Η εισβολή στην Ουκρανία έχει πλήξει τον στρατό της Ρωσίας και την οικονομία της. Τώρα πλήττονται και οι μυστικές της υπηρεσίες. Στις 7 Απριλίου η Αυστρία, επί πολλά χρόνια κόμβος της ρωσικής κατασκοπείας, έγινε η τελευταία χώρα που απέλασε ύποπτους ως αξιωματικούς των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των ρώσων αξιωματούχων που απελάθηκαν από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη από την έναρξη του πολέμου σε περισσότερους από 400. Οι μαζικές απελάσεις, οι μεγαλύτερες στην Ιστορία, είναι πιθανό να έχουν μόνιμες επιπτώσεις στις υπηρεσίες πληροφοριών του Βλαντίμιρ Πούτιν και στην ικανότητά τους να δρουν -και να υπονομεύουν κυβερνήσεις…- στην Ευρώπη, αναφέρει το Economist.

Οι ΗΠΑ και η Βουλγαρία έδιωξαν από μια ντουζίνα Ρώσους την πρώτη εβδομάδα του πολέμου, όμως αυτό αποδείχτηκε πως ήταν μόνο το «ορεκτικό». Το «κυρίως πιάτο» σερβιρίστηκε το τελευταίο διάστημα, αρχικά με τη Σλοβακία και (ξανά) τη Βουλγαρία στα μέσα Μαρτίου, την Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής στις 23 Μαρτίου, και ακολούθησε ένα κρεσέντο απελάσεων 75 διπλωματών από τη Γαλλία και τη Γερμανία, στις 4 Απριλίου και ακόμη 150 την επόμενη μέρα από εννέα χώρες και την έδρα της ΕΕ! Οι περισσότεροι φέρονται να είναι κατάσκοποι, αν και όχι όλοι. Η Λιθουανία, λόγου χάρη, έδιωξε τον πρεσβευτή της Ρωσίας.

Πρωτοφανές γεγονός

Η απέλαση κατασκόπων σε αυτή την κλίμακα είναι πρωτοφανής, επισημαίνει το βρετανικό περιοδικό. Είναι υπερδιπλάσιος από τον αριθμό που εκδιώχθηκε το 2018, όταν 28 δυτικές χώρες απέλασαν 153 ύποπτους κατασκόπους ως απάντηση στην απόπειρα δολοφονίας του Σεργκέι Σκριπάλ, πρώην αξιωματικού των μυστικών υπηρεσιών της Μόσχας που είχε εργαστεί για λογαριασμό της Βρετανίας.

Οι τελευταίες απελάσεις είναι «εκκρεμείς» και «καθυστερούσαν από καιρό», λέει ο Μαρκ Πολυμερόπουλος, τέως επικεφαλής των επιχειρήσεων της CIA στην Ευρώπη και την Ευρασία μέχρι το 2019, οπότε και αποσύρθηκε. «Η Ευρώπη ήταν η ιστορική τους παιδική χαρά και το διπλωματικό τους προσωπικό είναι πάντα πολυπληθές και αρκετά δραστήριο σε πολλά από αυτά τα μέρη», τόνισε στο Economist και πρόσθεσε πως στην τελευταία του δουλειά αντιμετώπιζε την Ευρώπη σαν «βασικό πεδίο μάχης με τους Ρώσους».

Ο άμεσος στόχος των απελάσεων είναι να τιμωρηθεί η Ρωσία για την εισβολή της στην Ουκρανία. Αξιωματούχοι της FSB, της ρωσικής υπηρεσίας ασφαλείας, και της GRU, της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών που έβαλε στο στόχαστρο τον Σκριπάλ, έπαιξαν αμφότεροι βασικό ρόλο στον σχεδιασμό και την διεξαγωγή του πολέμου.

Με αυτήν την εξέλιξη η Μόσχα θα υποχρεωθεί να συμβιβαστεί σε μια σημαντική απώλεια έμπειρων στελεχών που δραστηριοποιούνται εδώ και χρόνια στην κύρια απασχόληση των μυστικών υπηρεσιών: την πρόσβαση σε απόρρητες πληροφορίες άλλων χωρών.

