Πριν από ακριβώς 30 χρόνια, τον Μάρτιο του 1992, έκανε πρεμιέρα η πιο πολυσυζητημένη ταινία της εποχής της. Το «Βασικό Ενστικτο» είναι ένα ερωτικό θρίλερ με πρωταγωνιστές έναν καθιερωμένο σταρ του Χόλιγουντ και μια ανερχόμενη σέξι ηθοποιό. Βγήκε στους κινηματογράφους μετά από μήνες αντιπαραθέσεων και δημοσιότητας, έγινε αμέσως το καυτό θέμα των συζητήσεων σε γραφεία και στα editorial των εφημερίδων, και απέσπασε το απίστευτο για την εποχή εκείνη ποσό των 352 εκατ. δολαρίων παγκοσμίως, γράφει στους New York Times ο Τζέισον Μπέιλι.

Ωστόσο, από τότε μέχρι σήμερα τα γούστα των σινεφίλ έχουν αλλάξει αισθητά και για να το αντιληφθεί κανείς αρκεί μια σύγκριση: Τον φετινό Μάρτιο έχουμε, επίσης, την άφιξη ενός ερωτικού θρίλερ με πρωταγωνιστές έναν καθιερωμένο σταρ και μια ανερχόμενη σέξι ηθοποιό. Πρόκειται για το «Deep Water», κινηματογραφική μεταφορά του ομότιτλου μυθιστορήματος της Πατρίτσια Χάισμιθ, για έναν άντρα, ο οποίος για να αποφύγει το διαζύγιο αφήνει την γυναίκα του να έχει εξωσυζυγικές σχέσεις και γίνεται ύποπτος για την εξαφάνιση των εραστών της. (Δείτε trailer της ταινίας)

Πρωταγωνιστούν ο Μπεν Αφλεκ και η Ανα ντε Αρμας, τους οποίους, να σημειωθεί, λατρεύουν τα ταμπλόιντ. Ακόμη, σκηνοθέτης της ταινίας είναι ο Αντριαν Λιν, που επιστρέφει μετά από απουσία 20 χρόνων. Ο Λιν είναι βιρτουόζος του ερωτικού σινεμά και έχει κάνει επιτυχημένες ταινίες όπως οι «9½ Εβδομάδες» (1986), «Ολέθρια Σχέση» (1987), «Λολίτα» (1997) και «Απιστη»(2002).  Παρόλα αυτά, το «Deep Water» δεν προβλήθηκε καν στους κινηματογράφους. Αντ’ αυτού προστέθηκε αθόρυβα στην πλατφόρμα ροής Hulu.

Είναι δύσκολο να συμβιβαστούν οι δείκτες της εμπορικής και πολιτισμικής επιτυχίας το 2022 – απήχηση σε άνδρες και γυναίκες όλων των ηλικιών, για όλη την οικογένεια, αναγνωρίσιμη πνευματική δημιουργία— με την επιτυχία του «Βασικού Ενστίκτου», μιας παρέλασης από «ακατάλληλες» σαχλαμάρες, που επιπλέον κατηγορήθηκε για μισογυνισμό και ομοφοβία.

Η ταινία ήταν αμφιλεγόμενη σε όλη τη διάρκεια της παραγωγή της. Το 1990, γράφει η Νίνα Τζ. Ιστον  στους Los Angeles Times, ο Τζο Εστερχαζ (σεναριογράφος του μιούζικαλ «Φλάσντανς», 1983 και του θρίλερ «Η Ακρη του Νήματος», 1985) είχε πουλήσει στο ανεξάρτητο στούντιο Carolco Pictures την ιστορία ενός αστυνομικού, που βρισκόταν στα ίχνη μιας kinky, κατά συρροή δολοφόνου, στην τιμή ρεκόρ των τριών εκατομμυρίων δολαρίων, για να αποχωρήσει στη συνέχεια με πάταγο από την παραγωγή εξαιτίας των διαφορών του με τον σκηνοθέτη της ταινίας, Πολ Φερχόφεν.

