«Το όνομά μου είναι Δημήτρης Μητρόπουλος. Είμαι μαέστρος. Θα σας φανεί απίστευτο αν σας πω ότι και εγώ ο ίδιος εντυπωσιάζομαι που τελικά έγινα μουσικός. Κανείς από την οικογένειά μου δεν υπήρξε μουσικός. Προέρχομαι από οικογένεια κληρικών.

» Όταν ήμουν παιδί και είχα σχολικές διακοπές, πήγαινα στο Άγιον Όρος. Ήμουν τόσο ενθουσιασμένος από το περιβάλλον και όλη αυτή η ιδέα του ερημίτη άγγιζε πολύ την καρδιά μου. Έτσι εκείνα τα χρόνια ήμουν βέβαιος πως κάποια μέρα θα γινόμουν κι εγώ μοναχός. Ο πατέρας μου ήταν επιχειρηματίας και στο τέλος της ζωής του έγινε μοναχός. Βέβαια δεν ήμουν απολύτως σύμφωνος με την ιδέα αυτή του ασκητή. Ουσιαστικά ήθελα να γίνω ιεραπόστολος. Αυτό ήταν πράγματι το ιδανικό μου. Και δεν ξέρω πώς κατάφερε η μοίρα και, αντί ιεραπόστολος του Χριστού, έγινα ιεραπόστολος της τέχνης της μουσικής».

Ο ασκητής του διεθνούς μουσικού χώρου Δημήτρης Μητρόπουλος αυτοπαρουσιάζεται. Σε ένα σπάνιο ραδιοφωνικό ντοκουμέντο (του 1959, από τον σταθμό NDR του Αμβούργου).

Ομως, ένα άγριο μουσικό παρασκήνιο –όπως και στην περίπτωση της Μαρίας Κάλλας– υπέσκαψε τα θεμέλια της υγείας του και τον οδήγησε σε πρόωρο τέλος, το 1960, στα 64 του χρόνια. Ενώ είχε μπει στη δημιουργικότερη περίοδο της «μουσικής ωριμότητάς» του.

Μαέστρος και των ηχογραφήσεων (ζωντανά ή σε στούντιο) ο Δημήτρης Μητρόπουλος, αλλά και δεινός πιανίστας και συνθέτης, μας άφησε πάμπολλα ηχογραφημένα δείγματα των λεπταίσθητων ερμηνειών του. Συνυφασμένων και με το όραμα ή το δράμα της ζωής του (όπως και στην περίπτωση της Κάλλας).

Εκατοντάδες μουσικές εκδόσεις έχουν κυκλοφορήσει όχι μόνον όταν ήταν εν ζωή, αλλά κυρίως μετά το θάνατό του. Επίσημες ή «πειρατικές», σε μεγάλες και μικρές δισκογραφικές εταιρείες.

Τώρα, 62 χρόνια μετά την αποδημία του, η δισκογραφική Sony –σύμφωνα και με τη Wall Street Journal– συγκέντρωσε και κυκλοφορεί, στην παγκόσμια αγορά, τις πολύτιμες ηχογραφήσεις του, για την RCA και την Columbia, με τις δύο αμερικανικές ορχήστρες «του»: τη Συμφωνική της Μινεάπολης και την περίφημη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης (αλλά και από κάποιες άλλες αμερικανικές ορχήστρες) σε ένα «κουτί» – box με 69 CD. Υπό τον τίτλο «Dimitri Mitropoulos: The Complete RCA and Columbia Album Collection».

Αυτή είναι μια ευκαιρία να θυμηθεί και να επανεκτιμήσει την τέχνη του έλληνα μαέστρου ο διεθνής μουσικός χώρος. Διότι, η αίθουσα «Δημήτρης Μητρόπουλος» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ή ο διεθνής διαγωνισμός με το όνομά του, θα μνημονεύουν τον μαέστρο-ασκητή. Πόσα, όμως, γνωρίζουμε πραγματικά για τη ζωή, την καριέρα, την αφοσίωσή του στη Μουσική;