Εποχές… Ψυχρού Πολέμου!

Η διείσδυση των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες είχε γίνει τόσο μεγάλη που ήταν δύσκολο για τις τοπικές υπηρεσίες ασφαλείας να παρακολουθούν ύποπτους και κατασκόπους. Πέρυσι ένα κορυφαίο στέλεχος των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών δήλωσε ότι η ρωσική κατασκοπεία βρισκόταν στα επίπεδα  του Ψυχρού Πολέμου! Πριν από τις πρόσφατες απελάσεις, εκτιμάται ότι σε ρωσικές πρεσβείες και προξενεία στην Ευρώπη εργαζόντουσαν σχεδόν 1.000 αξιωματικοί των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών.

Ο τομέας της συλλογής πληροφοριών είναι ίσως ο μοναδικός στη Μόσχα που παραμένει σχεδόν αμετάβλητος από τη σοβιετική εποχή. Στην ουσία η SVR και η FSB, παρότι ιδρύθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του ’90, είναι γνήσια τέκνα της KGB, ενώ η στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών, η GRU προϋπήρχε και δρούσε παράλληλα κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Οπως είναι φυσικό η αποτελεσματικότητα και η αξιοπιστία των συγκεκριμένων υπηρεσιών πέρασε κάμψη κατά την πρώτη μετασοβιετική περίοδο. Η έλλειψη πόρων αλλά και η πολιτική αλλαγή κατέστησε πολλά από τα στελέχη τους ευάλωτα στους «πειρασμούς» της Δύσης την οποία είχαν εκπαιδευτεί να απεχθάνονται αλλά είχαν γνωρίσει από πρώτο χέρι κατά την εκτέλεση των αποστολών τους. Κι αυτή η περίοδος δεν κράτησε πολύ.

Η άνοδος του Πούτιν στην εξουσία δεν άφηνε, άλλωστε, πολλά περιθώρια καθώς ήξερε πώς παίζεται το παιχνίδι. Για την ακρίβεια, σε όλη του τη ζωή ήταν μέρος αυτού του παιχνιδιού. Κατά τη δεύτερη θητεία του, μάλιστα, από το 2012 και μετά, η ισχύς των μυστικών υπηρεσιών, η επιχειρησιακή τους ικανότητα και η επιρροή τους έχει αναβαθμιστεί σημαντικά, τόσο στη Ρωσία όσο και στο εξωτερικό. Δεν θα μπορούσε να περιμένει κάποιος οτιδήποτε διαφορετικό, όταν ο απόλυτος κυρίαρχος της πολιτικής σκηνής είναι πρώην πράκτορας της KGB και για ένα μικρό διάστημα, πριν γίνει πρωθυπουργός, διευθυντής της FSB.

Σαμποτάζ

Αλλά η κατασκοπεία δεν είναι η μόνη ανησυχία. Η εκρίζωση των αξιωματικών των μυστικών υπηρεσιών θωρακίζει τις ευρωπαϊκές χώρες από σαμποτάζ και υπονομευτικές ενέργειες. Κατά κάποιον τρόπο, οι ρίζες των τελευταίων απελάσεων ξεκινούν από το περασμένο έτος, τον Απρίλιο του 2021, όταν η Τσεχία κατηγόρησε την GRU ότι πράκτορές της ανατίναξαν μια αποθήκη οπλισμού. Απέλασε τότε 81 Ρώσους διπλωμάτες (ένας λόγος για τον οποίο έδιωξε λιγότερους αυτή τη φορά), οι ΗΠΑ άλλους δέκα και άλλες ευρωπαϊκές χώρες 14. Για πολλούς αναλυτές η «δουλειά» έμοιαζε με επιχείρηση των Σπέτσναζ, της επίλεκτης μονάδας των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων από τις τάξεις των οποίων στρατολογεί σαμποτέρ η GRU. Στην συγκεκριμένη υπόθεση  οι Αρχές της Πράγας κατονόμασαν σαν υπόπτους τους Ανατόλι Τσέπιγκα και Αλεξάντερ Μίσκιν, τους δύο πράκτορες που είχαν κατηγορηθεί για την απόπειρα δολοφονίας του Σέργκει Σκριπάλ και της κόρης του Γιούλια. Αυτοί οι δύο πράκτορες φέρονται να είχαν ταξιδέψει στην Ελλάδα και την Πορτογαλία την περίοδο προετοιμασίας της επιχείρησης.