Ο σεναριογράφος ισχυρίστηκε ότι «πρόθεση του Φερχόβεν είναι να κάνει το “Βασικό Ενστικτο” ξεκάθαρα σεξουαλικό θρίλερ», σαν να μην ήταν και δική του πρόθεση: σύμφωνα με τους Los Angeles Times το σενάριο του Εστερχαζ περιείχε «μισή ντουζίνα εκτενείς και λεπτομερείς ερωτικές σκηνές». Ο Εστερχαζ ισχυρίστηκε επίσης ότι ο Φερχόφεν σκόπευε να προκαλέσει το ενδιαφέρον του κοινού με την αμφιφυλοφιλία της πρωταγωνίστριας. «Περιφρονώ τους ομοφοβικούς», είπε στην αρθρογράφο κουτσομπολίστικης στήλης Λιζ Σμιθ. «Επομένως, αν η Carolco μετατρέψει αυτήν την εικόνα σε κάτι με λεσβίες που σπάνε πάγο, θα είμαι ο πρώτος που θα βγει στους δρόμους για να συμμετάσχω στη διαμαρτυρία εναντίον της».

Αλλά δεν τήρησε την υπόσχεσή του. Οι Εστερχαζ και Φερχόφεν τα ξαναβρήκαν λίγο πριν ξεκινήσει η παραγωγή στο Σαν Φρανσίσκο τον Απρίλιο του 1991, με τον σεναριογράφο να δηλώνει ότι «μοιράζεται το ίδιο όραμα» με τον σκηνοθέτη για την ταινία. Το γύρισμα διακόπηκε, τότε, από διαδηλωτές και ακτιβιστές του Queer Nation και του ACT UP, που αντιτάχθηκαν στην αναπαράσταση των LGBTQ! χαρακτήρων στην ταινία, ενώ η Εθνική Οργάνωση Γυναικών επέκρινε μια ερωτική σκηνή βιασμού.

Βλέποντας την ταινία σήμερα δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί προκάλεσε αντιδράσεις. Με το που τελειώνουν οι τίτλοι, ακολουθεί η σκηνή ενός ζευγαριού, που περιστρέφεται γυμνό σε συνουσιακή έκσταση κάτω από έναν καθρέφτη. Καθώς πλησιάζουν στον οργασμό, η γυναίκα αρπάζει έναν παγοκόφτη και  μαχαιρώνει τον άντρα επανειλημμένα, ενώ το αίμα του πιτσιλίζει το κρεβάτι και τα σώματά τους με έναν κάθε άλλο παρά διακριτικό οργασμικό υπαινιγμό.

Ο Μάικλ Ντάγκλας παίζει τον αστυνομικό ντετέκτιβ του Σαν Φρανσίσκο, Νικ Κούραν, ο οποίος έχει χωρίσει πρόσφατα, πρόσφατα, επίσης, έχει κόψει το αλκοόλ και την κόκα, και έχει απαλλαγεί για μια σειρά πυροβολισμών. Εξακολουθεί ωστόσο να ελέγχεται από το τμήμα Εσωτερικών Υποθέσεων, μια διαδικασία που περιλαμβάνει συνεδρίες με τη δρ Μπεθ Γκάρνερ (Τζιν Τρίπλχορν), με την οποία κοιμάται συχνά… Καθώς ερευνά τον φόνο στην κρεβατοκάμαρα του ροκ σταρ Τζόνι Μποζ, ο Κούραν στρέφει γρήγορα το βλέμμα του στην περιστασιακή φίλη του θύματος, Κάθριν Τραμέλ (Σάρον Στόουν). Σύμφωνα με τη φοβερή κατασκευή σεναριογράφου, η Τραμέλ είναι αμφιφυλόφιλη, πολυεκατομμυριούχος μυθιστοριογράφος, που αποφοίτησε με έπαινο από το Μπέρκλεϊ μετά από σπουδές Λογοτεχνίας και Ψυχολογίας. (Δείτε το trailer της ταινίας)

Ο Κούραν την καλεί για ανάκριση, και στο σημείο αυτό ερχόμαστε στην πιο διάσημη (και πιο συχνά παρωδημένη) σεκάνς της ταινίας: η Τραμέλ χρησιμοποιεί γυναικείες πονηριές και την απουσία εσώρουχων για να χειραγωγήσει πλήρως όλους τους άνδρες στην αίθουσα. Στα απομνημονεύματά της, ωστόσο, η Στόουν είπε ότι την εξαπάτησαν στο γύρισμα της περιβόητης σκηνής, στην οποία υποτίθεται ότι δεν φοράει σλιπάκι.

