λήψεις τους από άλλους, δικούς τους ή αγνώστους,  πείθουν πολύ καλύτερα το εικονόφιλο κοινό που θέλουν να κερδίσουν. «Η selfie είναι ένα πρακτικό μέσο να υποστηρίξει κανείς ένα συνεχές αφήγημα του εαυτού, που μπορεί να θεωρηθεί «φυσικό»» σύμφωνα με τους δύο κορεάτες ερευνητές Yoo Yin Kwon και Kyoung- Nan Kwon.

Γενικά τέτοιες «φυσικές» εικόνες υπερέχουν σε κάτι καταλυτικό ως προς τις στημένες φωτογραφίες: την αυθεντικότητα. Βασική προϋπόθεση για την πειθώ τους, να ξεπεραστούν οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στην δημόσια παρουσία, δηλαδή τα σώματα των φωτογραφισμένων πολιτικών και στην προσωπική ζωή  τους, όπως αυτή οπτικοποιείται με τα φυσικά σώματά τους. Αυτές οι γραμμές στο παρελθόν ήταν κόκκινες και όποτε σβήνονταν προκαλούνταν πολιτικά δράματα.

Έτσι στις μέρες μας εμφανίζεται ως ένα άλλο σώμα το «ψηφιακό δίδυμο», δηλαδή ένας φευγαλέος εαυτός δημιουργημένος από τα ορατά ψηφιακά ίχνη του. Αυτό το ψηφιακό σώμα αναπτύσσεται στον πολύπλοκο χώρο  του ιδιωτικά δημόσιου ή του δημόσια ιδιωτικού. Απέθαντο αλλά και απρόβλεπτα εξελισσόμενο δεν μπορεί να ελεγχθεί από το φυσικό σώμα του, αλλά εξαρτάται από τα ρευστά και εξαιρετικά ευμετάβλητα κριτήρια του κοινού, κριτήρια που επαναφέρουν διάφορα στερεότυπα. Ας μην σκεφτούμε τι θα έγραφαν αν η Μαρίν δεν είχε γυμνασμένο σώμα ή ήταν είκοσι χρόνια μεγαλύτερη και εμφανιζόταν με τέτοια περιβολή. Ας θυμηθούμε τις αντιδράσεις ενός  τέτοιου κοινού για το μεγάλο ντεκολτέ της Μέρκελ στην Όπερα της Στοκχόλμης…

Από την άλλη, η τύχη ευνοεί αυτό το ψηφιακό σώμα των πολιτικών, εφόσον αυτό εμφανίζεται σε φυσικούς χώρους  όπου οι περιστάσεις – κυρίως κάποιες εκδηλώσεις –  ευνοούν τέτοιες απρόβλεπτες συμπεριφορές. Τότε, όπως στην περίπτωση της Μαρίν με το σορτσάκι, οι φωτογραφίες, selfie και άλλες, αποκαλύπτουν ένα σώμα υβριδικό, δηλαδή πολιτικοφυσικό, αλλά και συνάμα ελεύθερο, αντισυμβατικό, που συμπεριφέρεται τυχαία, φυσικά, αλλά και παιχνιδιάρικα, σε σύγκριση με όσα σώματα απολιθώνονται μέσα στο βαρετό και άκαμπτο κατεστημένο .

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News