H κατά τι παραληρηματική μεταμέλεια του Γουίλ Σμιθ μετά το χαστούκι στον Κρις Ροκ στα φετινά Οσκαρ (δάκρυα, χαμόγελα και «Η αγάπη σε κάνει να κάνεις τρελά πράγματα») ενδεχομένως να άξιζε από μόνη της ένα χρυσό αγαλματίδιο.  Το αποδεικνύει το γεγονός ότι οι παριστάμενοι σηκώθηκαν όρθιοι και τον χειροκρότησαν. «Ενα Χόλιγουντ μαζικά ασπόνδυλο», όπως θα σχολιάσει δηλητηριωδώς αργότερα ο Τζιμ Κάρεϊ.

Η αλήθεια είναι ότι για τον παλαιάς κοπής κόσμο τού «δεν μετανιώνω για τίποτα» και «τα λάθη μου είναι η δύναμή μου», τα δύο τελευταία χρόνια ήταν ένα γερό ράπισμα.

Διότι το υπαρξιακό ξεπουπούλιασμα στο οποίο επιδοθήκαμε με κάμποσα κύματα Covid-19 και τώρα με τον πόλεμο στην Ουκρανία οδηγεί σε αναπόφευκτες εσωτερικές αναθεωρήσεις. Οι τύψεις και ο οδυρμός  για πράγματα που έκανες (αλλά κυρίως για πράγματα που δεν έκανες) μοιάζουν σήμερα τόσο αναπόφευκτα,  όσο και οι ανατιμήσεις στο ηλιέλαιο.

Μόνο που οι ειδικοί υποστηρίζουν πλέον ότι δεν χρειάζεται να  οδηγεί στην κατάθλιψη και στο αυτομαστίγωμα (εκτός και αν μετανιώνεις για όλη τη σαβούρα που αγόρασες στη διάρκεια των lockdown, όπως οι 9 στους 10 Βρετανούς σήμερα). Πολύ απλά, ύστερα από δύο ανηλεή χρόνια απανωτών ματαιώσεων, η φιλοσοφία «Je ne regrette rien» είναι πια ντεμοντέ.

Διόλου τυχαίο ότι προ ημερών σκαρφάλωσε στη λίστα με τα μπεστ σέλερ των New York Times ένα βιβλίο ακριβώς για αυτήν την ημιφωτισμένη χαρά τού μετανοείν. Στο «The Power of Regret: How looking back moves us forward», ο πολυμεταφρασμένος, γνωστός και στην Ελλάδα Ντάνιελ Πινκ βάζει στο μπλέντερ την κοινωνική ψυχολογία, τη νευροβιολογία και λίγες χρήσιμες (εντάξει, και πιασάρικες) συμβουλές αυτοβοήθειας.

«Ο μετανιωμός δεν είναι επικίνδυνος ή αφύσικος, μια παρέκκλιση από μια σταθερή πορεία προς την ευτυχία» σημειώνει ο αμερικανός συγγραφέας. «Είναι υγιής και παγκόσμιος, ένα αναπόσπαστο κομμάτι τού να είσαι άνθρωπος. Το να μετανιώνεις είναι  πολύτιμο. Ξεκαθαρίζει τα πράγματα. Διδάσκει. Οταν, δε, γίνεται σωστά, δεν μας τραβάει απαραίτητα προς τα κάτω. Μπορεί και να μας ανυψώνει».

Ο Πινκ ανατέμνει το μετανοείν,  διακρίνοντας τέσσερις ευρείες κατηγορίες ανθρώπινων τύψεων. Πρώτες, είναι οι θεμελιώδεις (foundation regrets). Αφoρούν κυρίως τον τρόπο ζωής που οικοδομείς. Οικονομικά, υγεία, φυσική κατάσταση-γιατί έγινα σαν «μπάλα» από τα πατατάκια και το αλκοόλ στη διάρκεια του lockwown, γιατί πήγα και σπούδασα κάτι που με ώθησε σε μια δουλειά για την οποία θα μετανιώνω μέχρι το νεκροκρέβατό μου.

Να σημειώσω εδώ ότι ήδη έχουν αρχίσει οι πρώτοι «μετανοήσαντες» του κύματος της Μεγάλης Παραίτησης της πανδημίας. Ολοι αυτοί δηλαδή που άφησαν δουλειές που δεν τους ικανοποιούσαν (47 εκατομμύρια Αμερικανοί μόνο το 2021!) για να βρουν νέες δουλειές που αποδεικνύεται ότι επίσης δεν τους ικανοποιούν. Οπως έγραφε χαρακτηριστικά ο Guardian: «Τη Μεγάλη Παραίτηση πιθανότατα να ακολουθήσει το Μεγάλο Μετάνιωμα»

Να συμπληρώσω ακόμα ότι η «εκπαίδευση» είναι σταθερά πρώτη εδώ και χρόνια στη λίστα με τους λόγους που οι κάτοικοι αυτού του πλανήτη μετανιώνουν. Iδιαίτερα χρήσιμο, θα έλεγα, tip για γονείς που δεν θέλουν μελλοντικά να ακούσουν κάτι από τα εξής: «Γιατί δεν με πίεσες να κάνω αγγλικά/να σπουδάσω/να μη σπουδάσω/να πάρω πτυχίο/να μην ξύνομαι».   

