Ο πόλεμος του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν κατά της Ουκρανίας είναι μια κοσμοϊστορική τραγωδία, κυρίως για τους Ουκρανούς, αλλά και για ανθρώπους σε ολόκληρη την Ευρώπη και σε όλον τον κόσμο. Ωστόσο, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις ενόψει του τελικού γύρου των γαλλικών προεδρικών εκλογών, εάν μπορεί να ειπωθεί πως η ρωσική βαρβαρότητα στην Ουκρανία ενέχει κάτι το θετικό, αυτό είναι ότι η απρόκλητη επίθεση του Πούτιν φαίνεται να δυσφημεί τους υποστηρικτές και τους συμμάχους του στη Δύση και να μπορεί, κάλλιστα, να δώσει μια νέα ώθηση υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Σίγουρα, οι λαϊκιστές θα μπορούσαν ακόμα να εκμεταλλευτούν αυτή την κρίση για να κερδίσουν την υποστήριξη των πιεσμένων οικονομικά Ευρωπαίων. Αυτό φαίνεται να είναι το σχέδιο μάχης της ακροδεξιάς Μαρίν Λεπέν, καθώς αγωνίζεται να κερδίσει τη γαλλική προεδρία. Καθώς οι τιμές της ενέργειας, των πρώτων υλών και των βασικών ειδών διατροφής αυξάνονται, ο πληθωρισμός στην Ευρώπη μπορεί να φτάσει σε διψήφιο ποσοστό για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 1970. Το βιοτικό επίπεδο στην Ευρωπαϊκή Ενωση θα μπορούσε να δεχθεί βαρύτερο πλήγμα από εκείνο που δέχτηκε στον απόηχο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008, όταν μια ιδιαίτερα λανθασμένη ευρωπαϊκή απάντηση αποξένωσε πολλούς ψηφοφόρους.

Ηδη, αυτές οι προκλήσεις φαίνεται να έχουν ενισχύσει τον Βίκτορ Ορμπαν, τον αυταρχικό πρωθυπουργό της Ουγγαρίας. Ο Ορμπαν, ένας παλιός σύμμαχος του Πούτιν που τροποποιεί συστηματικά το εκλογικό σύστημα στην Ουγγαρία υπέρ του, προσπάθησε να μονώσει τους Ούγγρους από την αύξηση των τιμών των τροφίμων και των καυσίμων. Το κόμμα του (Fidesz) επικράτησε στις βουλευτικές εκλογές αυτού του μήνα με συντριπτική πλειοψηφία, εξασφαλίζοντάς του μια τέταρτη συναπτή θητεία στην εξουσία.

Αλλαγή πλεύσης

Για να αποτρέψουν αυτό το αποτέλεσμα να καταστεί ευρύτερη τάση, οι κυβερνήσεις της ΕΕ πρέπει να στηρίξουν τους ευάλωτους, να αποφύγουν την πρόωρη λιτότητα, να προβούν στη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού και να επιταχύνουν τις επενδύσεις σε πράσινες τεχνολογίες χαμηλού κόστους. Τα καλά νέα είναι ότι, μέχρι στιγμής, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής φαίνεται να έχουν την πρόθεση να κάνουν ακριβώς αυτά. Η επιτυχία τους θα συνέβαλε ιδιαίτερα στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στις πολιτικές και τεχνοκρατικές ελίτ της Ευρώπης.

Βοηθά το ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει επίσης υπονομεύσει την πολιτική αξιοπιστία των λαϊκιστών που έχουν συνδεθεί εδώ και καιρό με τη Ρωσία, επαινώντας τον Πούτιν. Από την εισβολή και μετά, λαϊκιστές όπως ο ιταλός Ματέο Σαλβίνι και ο βρετανός Νάιτζελ Φάρατζ προσπαθούν να αποστασιοποιηθούν από τη Ρωσία. Ακόμη και ο Ορμπαν είπε μετά την εκλογική νίκη του ότι «επανεξετάζει» τους στενούς δεσμούς του με τη χώρα, την οποία πλέον θεωρεί «αντίπαλο».

Ενόψει του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών στη Γαλλία, αμφότεροι οι κορυφαίοι ακροδεξιοί υποψήφιοι αποπειράθηκαν να κάνουν το ίδιο. Επειτα από χρόνια διατήρησης στενών δεσμών με τον Πούτιν και λήψης σημαντικής χρηματοδότησης από τη Ρωσία, η Μαρίν Λεπέν χαρακτήρισε αδικαιολόγητη την εισβολή στην Ουκρανία. Ο Ερικ Ζεμούρ, ο οποίος κάποτε είπε ότι ονειρευόταν έναν Γάλλο αντίστοιχο του Πούτιν, αναγκάστηκε επίσης να καταδικάσει τον πόλεμο.

Η απάντηση της κάλπης

Ομως φαίνεται πως οι δηλώσεις τους δεν ήταν αρκετές. Στον πρώτο γύρο, και οι δύο υποψήφιοι έχασαν από τον κεντρώο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν. Κέρδισε σχεδόν το 27,6% των ψήφων και φαίνεται πολύ πιθανό να κερδίσει την επανεκλογή του στον δεύτερο γύρο. Ενώ η Λεπέν κατάφερε να κερδίσει το 23% των ψήφων, τα ποσοστά της στις δημοσκοπήσεις μειώνονται τώρα, καθώς οι προτάσεις της περί αποστασιοποίησης της Γαλλίας από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ και σύναψης στενότερων δεσμών με τη Ρωσία, εξετάζονται πιο προσεκτικά. Ο Ζεμούρ, από την πλευρά του, συγκέντρωσε μόλις 7% – και η μετανάστευση μπορεί να είναι ένας βασικός λόγος.

