Πριν λίγες μέρες είδαμε την πρωθυπουργό της Φινλανδίας Σάνα Μαρίν με ένοπλη συνοδεία και φορώντας αλεξίσφαιρο γιλέκο να περπατάει στους δρόμους της Μπούτσα και του Ιρπίν για να δει με τα ίδια της τα μάτια τεκμήρια των ρωσικών εγκλημάτων πολέμου. Βίντεο και φωτογραφίες αποτυπώνουν το συνταραγμένο πρόσωπό της, καθώς αντικρίζει τα μακάβρια πειστήρια σε τόπους σημαδεμένους με την σαδιστική βία που χρησιμοποίησαν οι πουτινοκίνητες ανθρωπομηχανές πολέμου κατά των αμάχων θυμάτων τους.

Τέτοιες παρουσίες επισήμων στο πεδίο του πολέμου αποτελούν πλέον συχνό φαινόμενο, καθώς από τον Μάρτη διάφοροι υποστηρικτές της Ουκρανίας, ηγέτες και αξιωματούχοι, επισκέπτονται διαδοχικά τόσο το Κίεβο για μια άμεση συνάντηση με τον Ζελένσκι, όσο και εκείνες τις πόλεις που επλήγησαν με την μεγαλύτερη αγριότητα. Ολοι τους έκαναν αισθητή την παρουσία τους διεθνώς, περιπλανήθηκαν εκτεθειμένοι αλλά και αμυντικά εξοπλισμένοι, σε πραγματικούς δρόμους και πλατείες ανάμεσα στα συντρίμμια, ακόμα και ομαδικούς τάφους, για να διαπιστώσουν από κοντά τα πλήγματα και τις τερατωδίες των εισβολέων. Γιατί όμως να μην αρκεστούν τις ασφαλείς τηλεδιασκέψεις και να προτιμήσουν μια τέτοια περίοπτη τελετουργία με κίνδυνο της ζωής τους, αν ο Πούτιν τους έβαζε στο στόχαστρο;

Η δύναμη της σκηνικής παρουσίας στον δημόσιο χώρο

Επειδή η παρουσία στον φυσικό χώρο έχει άλλη γοητεία και δυναμική, καθώς και οφέλη – περισσότερα από τους κινδύνους και τις απώλειες. Στην πολιτική αποτελεί μοιραίο λάθος να αποφεύγεται η έκθεση στον δημόσιο χώρο, ιδίως σε στιγμές κρίσης. Ετσι η περίοπτη κυκλοφορία των πολιτικών στους επισφαλείς φυσικούς χώρους τους μετασχηματίζει σε σκηνές όπου τολμούν να ανέβουν όσοι δέχονται να πρωταγωνιστήσουν ενεργά στην υποστήριξη της Ουκρανίας.

Η δύναμη της σκηνικής παρουσίας στον πραγματικό χώρο είναι μία βασική σταθερά της πολιτικής, αλλά σαν κάπως να ξεχάστηκε. Στην διάρκεια της πανδημίας συνηθίσαμε στην ιδέα πως η καθημερινότητα – σώματα, δράσεις, επικοινωνία, σχέσεις και ιδίως ο χώρος – εξαϋλώνονται σε ροές δεδομένων, ώστε μπορούν να αντικατασταθούν σχετικά εύκολα με τα εικονικά δίδυμά τους. Οι μασκοφόρες μορφές των πολιτικών που διαβουλεύονταν ή και έκαναν δηλώσεις μέσω τηλεδιασκέψεων έγιναν αποδεκτή ρουτίνα. Η δραματουργική διάσταση της δημοκρατίας – όπως την βίωναν οι αρχαίοι Αθηναίοι στην Εκκλησία του Δήμου – ξεθύμανε αισθητά, καθώς η Covid-19 μαζί με τα προφυλακτικά μέτρα μας εξοικείωσε με την ασώματη επικοινωνία ακόμα και σε πολιτικό επίπεδο.