«Όταν πέθανε, ο Μητρόπουλος θεωρούνταν, κατά γενική ομολογία, ένας από τους μουσικούς που άσκησαν τη μεγαλύτερη επίδραση και ένας από τους πλέον σημαντικούς απ’ όσους εργάστηκαν ποτέ στις Ηνωμένες Πολιτείες», σημείωνε ο πλέον εμβριθής βιογράφος του, Γουίλιαμ Ρ. Τρότερ, συγγραφέας και μουσικολόγος από τη Βόρεια Καρολίνα. Που μας παρέδωσε την ογκώδη – 780 σελίδες! – βιογραφία «Δημήτρης Μητρόπουλος, Ο Ιεροφάντης της Μουσικής» (Εκδ. Ποταμός, μτφ. Αλέξης Καλοφωλιάς, στην ελληνική εκδοχή). Το 200, με αφορμή τα 40χρονα από την αποδημία του Μητρόπουλου. Από «ραγισμένη» καρδιά, όπως και η Κάλλας. Πάνω στο πόντιουμ και μπροστά στους μουσικούς της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, εν ώρα πρόβας, στο Μιλάνο.

Βέβαια, στην επέτειο των εκατό ετών από τη γέννησή του, το 1996, ο Δημήτρης Μητρόπουλος είχε, εν πολλοίς, λησμονηθεί στην ίδια τη χώρα που πραγματοποίησε τους μεγαλύτερους θριάμβους του. Στις Ηνωμένες Πολιτείες. Να, λοιπόν, που φτάσαμε στην ογκώδη δισκογραφική έκδοση το 2022. Κάλλιο αργά…

Και για την ιστορία: Το 1937, ο Μητρόπουλος ανέλαβε ως αρχιμουσικός τη Συμφωνική Ορχήστρα της Μινεάπολης, θέση που διατήρησε ως το 1949. Και «μεταμόρφωσε» μια αξιοπρεπή περιφερειακή ορχήστρα σε έναν οργανισμό άξιο και με διεθνή ακτινοβολία. Μετατρέποντας και τη Μινεάπολη σε διεθνούς φήμης κέντρο της σύγχρονης μουσικής. Εμπλουτίζοντας ανεκτίμητα τη μουσική κουλτούρα της Αμερικής.

Από το 1949 και για μια δεκαετία χρημάτισε άλλοτε καλλιτεχνικός διευθυντής και άλλοτε πρώτος μαέστρος της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης και, για αρκετά χρόνια, ήταν ο πλέον σημαντικός μαέστρος που εμφανίστηκε στην περίφημη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης. Εκσυγχρόνισε το ρεπερτόριο της Φιλαρμονικής και την αναβάθμισε, για πρώτη φορά ύστερα από δεκαετίες, σε θεσμό που συμμετείχε δυναμικά στα πολιτιστικά πράγματα.

Επί δεκαετίες έχω συγκεντρώσει υλικό για τον «άγνωστο» Δημήτρη Μητρόπουλο και τις σημαντικές στιγμές του. Υλικό, το οποίο έχει αποτυπωθεί σε ρεπορτάζ στα πάλαι ποτέ «ΝΕΑ» – του προσωπικού φίλου του μαέστρου, Χρήστου Δ. Λαμπράκη – αλλά και στα βιβλία μου «Αληθινά παραμύθια» (Εκδ. Καστανιώτη) και «Με μουσικές εξαίσιες, με φωνές…» (Εκδ. Ιωλκός). Αυτά, και με την πολύτιμη βοήθεια του συλλέκτη και ερευνητή Στάθη Αρφάνη.

Εκεί σκιαγραφήθηκαν με λεπτομέρειες και το μουσικό όραμα και η πορεία στην ζωή και την Τέχνη του, αλλά και οι ίντριγκες και ο «υπόγειος πόλεμος» μουσικών, που «ασθένησαν» την καρδιά του μαέστρου – «Ιεροφάντη της Μουσικής», ως το τέλος του. Κάτω από έναν γενικό τίτλο, εύγλωττο: «Η ιστορία μιας ευγενικής μα τραγικά ευάλωτης ανθρώπινης ύπαρξης».

