Πλήθη Βρετανών συνωστίστηκαν στο στολισμένο κέντρο του Λονδίνου το Σαββατοκύριακο (4 με 5 Ιουνίου) για να συμμετέχουν στην εορταστική πλατινένια επέτειο για τη βασιλεία της Ελισάβετ Β’. Ετερόκλητα άτομα κάθε ηλικίας και προέλευσης έδωσαν λαϊκό παλμό στη γιορτή, εκφράζοντας την πατριωτική τους διάθεση με την εθνικόμορφη εμφάνισή τους –προτιμώντας συχνά για αμφίεση την αγγλική σημαία και δείχνοντας παράλληλα πως υποστηρίζουν τον θεσμό της μοναρχίας στη χώρα τους, μεταδίδοντας ακόμα και στους τουρίστες τα θερμά τους αισθήματα για το σχεδόν αιωνόβιο πρόσωπο της βασίλισσάς τους.

Στόχος της πολύωρης αυτής τελετουργίας, να θυμίσει πρωταρχικά στους Βρετανούς, αλλά και, με την ευκαιρία, σε όλο τον κόσμο, το τελευταίο πράγμα που θα είχαν διάθεση να σκεφτούν στις συνθήκες της πρόσφατης κρίσης: ότι η Ελισάβετ Β’ παρέμεινε 70 χρόνια στον θρόνο.

Πράγματι. Σε δύο χρόνια, η εκπρόσωπος μιας από τις ανθεκτικότερες μοναρχίες στον κόσμο θα έχει φτάσει το χρονικό ρεκόρ εξουσίας του Λουδοβίκου XIV. Μήπως όμως θα φάνταζε ο πανηγυρισμός για μια τέτοια επέτειο σαν προκλητικό υποκατάστατο για τα προβλήματα στην μετά Brexit Βρετανία; Με δεδομένες, επιπλέον, τις δύσκολες συνθήκες στη μετά Covid φάση, αλλά και καθώς η χώρα επηρεάζεται οικονομικά και ενεργειακά από τον oυκρανικό πόλεμο, θα μπορούσαν να εξαϋλωθούν οι πολυδάπανες επετειακές εκδηλώσεις σε κάποια εικονική ιντερνετική τελετή. Ωστόσο, αποφασίστηκε να εορταστεί ζωντανά αυτή η συγκυρία στην κατάμεστη σκηνή του Λονδίνου και με οποιοδήποτε κόστος.

Οι φαντασμαγορικές εκδηλώσεις οργανώθηκαν με μια διπλή λογική. Από τη μία βασίστηκαν σε απλές, δοκιμασμένες συνταγές, σε παραδοσιακά σύμβολα, που θα ένωναν το ετερόκλητο κοινό μην αποκλείοντας κανέναν, και θα το προσανατόλιζαν στο άφθαρτο ηγετικό πρόσωπο της βασίλισσας. Αμέτρητες, λοιπόν, βρετανικές σημαίες αναρτήθηκαν στα πιο περίοπτα σημεία, στολίζοντας εμβληματικά τη Regent Street σε όλο το μήκος της, αλλά και φορέθηκαν οικειοθελώς από τους λάτρεις της βασίλισσας.

Από την άλλη, επιχειρήθηκε κάτι πολύπλευρα αισθαντικό και συμμετοχικό, κάτι που θα διέγειρε όλες τις αισθήσεις, όχι μόνο την απόμακρη όραση, και θα ταρακουνούσε συγκινησιακά και τους πιο απαθείς.

Εικόνες και αναμνήσεις

Το κοινό εκτέθηκε σε μια καταιγιστική σύνθεση από εικόνες, ακόμα και διαφημιστικές, αλλά και θεαματικές αναμνήσεις από τη ζωή και τη σταδιοδρομία της βασίλισσας. Εναρμονίστηκε και λικνίστηκε με τη δημοφιλή μουσική των Eλτον Τζον, Duran Duran και άλλων λαμπερών ή καλοδιατηρημένων ποπ αστέρων που δόνησαν με τις φωνές τους τη συναυλιακή σκηνή μπροστά στο ανάκτορο του Μπάκιγχαμ, παρακολούθησε ή ακολούθησε την παρέλαση της βασιλικής άμαξας.