Με την εξέλιξη της πανδημίας η δημοκρατική δημόσια σφαίρα έτεινε να φαντάζει απόμακρη, απρόσιτη στους πολίτες και οι πολιτικές αποφάσεις ξεκομμένες από την πραγματική ζωή. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, εκτός της οπισθοδρόμησης σε μια ολέθρια λογική, μας ξαναθύμισε – ευτυχώς! – πως ο φυσικός δημόσιος χώρος είναι αναντικατάστατος, ιδίως όταν επιχειρείται να μεταδοθούν ισχυρά μηνύματα, που βασίζονται στην σκηνική, θεατρική διάστασή του.

Αυτό φαίνεται να το αντιλήφθηκαν όσοι πολιτικοί έσπευσαν στο Κίεβο για να συνομιλήσουν με τον πρόεδρο Ζελένσκι και να δηλώσουν έμπρακτα, με την σωματική συμπαρουσία τους, την υποστήριξή τους στην χώρα του. Ο ίδιος, ως καλά εκπαιδευμένος ηθοποιός, γνωρίζει ακόμα καλύτερα τα δραματικά πλεονεκτήματα που εξασφαλίζει στους επισκέπτες του, αλλά πρωταρχικά στον ίδιο, μια τέτοια τραγική σκηνή, όπως η πρωτεύουσα και οι ρημαγμένες ουκρανικές πόλεις, σε σχέση με το «μαύρο κουτί» του Κρεμλίνου. Η νοσταλγία της Ρωσίας για αυτοκρατορικά μεγαλεία δεν μετατρέπει αυτόματα την Μόσχα σε Ρώμη, δηλαδή πόλο έλξης επισκεπτών, καθώς το νεοτσαρικό Κρεμλίνο καταπίνει και απολιθώνει μέσα σε αποστειρωμένες αίθουσες επίσημους επισκέπτες και διαμεσολαβητές για την κατάπαυση του πολέμου.

Γνωρίζοντας τα παραπάνω, ο Ζελένσκι δεν εξαντλεί τις θεατρικές δεξιότητές του στις διαδοχικές τηλεμφανίσεις του σε κοινοβούλια και διεθνή φόρα, αλλά προτιμά να κάνει τις περισσότερες δηλώσεις του προς τον λαό του περπατώντας με άνεση ή έχοντας στηθεί προκλητικά στον ανοιχτό χώρο κυρίως του Κιέβου, ο οποίος κυριαρχεί ως σκηνικό υπόβαθρο στις βιντεοσκοπημένες εμφανίσεις του. Για τον ίδιο λόγο προσκαλεί και υποδέχεται εγκάρδια και με άτυπη θεαματικότητα όλους τους τολμηρούς αποδέκτες της πρόσκλησής του, επαναλαμβάνοντας την ίδια πάντα τελετουργία: να διασχίζει μαζί τους κάποιον δρόμο ουκρανικής πόλης, πάντα με ένοπλη συνοδεία, αλλά και τολμώντας να εκτεθεί στην κοινή θέα και στις πιθανές βολές των Ρώσων. Ετσι είδαμε τον καγκελάριο της Αυστρίας, τους πρωθυπουργούς της Βρετανίας, της Τσεχίας και της Σλοβενίας, καθώς και την υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας, Αναλένα Μπέρμποκ και τον γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, όπως και την φινλανδή πρωθυπουργό να μπαίνουν σε αυτήν την (και με θεατρικά στοιχεία) περιπέτεια.

Η θεατρική διάσταση του ταξιδιού στην εμπόλεμη Ουκρανία

Εχοντας υπόψη τους τις προκλήσεις μιας τέτοιας σκηνικής παρουσίας, οι τολμηροί επισκέπτες υιοθέτησαν την κατάλληλη αισθητική και τη δική τους σκηνοθεσία, επιλέγοντας σε κάποια σημεία κοινό στιλ, ενώ διαφοροποιήθηκαν σε άλλα σημεία. Οι περισσότεροι, λοιπόν, ρίσκαραν έναν ταξίδι από την Πολωνία με το βραδινό τρένο, παραπέμποντας σε κατασκοπικές πολεμικές ταινίες του προηγούμενου αιώνα κυρίως. Ολοι τους εξοπλίστηκαν με κάποιο ορατό ή αόρατο τρόπο, ώστε να τονιστεί η αμυντική, καθόλου επιθετική παρέμβασή τους υπέρ της Ουκρανίας και, φυσικά, για να μην αυτοκτονήσουν.