Ενώ πολλοί Ευρωπαίοι εξακολουθούν να είναι δυσαρεστημένοι από την απώλεια (ή την αίσθηση απώλειας) εισοδήματος ή κύρους, ή να φοβούνται ότι θα υποστούν μια τέτοια απώλεια, έχουν ανακαλύψει μια νέα αίσθηση συμπόνιας για τους πρόσφυγες, τους αγαπημένους αποδιοπομπαίους τράγους των λαϊκιστών. Η δημοτικότητα του Ζεμούρ, ο οποίος πλησίαζε τη Λεπέν στις δημοσκοπήσεις πριν από την εισβολή, μειώθηκε κατακόρυφα αφότου εναντιώθηκε δημόσια στην υποδοχή προσφύγων από την Ουκρανία.

Φυσικά, η ευρωπαϊκή συμπάθεια δεν αφορά όλους εκείνους που ξεφεύγουν από τη βία. Επιπλέον, η προθυμία αποδοχής ουκρανών προσφύγων θα μπορούσε να αποδειχθεί περιορισμένη, ειδικά εάν αυξηθεί το κόστος της ενσωμάτωσης των νεοφερμένων. Αλλά ακόμα και αν η νεοανακαλυφθείσα συμπόνια της Ευρώπης για τους πρόσφυγες δεν διαρκέσει, η Ρωσία του Πούτιν θα συνεχίσει να αποτελεί απειλή. Αυτό αμφισβητεί μια άλλη πεποίθηση που ανέκαθεν ευνοούσε τους λαϊκιστές: την αντίληψη ότι τα πράγματα δεν μπορούν να καταστούν χειρότερα.

Σταθερότητα και ασφάλεια

Σε ψηφοφόρους σε όλη τη Ευρώπη, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αναδείξει πόσο τυχεροί είναι που ζουν σε χώρες ειρηνικές, ασφαλείς και ελεύθερες. Ενώ οι ευρωπαϊκές φιλελεύθερες δημοκρατίες και ο καπιταλισμός απέχουν πολύ από την τελειότητα, πρέπει να μεταρρυθμιστούν, όχι να διαλυθούν. Ακόμη και μια βαθιά ελαττωματική ευρωπαϊκή δημοκρατία είναι πολύ προτιμότερη από την απολυταρχία.

Στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, υπάρχουν κυβερνήσεις που χρειάζονταν την υπενθύμιση. Ειδικότερα, η λαϊκίστικη κυβέρνηση της Πολωνίας φαίνεται να έχει επανεκτιμήσει ριζικά την ασφάλεια που παρέχει η ένταξη στην ΕΕ. Η άτυπη συμμαχία της Πολωνίας κατά των Βρυξελλών με τον Ορμπαν φαίνεται τώρα διαλυμένη.

Υστερα από χρόνια εσωτερικού διχασμού, οι Ευρωπαίοι αναγκάζονται να ενωθούν ενάντια σε έναν ανησυχητικό εξωτερικό εχθρό, όπως έκαναν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Η ΕΕ έχει τώρα μια χρυσή ευκαιρία να αποδείξει την αξία της μέσω συλλογικών προσπαθειών για την ενίσχυση της ασφάλειας, όσον αφορά την άμυνα, την ενέργεια και την οικονομία.

Η ευρωπαϊκή άμυνα

Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες θα συνεχίσουν να είναι απαραίτητες για την ευρωπαϊκή άμυνα, η ΕΕ θα χρειαστεί επίσης να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για τη δική της ασφάλεια, κυρίως επειδή δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι οι μελλοντικοί αμερικανοί ηγέτες θα συνεχίσουν να είναι προσηλωμένοι στο ΝΑΤΟ. Η πρόοδος όσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια θα απαιτήσει μια τεράστια συλλογική προσπάθεια για την εξεύρεση εναλλακτικών πηγών εφοδιασμού, την αύξηση της χωρητικότητας των χώρων αποθήκευσης φυσικού αερίου, τη δημιουργία πανευρωπαϊκών δικτύων φυσικού αερίου και την επιτάχυνση των προσπαθειών απαλλαγής από τον άνθρακα. Και οι κυβερνήσεις της ΕΕ θα πρέπει να συμμετάσχουν σε μια κοινή πρωτοβουλία για την ενίσχυση της οικονομικής ασφάλειας, κατά το πρότυπο του ταμείου ανάκαμψης από την πανδημία.

Ο Ζοζέπ Μπορέλ, Υπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, υποστήριξε πρόσφατα ότι ο πόλεμος του Πούτιν γέννησε τη γεωπολιτική Ευρώπη. Εχει δίκιο. Αυτή η μακροχρόνια γαλλική φιλοδοξία είχε επανειλημμένα ματαιωθεί από τον ευρωσκεπτικιστικό ατλαντισμό της Βρετανίας και τον μερκαντιλιστικό πασιφισμό της Γερμανίας. Ωστόσο, το Ηνωμένο Βασίλειο δεν είναι πλέον μέλος της ΕΕ και η Γερμανία υιοθετεί μια πιο δυναμική στρατηγική προσέγγιση. Γενικότερα, οι Ευρωπαίοι αντιλαμβάνονται τώρα με ανησυχητική σαφήνεια τον πρωταρχικό στόχο της ΕΕ: την προστασία τους από απειλές παρόμοιες με τη Ρωσία του Πούτιν.

---

* Ο Philippe Legrain είναι πρώην οικονομικός σύμβουλος του Προέδρου της Κομισιόν και καθηγητής στη London School of Economics. Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται για την Ελλάδα από το Project Syndicate (www.project-syndicate.org)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News