Σχολίασε τις εμφανίσεις της βασιλικής οικογένειας και τελικά χαλάρωσε μέσα από κιναισθητικές εμπειρίες, καθώς περιπλανήθηκε για ώρες στα κεντρικά σημεία του Λονδίνου –το άγγιγμα των άγνωστων σωμάτων μεταξύ τους, η επαφή με καλοδιάθετους αγνώστους, ήταν το αντίδοτο στα προηγούμενα μέτρα απόστασης– για να γευτεί τελικά εξουθενωμένο ακόμα και την πλατινένια πουτίγκα, δημιουργία ενός ερασιτέχνη αρτοποιού (και ειδικά για πάρτι του δρόμου).

Στο θεατρικό σύμπαν ταυτόχρονα, στο θέατρο «Globe» στις όχθες του Τάμεση, ανέβηκε το θεατρικό έργο του Σαίξπηρ «Ερρίκος Η», για ένα μικρότερο θεατρόφιλο κοινό. Και εδώ η σκηνοθεσία ακολούθησε μερικές παραδοσιακές επιλογές, καθώς έδωσε έμφαση στο τελετουργικό και θεαματικό στοιχείο των δημόσιων και εορταστικών εκδηλώσεων, που πλαισίωναν κάποια καταλυτικά γεγονότα από τη βασιλεία του επιβλητικού μονάρχη της δυναστείας των Τυδώρ.

Σε αναντιστοιχία με την παράσταση του έργου το 1663 και την τωρινή, τονίστηκαν οπτικά και δραματικά το μεγαλείο και η φαντασμαγορία που πλαισίωσαν τα κομβικά συμβάντα, όπως η πορεία του καταδικασμένου Μπάκιγχαμ προς το ικρίωμα, το ξεκίνημα της δίκης της βασίλισσας Κατερίνας, η είσοδος της Αννας Μπολέυν που τη διαδέχτηκε, πριν στεφθεί επόμενη βασίλισσα, καθώς και η βάφτιση του βρέφους Ελισάβετ, της μετέπειτα Ελισάβετ Α’, κόρης της Αννας και του Ερρίκου.

Νόμος και νομιμοποίηση

Το τελετουργικό στοιχείο υπερτονίστηκε με σκοπό να δείξει και στο σύγχρονο κοινό κάτι επίκαιρο και διαχρονικό, που ο Σαίξπηρ επανειλημμένα ανέδειξε στα έργα του με βασιλιάδες: πως η μοναρχική εξουσία, αν και θεωρητικά αθάνατη και κληρονομική στη Βρετανία –όπως και γενικά κάθε εξουσία– θα μπορούσε να κερδίσει την αφοσίωση των υπηκόων, αν, εκτός από νόμιμη (που δεν είναι και πάντα), πετύχαινε να νομιμοποιηθεί στη συνείδησή τους και συμβολικά, δηλαδή συναισθηματικά. Κάτι τέτοιο, μόνο με θεατρική τελετουργικότητα και φαντασμαγορία θα μπορούσε να γίνει δυνατό.

Η ίδια η βασίλισσα Ελισάβετ Α’ αξιοποίησε τη συγκινησιακή ενέργεια του θεάτρου και των φαντασμαγορικών δρώμενων και μυθικών συμβόλων, οργανώνοντας κατά την επέτειο της στέψης της κονταρομαχίες μεταξύ ευγενών, οι οποίοι παρουσιάζονταν αναχρονιστικά ως ιππότες, για να συγκρουστούν μπροστά της.