Κάποιοι υπερέβαλαν στην αυτοάμυνα θεαματικά, όπως ο πρωθυπουργός της Τσεχίας, που φορούσε ακόμα και μέσα στο βαγόνι το αλεξίσφαιρο γιλέκο και το κράνος του, δείχνοντας την ετοιμότητά του απέναντι στην ρωσική επίθεση. Επίσης, ο αυστριακός καγκελάριος, εκτός από την μεγάλη ένοπλη αλλά και δημοσιογραφική συνοδεία του, μετέφερε στις αποσκευές του και καπνογόνα, σκοπεύοντας μάλλον να εξαφανιστεί μέσα σε ένα σύννεφο καπνού σε περίπτωση ρωσικής στοχοποίησής του, την οποία δεν θα θεωρούσε καθόλου απίθανη.

Κοινό χαρακτηριστικό των περισσότερων επισκεπτών το χαλαρό, άνετο ενδυματολογικό «γουικέντ» στιλ. Πώς αλλιώς θα μπορούσαν να εμφανιστούν δίπλα στον Ζελένσκι; Θα έδειχναν άκαμπτοι και υποκριτικοί αν επέλεγαν την τυπική αμφίεση, όταν θα τους ξεναγούσε ο οικοδεσπότης τους στα σημεία της φρίκης, ντυμένος στα χακί και με αρβύλες , δείχνοντας έτσι πως το γυμνασμένο αλλά και τρωτό σώμα του δεν διαφέρει σε τίποτα από εκείνα των πολιτών και των στρατιωτών, αλλά και σαν Δαυίδ, που ορθώνεται αγέρωχα μπροστά στον ρωσικό Γολιάθ.

Επίσης, με την απλή, διακριτική αμφίεσή τους επέστησαν την παγκόσμια προσοχή στην κατάσταση «έκτακτης ανάγκης» στην Ουκρανία, με αποτέλεσμα να καταλύεται κάθε πρωτόκολλο και επίσημη κανονικότητα. Εξάλλου, έτσι θα έπαιρναν αμεσότερα και το μήνυμα οι πολίτες των χωρών τους για την κρισιμότητα και δραματικότητα καυτής της επίσκεψης, ώστε να συναινέσουν για την αναγκαία στήριξη της Ουκρανίας με κάθε μέσο. Μόνο ο Μπόρις Τζόνσον, με μεγάλη υποκριτική άνεση, εμφανίστηκε με κοστούμι και γραβάτα, τα οποία όμως απόκτησαν μια ανέμελη, εκκεντρική διάσταση συνδυασμένα με το πηγαία πληθωρικό και χαλαρό στιλ του, θέλοντας ίσως να δείξει την δεσμευτική προσήλωσή του στο πλευρό της Ουκρανίας, παρά τις μελλοντικές αντιξοότητες.

Αποφεύγοντας τις παγίδες για γκάφες, κάποιοι αξιοποίησαν ακόμα και τις δυνατότητες αυτοσχεδιασμού για να προκαλέσουν ευχάριστες εκπλήξεις, ιδίως όταν τους έτυχαν απρόβλεπτα συναπαντήματα – κάτι που πάντα συμβαίνει στους δημοκρατικούς δημόσιους χώρους, όπου τα σενάρια καταλύονται – όπως στον Μπόρις Τζόνσον, που συνάντησε στο δρόμο κάποιους Ουκρανούς. Επίσης, όλοι τους βαδίζουν άνετα, έχοντας επίγνωση ότι βρίσκονται κάτω από τους προβολής της δημοσιότητας, που θα αναλύσουν σχολαστικά και την παραμικρή κίνησή τους, δείχνοντας όμως ταυτόχρονα πολύ πιο προσιτοί και ανθρώπινοι από ό,τι εμφανίζονται στις εικονικές εμφανίσεις σε επίσημες εκδηλώσεις στις χώρες τους. Δεν τους έλειψε η ψυχραιμία, φυσικά, που τους εξασφάλισε η ένοπλη συνοδεία τους και τα αλεξίσφαιρα γιλέκα με πολλαπλό συμβολισμό.