Αυτό το επεισόδιο, και άλλα παρόμοια, προκάλεσαν έναν σαρωτικό έλεγχο του ΝΑΤΟ για τις ρωσικές «ρεζιντεντούρες» – τους «σταθμούς», όπως αποκαλούν η Βρετανία και οι ΗΠΑ τις «βάσεις» των κατασκόπων – στις πρεσβείες των δυτικών πρωτευουσών και τις δραστηριότητές τους.

Τι διαπιστώθηκε; Οτι οι ρωσικές πρεσβείες ήταν γεμάτες από αξιωματικούς των τριών υπηρεσιών πληροφοριών: της GRU, της FSB και της SVR, της υπηρεσίας εξωτερικών πληροφοριών, από την οποία προέρχεται και το μεγαλύτερο μέρος των πρακτόρων που εργάζονται με την κάλυψη των διπλωματικών αποστολών στο εξωτερικό.

Υποστήριξη εκτελεστών

Ο σκοπός της απομάκρυνσης ρώσων αξιωματούχων από την Ευρώπη δεν είναι μόνο να περιοριστεί η διαρροή μυστικών, αλλά και να προκληθούν ρωγμές σε ένα άτυπο δίκτυο υποστήριξης ρώσων εκτελεστών. Οι αξιωματικοί της GRU που δηλητηρίασαν τον Σκριπάλ δεν προσποιούνταν ότι ήταν διπλωμάτες στο Λονδίνο – στάλθηκαν από τη Μόσχα με αυτό που είναι γνωστό ως μη επίσημη κάλυψη. Οι επίδοξοι δολοφόνοι του Σκριπάλ προσποιήθηκαν ως γνωστόν ότι ήταν τουρίστες που επισκέπτονταν τον καθεδρικό ναό του Σόλσμπερι. Τέτοιου είδους μυστικές ενέργειες βασίζονται όμως συχνά σε υποστήριξη από τις τοπικές πρεσβείες, όπως η χρήση διπλωματικών σάκων για τη διακίνηση παράνομου υλικού.

Ενας άλλος φορέας που λειτουργεί επικουρικά σε παρόμοιες περιπτώσεις είναι η ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και οι «φίλοι» της σε άλλες χώρες με το ίδιο θρήσκευμα ( Οταν, φυσικά, δεν απασχολούνται με την προώθηση των θέσεων της Μόσχας στο χριστεπώνυμο πλήθος). Στη Μολδαβία, στο Μαυροβούνιο αλλά και αλλού έχει παρατηρηθεί η τάση πολλών κληρικών – καθώς και  στελεχών παραθρησκευτικών οργανώσεων – να κηρύττουν εναντίον της Δύσης και του ΝΑΤΟ με ανταλλάγματα που δεν είναι πάντοτε κρυφά και περιλαμβάνουν από προσκυνήματα εκατομμυρίων πιστών (που μεταφράζονται σε χρήμα) μέχρι δωρεές γαλαντόμων επιχειρηματιών…

Επίσης, η απέλαση δεν αποτελεί οριστική λύση του προβλήματος. Η Ρωσία είναι βέβαιο πως θα στείλει νέους πράκτορες για να αντικαταστήσουν αυτούς που έφυγαν, αναγκάζοντας τις δυτικές υπηρεσίες αντικατασκοπείας να επεξεργαστούν από το μηδέν το προφίλ του ταπεινού «πρώτου γραμματέα» για να ανακαλύψουν εάν πίσω από αυτήν την ταυτότητα κρύβεται ένας κατάσκοπος.