Ετσι ξεπερνούσε στις εντυπώσεις ακόμα και το θέατρο της εποχής της, καθώς οι κονταρομαχίες δεν μπορούσαν να σκηνοθετηθούν σε αυτό με την ένταση που διεξάγονταν πραγματικά. Ειδικά στις γιορτές του 1591 για την επέτειο της στέψης της, τέτοιο μείγμα τελετουργιών, μύθων και αισθησιακών ερεθισμάτων πρόσφεραν οι εκδηλώσεις που διοργάνωσε ο Λόρδος Δήμαρχος, με κεντρική μία φαντασμαγορική παρέλαση. Το κύριο θέμα εδώ αποτελούσε ένα κινούμενο πλοίο, όπου δέσποζε η θεά Αστραία, σαν βοσκοπούλα, προστατεύοντας τα πρόβατά της με το ραβδί της.

Ιππότες στην Αρκαδία

Αλλά και κάποιες επετειακές κονταρομαχίες της Ελισάβετ πλαισιώνονταν από το βουκολικό ειδυλλιακό περιβάλλον της αρχαίας Αρκαδίας, ώσπου μέσα από το ανακάτεμα βοσκών και ιπποτών προέκυψε και το υβριδικό αξίωμα του ιππότη-βοσκού, ο οποίος αντικατέστησε το κοντάρι με ένα ποιμενικό μπαστούνι (γκλίτσα). Οπως υποστηρίζει η Frances A. Yates στο ιστορικό πια βιβλίο της «Astraea: The imperial Theme in the sixteenth century», με τέτοια συναρπαστικά θεάματα η Ελισάβετ Α’, ως δίκαιη βασίλισσα που απέβλεπε πάνω απ’ όλα στην «αυτοκρατορική ειρήνη», επέβαλε συναισθηματικά στους υπηκόους της το όραμά της για μια «ενωμένη μοναρχία», υιοθετώντας η ίδια για τον εαυτό της το σύμβολο της Αστραίας, η οποία εμφανίζεται και σε ένα βουκολικό μυθιστόρημα του 17ου αι. αφιερωμένο στον Ερρίκο IV.

Η Αστραία, με την οποία ταυτίστηκε στρατηγικά η Ελισάβετ ως προς το ήθος μέσα από τις αντίστοιχες φαντασμαγορίες, είναι μια ευεργετική μυστήρια θεότητα, αλλά και βοσκοπούλα (!) του χρυσού αιώνα με γενεαλογική προέλευση από την Τρωική Βρετανική γραμμή, αφοσιωμένη στην επιβολή της ειρήνης και της δικαιοσύνης στον κόσμο.

Δεν υπήρχαν ιππότες, βοσκοί, βοσκοπούλες, πρόβατα και Αρκαδίες στο τελετουργικό θέατρο της πλατινένιας επετείου, αλλά κι εδώ επιδιώχθηκε μια παρόμοια συγκινησιακή νομιμοποίηση της μοναρχίας, σε μια εποχή που ο θεσμός καταντά όλο και πιο αναχρονιστικός, άρα αναπόφευκτα τρωτός.

Ισχύς και ευαισθησία

Στις πρόσφατες εκδηλώσεις, λοιπόν, η επικοινωνία βασίστηκε στην αμοιβαιότητα, ώστε να δοθεί η εντύπωση ότι οι αποστάσεις μεταξύ μοναρχίας και υπηκόων σχεδόν καταλύθηκαν. Η βασίλισσα έσπευσε να συναντήσει τους πολίτες ως εικονική και πρότυπη μορφή μέσα σε μια πόλη-«παλίμψηστο», σημαδεμένη από τις συλλογικές μνήμες που κατέκλυσαν με εικόνες και βίντεο τον φυσικό και ψηφιακό δημόσιο χώρο, για να προβάλλουν το αδιαμφισβήτητο χάρισμά της Ελισάβετ, το αξιοθαύμαστο ήθος της.