Επιλέγω από τον τεράστιο όγκο στοιχείων, με αφορμή και την παγκόσμια δισκογραφική έκδοση της Sony, να φωτίσω εδώ ακριβώς αυτό: το τέλος και όσα αποκαλύφθηκαν μετά για τη δράση του «προστατευόμενού» του μαέστρου, Λέοναρντ Μπερνστάιν (από την εποχή της Μινεάπολης, ακόμη). Εκείνου που φαίνεται ότι κάρφωσε και… το μαχαίρι της προδοσίας στην αποκαμωμένη καρδιά του Μητρόπουλου. Τίτλος; Ένας ενορχηστρωμένος «φόνος».

Πάμε, λοιπόν. «Ο διάσημος έλλην αρχιμουσικός Δημήτρης Μητρόπουλος υπέστη καρδιακήν προσβολήν κατά τας δοκιμάς της υπ’ αριθμ. 3 Συμφωνίας του Γκούσταβ Μάλερ εις την Σκάλαν. Προς στιγμήν παρέμεινεν ακίνητος, αμέσως δε κατέπεσεν εκ του βάθρου επί του οποίου ίστατο.

» Ο ιατρός της Σκάλας του Μιλάνου δρ Τζιανκάρλο Μπιόντι έσπευσε να τον βοηθήση. Ο Μητρόπουλος διηύθυνε την ορχήστραν επί δέκα περίπου λεπτά. Ολίγα λεπτά ενωρίτερον παρεπονέθη ότι ήτο κατάκοπος. “Αισθάνομαι τον εαυτόν μου πολύ εξηντλημένον” είπε. “Είμαι εν παλαιόν αυτοκίνητον το οποίο πάντως εξακολουθεί να εργάζεται”. Και πέρυσι ο εκλιπών υπέστη καρδιακήν προσβολήν εις Γερμανίαν αλλά κατώρθωσε να αναρρώση», έγραφε η εφημερίδα «Μακεδονία» στο φύλλο της Πέμπτης 3ης Νοεμβρίου 1960.

Προφητικό; Ο ίδιος ο Μητρόπουλος, που ήταν και δεινός – και μοναχικός – ορειβάτης, έγραφε: «Οταν φτάνω στην κορυφή ενός βουνού αισθάνομαι γεμάτος από θέληση για ζωή, αλλά συγχρόνως αισθάνομαι πως βρίσκομαι κοντά στον θάνατο. Ξέρετε, ο θάνατός μου ελπίζω να είναι κάπως έτσι, εύχομαι να πεθάνω πέφτοντας από ένα βουνό».

Οι ενδείξεις του τέλους ήταν φανερές από καιρό. Η φίλη του Καίτη Κατσογιάννη σημείωνε: «Ηταν φανερό πως αν ήθελε να ζήσει έπρεπε να πάψει να διευθύνει, μα θα ήταν χειρότερο από θάνατο αφού για κείνον ζωή και μουσική δραστηριότητα ταυτίζονταν».

Τι είπαμε (μάλλον γράψαμε), όμως, για κείνο το μαχαίρι της προδοσίας; Ε, λοιπόν, πενήντα τρία ακριβώς χρόνια από τον θάνατο του έλληνα μαέστρου, η έκδοση 650 επιστολών του «προστατευόμενού» του Λέοναρντ Μπερνστάιν, συνθέτη μεταξύ άλλων και του «Γουέστ Σάιντ Στόρι» (το οποίο μόλις αναβίωσε ο Στίβεν Σπίλμπεργκ στον κινηματογράφο), υπήρξαν αποκαλυπτικές.

Ο Μπερνστάιν επιδίωξε να γνωρίσει τον Μητρόπουλο, να τον συναναστραφεί και στο τέλος να πάρει τους σημαντικούς μουσικούς θώκους που εκείνος είχε κατακτήσει, σύμφωνα με τον επιμελητή της έκδοσης των επιστολών, Νάιτζελ Σιμεόνε (Εκδ. Yale University Press). Έτσι έπεσε νέο φως στη σχέση τους και στο παιχνίδι που έπαιξε ακόμη και με τις σεξουαλικές επιλογές τους ο Μπερνστάιν.