Ακολουθούν οι τύψεις «τόλμης» (boldness regrets). Ητοι όλες οι ευκαιρίες που δεν αδράξαμε. Ολα αυτά τα επώδυνα «αν» που ξεμυτίζουν χαιρέκακα, π.χ. όταν σέρνεις την παντόφλα στον διάδρομο του σπιτιού σου, ιδιαίτερα σε εποχές αυτοκριτικής και ανέχειας. Πώς το έλεγε ο Γούντι Αλεν; «Ο μόνος λόγος για τον οποίο μετανιώνω στη ζωή μου είναι ότι δεν είμαι κάποιος άλλος».

Η επόμενη είναι μια σύνθετη και δυσνόητη κατηγορία, οι ηθικές τύψεις (moral regrets). Είναι οι λιγότερες αριθμητικά αλλά οι πιο δύσκολες. Γιατί «κολλούν». Θυμίζω ενδεικτικά τον άνδρα πέρυσι στην Κρήτη που, μετά από 10 ολόκληρα χρόνια, έστειλε πίσω τα 40 ευρώ που χρωστούσε σε ένα μπαρ (ο μπάρμαν είχε κάνει κάποιο λάθος στα ρέστα και ο άνδρας είχε «φάει» 40 ευρώ).

Οπως θα γράψει χαρακτηριστικά ο ίδιος ο μετανοήσας στο σημείωμά του που εμφανίστηκε και στα social media: «Κάποια στιγμή ξεπετάχτηκε αυτή η ανάμνηση στο μυαλό μου και επειδή είναι η πρώτη και η τελευταία φορά που έχω πάρει κάτι που δεν μου ανήκει, είτε χρήματα είτε αντικείμενο, επιθυμώ να το διορθώσω».

Η τέταρτη και πιο μεγάλη κατηγορία είναι οι τύψεις σχέσεων (connection regrets). Οπως αναφέρει o Πινκ στο αμερικανικό Time: «Αφορούν συνήθως σχέσεις που διαρρήχθηκαν με εντυπωσιακά μη δραματικούς τρόπους. Δεν πρόκειται για ανθρώπους που εκσφενδονίζουν πιάτα ο ένας στον άλλον. Είναι ένα αργό ρήγμα. Και ύστερα ο ένας δεν θέλει να κάνει το βήμα της επανένωσης, γιατί αισθάνεται αμήχανα και φοβάται ότι άλλος δεν θα δείξει ενδιαφέρον. Ωστόσο, δεν ισχύει αυτό που πιστεύει».

Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2020 ο Πινκ συνεργάστηκε με ειδικούς ερευνητές για το American Regret Project, τη μεγαλύτερη ποσοτική έρευνα που έχει διενεργηθεί ποτέ για τη στάση των Αμερικανών απέναντι στo μετανοείν. Ταυτόχρονα, συγκέντρωσε από ανθρώπους από 105 χώρες (μεταξύ αυτών και η Ελλάδα) 16.000 λόγους, για τους οποίους έχουν μετανιώσει. Μπορεί κανείς να τις αναζητήσει στο site World Regret Survey.

Σταχτυολογώ ενδεικτικά μερικές από τις απαντήσεις που διαπίστωσα ότι έχουν σταλεί από την Ελλάδα: «Που δεν διασκέδασα περισσότερο», «Η ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη στο πανεπιστήμιο», «Που έκανα το λάθος πτυχίο και το λάθος μεταπτυχιακό», «Που την άφησα να φύγει», «Που δεν αγόρασα ένα εξοχικό, επειδή δίσταζε η γυναίκα μου», «…Που δεν έκανα οικονομίες στα 20 και στα 30 μου. Τεράστιο χρέος πιστωτικής κάρτας που δεν ήθελα να αντιμετωπίσω».

Πέρα από αυτές τις μικρές μεταμέλειες, υπάρχει φυσικά και η άλλη, η «συλλογική» για όλα αυτά που μαζικά διαπράττουμε, υποδαυλίζουμε, ανεχόμαστε ή δεν κάνουμε. 

Οπως έλεγε πρόσφατα ο γεωργιανός σκηνοθέτης Αλεξάντρ Κομπερίτζε στην αριστουργηματική ταινία του «Τι βλέπουμε όταν κοιτάμε τον ουρανό;»: «Τι θα πω στα παιδιά μου ότι έκανα για όλη αυτήν την κτηνωδία; Οτι γύριζα ταινίες;».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News