Στο Ρrotagon την 16 Ιουνίου διάβασα το κατατοπιστικό και ενδιαφέρον άρθρο του Κωνσταντίνου Καραλή με τίτλο «Τι έχουν κάνει 30 χρόνια διεθνών διασκέψεων για το Κλίμα;». Ο κ. Καραλής, πολύ σωστά, διαπιστώνει ότι πολύ λίγα έχουν γίνει και θέτει το εύλογο ερώτημα «γιατί;». Η σχετική βιβλιογραφία μας επιτρέπει να διατυπώσουμε ορισμένες απόψεις για το ζήτημα αυτό.

1. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα δεν είναι μόνον η κλιματική αλλαγή. Υπάρχουν, παράλληλα, απώλεια βιοποικιλότητας, αποδάσωση, ρύπανση ή μόλυνση των πάντων και γενική έλλειψη πόρων σε σχέση με τη ζήτηση για την ικανοποίηση των καταναλωτικών αναγκών. Η δραματική κατάσταση του πλανήτη μας αποτυπώνεται στην εκτίμηση ότι για να μπορούμε να ικανοποιήσουμε τη ζήτηση πόρων ενός έτους με ταυτόχρονη οικολογική ισορροπία, θα έπρεπε η Γη είναι 1,7 φορές μεγαλύτερη. 
2. Το πρόβλημα δεν είναι πρόσφατο. Αρχισε να εμφανίζεται γύρω στο 1971, όταν το οικολογικό αποτύπωμα υπερέβη τη βιο-ικανότητα και οξύνεται έκτοτε.
3. Η βελτίωση της τεχνολογίας της παραγωγής δεν φαίνεται πως μπορεί να λύσει το πρόβλημα. Το κατά μονάδα προϊόντος αποτύπωμα μειώνεται, αλλά το συνολικό αποτύπωμα αυξάνει. Η αποσύνδεση της παραγωγής από τις επιβλαβείς επιπτώσεις δεν φαίνεται να είναι εφικτή επιδίωξη. Φιλοσοφική λίθος για το περιβάλλον δεν υπάρχει, όπως δεν υπήρξε για τον χρυσό.
4. Η καρδιά του προβλήματος είναι το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα, δηλαδή ο καπιταλισμός, του οποίου βασικός νόμος λειτουργίας είναι η επιδίωξη του μεγίστου κέρδους. Τα τελευταία πενήντα χρόνια, η οικονομική ανάπτυξη που ήταν αναγκαία για την επίτευξη του μεγίστου κέρδους έγινε σε βάρος του περιβάλλοντος. Είναι λογικό και αναμενόμενο οι κυβερνητικές πολιτικές που τείνουν να περιορίσουν τις δραστηριότητες που βλάπτουν το περιβάλλον να συναντήσουν την άρνηση των μεγάλων και μικρών κεφαλαιούχων. 
5. Οι φτωχοί λαοί και οι άνθρωποι που ζουν στα όρια της φτώχειας ή και πιο κάτω, αλλά και οι πλούσιοι λαοί που υπερκαταναλώνουν και διάγουν βίο σπάταλο, επιθυμούν και πιέζουν για αύξηση της κατανάλωσης και συνεπώς της παραγωγής πέραν των ορίων που επιτρέπουν οι πόροι της Γης. Η διαφήμιση και η αναζήτηση κοινωνικού κύρους μέσω της κατανάλωσης κάνει τους ανθρώπους ανικανοποίητους και άπληστους.
6. Οι κυβερνήσεις όλων των χωρών δεσμεύονται, ως προς τις ενέργειές τους, από τους παραγωγούς, μικρούς και μεγάλους, που επιδιώκουν αύξηση της παραγωγής και από τους καταναλωτές, πλουσίους και φτωχούς, που επιδιώκουν αύξηση της κατανάλωσής τους. Συνεπώς είναι εξαιρετικά δύσκολο ή μάλλον αδύνατο να επιβιώσει μια κυβέρνηση που προσπαθεί να μειώσει τις επιβλαβείς συνέπειες της παραγωγής επί του περιβάλλοντος, μειώνοντας την ίδια την παραγωγή. Γι’ αυτό, όλες σχεδόν οι κυβερνήσεις προβάλλουν τη λεγόμενη «πράσινη ανάπτυξη». Δυστυχώς για όλους, «πράσινη ανάπτυξη» είναι το θεώρημα του αδυνάτου. 

Τα παραπάνω είναι δεδομένα ή προφανή και οδηγούν στη σκέψη ότι η παγκόσμια ανθρώπινη κοινωνία έχει οδηγήσει τον εαυτό της σε μια εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση. Το κρίσιμο ερώτημα είναι τούτο: υπάρχει ομαλή και ειρηνική διέξοδος; Με άλλα λόγια, είναι δυνατόν να επιτευχθεί οικολογική ισορροπία χωρίς καταστροφικές συνέπειες για την οικονομία;  Η απάντηση είναι θετική, αλλά δυστυχώς εξαιρετικά αντιδημοφιλής. Αναφέρομαι στη μείωση του παγκοσμίου πληθυσμού την οποία προτείνουν διαπρεπείς επιστήμονες από το 1960 μέχρι σήμερα. 

Οποιαδήποτε πρόταση για μείωση του πληθυσμού παγκοσμίως απαιτεί συμφωνία μεταξύ χωρών, Εκκλησιών, διεθνών οργανισμών, πολιτικών και κοινωνικών οργανώσεων κ.τ.λ. Στην παρούσα συγκυρία, μια τέτοια συναίνεση φαίνεται απίθανη.

Ο αναγνώστης ίσως αναρωτηθεί: Aρα, τι μας κρύβει το μέλλον; Ο Ισοκράτης έλεγε «κοινή γαρ η τύχη και το μέλλον αόρατον». Πράγματι, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον με βεβαιότητα. Αν, όμως, στο άμεσο και απώτερο δούμε μεγαλύτερες φυσικές καταστροφές, αυξανόμενη φτώχεια, έξαρση της παραβατικότητας, τοπικές και εθνικές εξεγέρσεις και τοπικούς ή μεγαλύτερους πολέμους, δεν πρέπει να εκπλαγούμε. Oλα αυτά και άλλα παρόμοια είναι στο κοινωνικό μενού του μέλλοντος.

---

* Ο Θεόδωρος Π. Λιανός είναι oμότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το πρόσφατο βιβλίο του, σε συνεργασία με την καθ. Αν. Ψειρίδου, με τίτλο «Σώζοντας τον Πλανήτη», εξετάζει σε έκταση τα θέματα που αναφέρονται στο άρθρο αυτό.   

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News