Ντυμένη με ένα κομψό λευκό σύνολο, και τα ξανθά μαλλιά της τραβηγμένα προς τα πίσω, η Στόουν είναι το σύμβολο της μοιραίας γυναίκας της δεκαετίας του 1990. Ανάβει ένα τσιγάρο και όταν την προειδοποιούν ότι το κάπνισμα απαγορεύεται, απαντά προκλητικά: «Τι θα κάνετε, θα με κατηγορήσετε για κάπνισμα;» O Ντάγκλας «βγάζει» καπνούς και τραυλίζει, όπως απαιτεί ένα τυπικό φιλμ νουάρ, ενώ η Στόουν λέει τις ατάκες της με τη διαβολική λάμψη μιας πανούργας ηθοποιού, που ξέρει καλά ότι αυτή είναι η μεγάλη της στιγμή.

Ωστόσο, πέρα από την εκθαμβωτική ερμηνεία της Στόουν, το «Βασικό Ενστικτο» δεν έχει καμιά άλλη αξία που να μπορεί να του χαρίσει δόξα διαρκείας. Οι διαδηλωτές, εξάλλου, δεν είχαν άδικο όταν διαμαρτυρήθηκαν για τα ατοπήματα της ταινίας. Το λεσβιακό υλικό χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά για να συγκινήσει το ανδρικό βλέμμα, ενώ η αμφιφυλοφιλία πλαισιώνεται ως σύμπτωμα ψυχικής αστάθειας, αν όχι καθαρής ψυχοπάθειας, γράφει ο Τζέισον Μπέιλι στους New York Times.

Η σκληρότητα με την οποία ο Κούραν συμπεριφέρεται στη Ρόξι (Λεϊλάνι Σαρέλ), το κορίτσι της Τραμέλ, προβάλλεται μόνο και μόνο για να προκαλέσει ομοφοβικά γέλια στο κοινό. Και η σκηνή, στην οποία ο ντετέκτιβ κλιμακώνει το συναινετικό σκληρό σεξ με την δρ Γκάρνερ με μια σαφώς μη συναινετική επίθεση, είναι ασυγχώρητη και απεχθής, όχι μόνο για τον τρόπο με τον οποίο συνεχίζουμε να βλέπουμε έναν βιαστή σαν συμπαθητικό πρωταγωνιστή, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται κατόπιν τόσο ο θύτης όσο και το θύμα, σαν όλο αυτό να ήταν απλά ένα «υποπροϊόν» του πάθους της στιγμής.

Η αξία του «Βασικού Ενστίκτου», παρατηρεί ο Τζέισον Μπέιλι στους New York Times, βρίσκεται στο ότι μπορεί να τη δει κανείς σαν «χρονοκάψουλα»: μιλάει για πολλά πράγματα της εποχής της και χάρη στα βήματα (όσο μικρά και αν φαίνονται) που έχουμε κάνει έκτοτε, μπορούμε να δούμε ότι ένας τόσο κατακριτέος χαρακτήρας όπως ο Νίκ Κούραν  ήταν ο «καλός» σε ένα θρίλερ μεγάλου προϋπολογισμού, απλά γιατί ήταν ένας στρέιτ, λευκός μπάτσος.

Επιπλέον, δεν ήταν απλά το 1992 ασυνήθιστο να βλέπεις έναν γυναικείο χαρακτήρα τόσο απροκάλυπτα σεξουαλικό· ακόμα και σήμερα το ίδιο ισχύει. Αυτή είναι η ιδέα μιας σημαντικής ταινίας που φτιάχτηκε από, και για ενήλικες, ακατάστατη, ατελής και χωρίς ευαισθησία, ανεξάρτητα από το αν είναι καλή ή κακή. Το «Βασικό Ενστικτο» είναι κατάλοιπο μιας εποχής, που οι κινηματογραφιστές μπορούσαν να αναλάβουν μεγάλα ρίσκα και, σαν τέτοιο, αυτή η γλαφυρή, προκλητικά βρώμικη ταινία είναι εντυπωσιακά παλιομοδίτικη,  κάτι που βέβαια οι δημιουργοί της δεν θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News