Φοιτούσε στο Χάρβαρντ, όταν πρωτάκουσε τον κατά 20 χρόνια μεγαλύτερό του Μητρόπουλο να διευθύνει τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης το 1937, «εισέβαλε στην ιδιωτική δεξίωση της ελληνικής κοινότητας του Χάρβαρντ προς τιμήν του μαέστρου και έως τη λήξη της βραδιάς είχε καταφέρει να διεγείρει το ενδιαφέρον του» καταγράφει σε έρευνά του ο δρ Ηλίας Χρυσοχοΐδης, ερευνητής στο John W. Κluge Center της Βιβλιοθήκης του Αμερικανικού Κογκρέσου, όπου βρίσκεται μέρος του αρχείου του Μπερνστάιν.

Η σχέση τους αναπτύχθηκε στη Μινεάπολη και ο τελευταίος έγινε βοηθός του. «Δύο κάρτες αποδεικνύουν ότι ο Μητρόπουλος συντηρούσε τον Μπερνστάιν τουλάχιστον για τα δύο πρώτα τρίμηνα του ακαδημαϊκού έτους 1939-1940»).

«Ουδείς πιο αχάριστος του ευεργετηθέντος»… Μόλις πήρε τη θέση του βοηθού, κατάφερε να διαβάλει το Μητρόπουλο στο αυστηρό και αυταρχικό «αφεντικό» της Συμφωνικής της Βοστώνης, Σεργκέι Κουσεβίτσκι, και να χρισθεί τελικά εκείνος διάδοχος του τελευταίου.

Οι επίμονοι ψίθυροι για τον «ομοερωτικό χαρακτήρα» του, τα σχόλια για την ημίγυμνη φωτογραφία του Μητρόπουλου το 1946 στο περιοδικό «Life» αλλά και για τις δηλώσεις του εκεί – «η δουλειά του καλλιτέχνη είναι σαν αυτή της πόρνης· συνίσταται στο να κάνει άλλους ανθρώπους ευτυχισμένους αδιαφορώντας για το πώς αισθάνεται ο ίδιος» βοήθησαν στην ίντριγκα.

Ανάλογα σχόλια έφτασαν (όπως φαίνεται, από τους κύκλους του Μπερνστάιν) και στους δύστροπους μουσικούς – ντίβες της περίφημης Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης στους οποίους, σύμφωνα με τον βιογράφο του Μητρόπουλου Γουίλιαμ Τρότερ, αυτό έδωσε άλλοθι για να είναι ακόμη πιο απείθαρχοι απέναντί του, όταν ανέλαβε μουσικός διευθυντής της ορχήστρας, οδηγώντας τον μαέστρο σε απόγνωση, όπως μαρτυρούν επιστολές του προς την Καίτη Κατσογιάννη.

Δεν σταμάτησε, όμως, ο ευεργετηθείς Λέοναρντ Μπερνστάιν μέχρι να καταφέρει να πάρει και αυτό το σπουδαίο μουσικό θώκο, στη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης, από τον Δημήτρη Μητρόπουλο, χρησιμοποιώντας διαρκώς φήμες εις βάρος του.

Κάπου εδώ, φτάνουμε στο γκραν φινάλε: Ο Μπερνστάιν είχε φροντίσει να αποτρέψει ψιθύρους για τις δικές του ερωτικές επιλογές. Κλείνοντας και στόματα, όταν παντρεύτηκε, πανηγυρικά, την τηλεοπτική και θεατρική ηθοποιό Φελίσια Μοντεαλέγκρε από την Κόστα Ρίκα.

Η αλληλογραφία τους, που δημοσιεύθηκε από τον Νάιτζελ Σιμεόνε το 2013, στην έκδοση υπό τον τίτλο «The Leonard Bernstein Letters», αποκαλύπτει τώρα ότι και εκείνη ήξερε: «Είσαι ομοφυλόφιλος και μπορεί να μην αλλάξεις ποτέ». Και η κατακλείδα: «Γιατί, επιτέλους, δεν παραδέχεσαι ότι κάνεις διπλή ζωή;».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News