Σύμβολα και μηνύματα

Ειδικά, τα αμυντικά, προστατευτικά αυτά σύμβολα ανέδιναν μια πληθώρα μηνυμάτων. Πόσο απειλείται η κάθε πόλη της Ουκρανίας οποιαδήποτε στιγμή και μηδενός εξαιρουμένου, ακόμα και κάποιου εκπροσώπου άλλης χώρας. Πόσο φονικά και καταστροφικά απρόβλεπτοι μπορούν να γίνουν οι Ρώσοι χτυπώντας οτιδήποτε και οποτεδήποτε. Πόσο αδίστακτοι είναι να σοκάρουν σαν εκτελεστές. Πόσο διάτρητος, πορώδης, επισφαλής κατάντησε ο δημόσιος χώρος μιας χώρας όπου οι εισβολείς χτυπάνε στα τυφλά ακόμα και αμάχους και ισοπεδώνουν τα πάντα ανενδοίαστα. Η ανυποχώρητη απόφαση να στηριχτεί η μισοκατεστραμμένη χώρα ενάντια στους Ρώσους, να μην ξεθυμάνει η διάθεση για βοήθεια υπέρ της, ιδίως τώρα που ο πόλεμος δείχνει πιο χαοτικός και η υπεροπλία των εισβολέων κάμπτει την ουκρανική αντίσταση. Ακόμα και η απαρχή της αποπαγκοσμιοποίησης υπονοείται με λίγη φαντασία, όταν μπαίνει τέλος πια στην χαλαρή και ελεύθερη κυκλοφορία ανθρώπων και αγαθών και όταν η χαλάρωση των συνόρων και των διαχωριστικών πολιτιστικών γραμμών δίνουν την θέση τους σε νέες περιχαρακώσεις και άμυνες.

Ο Ζελένσκι, διατηρώντας διακριτικά τον διπλό, κυρίαρχο ρόλο σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή, μπορεί να δει εδάφη της χώρας του να γλιστρούν μέσα στις ιμπεριαλιστικές μασέλες του Πούτιν, αλλά θριαμβεύει τουλάχιστον σε αυτό το θεατρικό πεδίο, αφού κινητοποιεί τους δημοκρατικούς συμμάχους του να επιχειρήσουν ίσως την πιο ριψοκίνδυνη εμφάνιση της σταδιοδρομίας τους. Οσοι το τολμούν αυτό κερδίζουν πολιτικά πλεονεκτήματα και υστεροφημία σε σχέση με όσους δεν τόλμησαν, όσους προτιμούν τα απτά αποτελέσματα από τους θεατρικούς συμβολισμούς, όπως ο γερμανός καγκελάριος που επιφυλάσσεται για το μέλλον, όταν η έκβαση του πολέμου θα είναι ξεκάθαρη.

Αλλωστε το θέατρο έχει την συμβολική σαγήνη του. Τα τρωτά αλλά και αμυντικά εξοπλισμένα σώματα των πολιτικών εκπέμπουν καταλυτική θεατρική ενέργεια, που τονίζει την προσπάθειά τους για το φαινομενικά ακατόρθωτο τέλος του πολέμου, που φέρνει μαζί του την τριπλή μάστιγα όλων των πολέμων, όπως άλλωστε τονιζόταν και κατά τον πολεμοχαρή μεσαίωνα: θάνατο, καταστροφή και πείνα.

Ετσι οι περισσότεροι θεατρικοί και πολιτικοί δρόμοι φαίνεται να οδηγούν στο Κίεβο και όχι στην Μόσχα, παρά τις ιμπεριαλιστικές βλέψεις του Πούτιν. Η στρατιωτική εμφάνιση του Ζελένσκι παρέα με τους προσκαλεσμένους «αλεξίσφαιρους» ηγέτες δημιουργεί την εντύπωση ενός μικρού ένοπλου διεθνούς σώματος που, ενώ επιθυμεί την ειρήνη, αποφασίζει να μην ενδώσει στο μένος του εισβολέα, ακόμα και όταν η υποχώρηση σε αυτόν φαίνεται αναπόφευκτη, «παίρνοντας τα όπλα ενάντια σε μια θάλασσα από δυσκολίες» κατά τον σαιξπηρικό μονόλογο του Αμλετ, μέρος του οποίου απήγγειλε ο Ζελένσκι στο αγγλικό κοινοβούλιο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News