Ορισμένοι δυτικοί αξιωματούχοι λένε ότι στόχος τους είναι να διασφαλίσουν ότι οι ρωσικές πρεσβείες στην Ευρώπη δεν θα είναι μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες δυτικές στη Μόσχα -μια αρχή στην οποία επέμεινε πέρυσι η Τσεχία. Αυτό απαιτεί συνεχή άρνηση έκδοσης βίζας για νέες αφίξεις και επιμελή ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των συμμάχων, ώστε ένας αξιωματικός που διώχνεται από μια χώρα να μην μπορεί να σταλεί σε άλλη.

Στρατολόγηση απογοητευμένων

Λιγότεροι Ρώσοι κατάσκοποι στη Νέα Υόρκη, στο Λονδίνο ή στο Παρίσι, ωστόσο, σημαίνει λιγότεροι πιθανοί διπλοί πράκτορες. Παρ’ όλα αυτά, έχουν απομείνει ακόμη αρκετοί. Και οι δυτικοί κατάσκοποι μπορεί να βγάλουν «λαγό» ανάμεσά τους υπό τις παρούσες συνθήκες.

Η σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία το 1968 ήταν αυτή που απογοήτευσε τον Ολεγκ Καλούγκιν, στρατηγό της KGB, τον Ολεγκ Γκορντιέφσκι, υποδιοικητή του κλιμακίου της KGB στο Λονδίνο και τον Βασίλι Μιτρόκιν, αρχειοφύλακα της KGB. Οι δύο τελευταίοι έγιναν εξαιρετικοί διπλοί πράκτορες της MI6, ενώ ο Καλούγκιν έγινε αντιφρονών και μετακόμισε στην Αμερική.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία, πολύ πιο αιματηρός από τη συντριβή της Ανοιξης της Πράγας, μπορεί να έχει παρόμοια επίδραση σε ορισμένα σημερινά στελέχη της GRU, της SVR και της FSB. «Πολλοί από αυτούς που υπηρετούν στη Δύση συνειδητοποιούν πλήρως ότι η Ρωσία έχει ταπεινωθεί από αυτόν τον καταστροφικό πόλεμο», λέει στο Economist ο Τζόναθαν Χάσλαμ, ιστορικός των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών, «και μπορείτε να συμπεράνετε ότι κατά την επιστροφή τους στη μητέρα πατρίδα δεν μπορεί να βασιστεί το καθεστώς σε αυτούς».

Στη Μόσχα, μάλιστα, τα ανώτερα κλιμάκια της FSB φαίνεται να βρίσκονται σε αναταραχή, καθώς κορυφαία στελέχη έπεσαν σε δυσμένεια και κατηγορούνται από τον Πούτιν ότι τα θαλάσσωσαν στον πόλεμο καθώς και ότι του παρείχαν αναξιόπιστες πληροφορίες.

Οι φίλοι στα δύσκολα φαίνονται…

Οι ρώσοι κατάσκοποι, που έχουν αποσπαστεί στο εξωτερικό, και οι οικογένειές τους, θα έχουν επίσης συνηθίσει τη ζωή στις δυτικές πρωτεύουσες. Μια επιστροφή στην ολοένα και πιο ολοκληρωτική Μόσχα μπορεί να μην είναι ελκυστική. «Θα ήθελα να ελπίζω ότι όλοι τους δέχονται ένα τηλεφώνημα ή ένα φιλικό χτύπημα στην πλάτη περπατώντας στον δρόμο ή μια επίσκεψη από τις τοπικές υπηρεσίες ασφαλείας για μια κουβέντα», σχολίασε ο Μαρκ Πολυμερόπουλος μιλώντας στο Economist. «Οι δυτικοί θα πρέπει να τους πλησιάσουν πριν φύγουν», πρόσθεσε.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News