Το διάχυτο αφήγημα για τη βασίλισσα ανέδειξε μια ισχυρή αλλά και ήπια και ευαίσθητη γυναίκα και συνάμα διαπρεπή ηγέτιδα, που πέτυχε δύο αντιφατικούς στόχους με αρκετές θυσίες: την ευτυχισμένη προσωπική ζωή και την επιτυχημένη διακυβέρνηση. Την αυτοπραγμάτωση μέσα από την ανάπτυξη των ξεχωριστών ιδιοτήτων της, σε συνδυασμό με το πολιτικό κύρος και την δημόσια αναγνώριση.

Με όλα αυτά, μαζί με την εικόνα της βρετανικής εθνικής ενότητας, δόθηκε σε κάθε μεμονωμένο άτομο η αίσθηση της αξιοπρόσεκτης μοναδικότητάς του, μέσα από την ταύτιση με το ανθρώπινο πρόσωπο της βασίλισσας. Ο διπλός αλλά και αντιφατικός στόχος που η Ελισάβετ πέτυχε ως προσωπική κατάκτηση διευκόλυνε την ταύτιση κάθε μέλους του κοινού –και ιδίως των Βρετανίδων– μαζί της, καθώς αυτός πλαισιώθηκε με πληθώρα θετικών συναισθημάτων.

Το ήθος της Ελισάβετ μετάγγισε την ελπίδα σε όλους όσοι και όλες όσες πάσχουν από την αναπόφευκτη απογοήτευση –ένα απαγορευμένο, αρνητικό συναίσθημα!– επειδή πασχίζουν να πετύχουν το ίδιο, χωρίς να το καταφέρνουν.

Ολα για την αγάπη του λαού…

Δημόσιο θέατρο σε όλο το μεγαλείο του, βασισμένο σε παραδοσιακές τεχνικές αλλά και ενέσεις σύγχρονου παιχνιδιού αισθημάτων. Πολυδάπανο, αλλά πετυχημένο, σύμφωνα με τους στόχους. Η συμβολική δύναμη και η και συναισθηματική ενέργεια που γεννά η διαδραμάτιση των εκδηλώσεων στους φυσικούς δημόσιους χώρους με την ταυτόχρονη συμπαρουσία των πολιτών, ακόμα και των πιο σκεπτικιστών, φαίνεται να αντισταθμίζει τις υπέρογκες δαπάνες.

Αλλωστε μόνο μέσα στον φουσκωμένο ωκεανό των συναισθημάτων επιπλέουν με ασφάλεια τα πιο δαπανηρά και ενεργοβόρα σκάφη, όπως όπως τα βασιλικά, ιδίως όταν η τρικυμία της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας κρίσης ταρακουνά κάθε πολιτική ηγεσία στον πλανήτη.

Τελικά, όλο αυτό τελετουργικό δρώμενο θα μπορούσε να αντιστοιχεί σε μια δεύτερη στέψη. Μια τέτοια σκέψη μας παραπέμπει σε ένα άλλο έργο του Σαίξπηρ, το «βασιλιάς Ιωάννης», στο οποίο επικρίνεται ξεκάθαρα η δεύτερη στέψη του φιλόδοξου αλλά αποτυχημένου μονάρχη. Καθώς ο Ιωάννης σφετερίστηκε την εξουσία από τον αδελφό του Ριχάρδο –τον Λεοντόκαρδο–, η εξουσία του αμφισβητείται ήδη από την πρώτη στέψη, αλλά ο ίδιος στην πορεία του έργου αποφασίζει να στεφθεί ξανά, εκφράζοντας στους εκνευρισμένους ευγενείς την αυταρέσκειά του:

«Να με πάλι στον θρόνο, πάλι με το στέμμα,
Κι ελπίζω να μας βλέπουν με χαρά τα μάτια».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News