Σύμφωνα με τον Καρλ φον Κλάουζεβιτς ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα. Εχοντας αυτό κατά νου ο Ντέιβιντ Μπρουκς των New York Times υποστηρίζει πως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία «είναι η συνέχιση της ταυτοτικής πολιτικής με άλλα μέσα». Ο αμερικανός αρθρογράφος και πολιτικός σχολιαστής παραδέχεται σε κείμενό του ότι διαβάζοντας πάμπολλα άρθρα ειδικών στις διεθνείς σχέσεις, καλώς ή κακώς δεν αντιλήφθηκε πολλά όσον αφορά τα αίτια αυτής της ανείπωτης κρίσης.

Αντιθέτως βρήκε ιδιαίτερα χρήσιμες και διαφωτιστικές τις αναλύσεις των ειδικών στην κοινωνική ψυχολογία. «Αυτό συμβαίνει επειδή ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν είναι ένας τυπικός πολιτικός μιας μεγάλης δύναμης. Είναι ουσιαστικά ένας έμπορος ταυτότητας. Το μοναδικό επίτευγμά του ήταν το ότι βοήθησε τους Ρώσους να αναρρώσουν από ένα ψυχικό τραύμα – τον αντίκτυπο της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ενωσης – και τους έδωσε μια συλλογική ταυτότητα, ούτε ώστε να μπορούν να αισθάνονται ότι έχουν σημασία, ότι η ζωή τους είναι αξιοπρεπής», εξηγεί ο Μπρουκς.

Αυτό σημαίνει πως εισβάλλοντας στην Ουκρανία η Μόσχα δεν επιδιώκει να ανακτήσει εδάφη αλλά κύρος. Ο Πούτιν κήρυξε τον πόλεμο, επιθυμώντας να αισθανθούν οι Ρώσοι πως η πατρίδα τους είναι κραταιή αλλά και να καταστεί ο ίδιος ιστορικός ηγέτης της Ρωσίας, δίπλα στον Πέτρο τον Μέγα.

Για αυτόν τον λόγο ο Μπρουκς θεωρεί πως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία μπορεί να ερμηνευθεί ως μία «λυσσαλέα μορφή» ταυτοτισμού. «Ο Πούτιν πέρασε χρόνια εντείνοντας τη ρωσική δυσαρέσκεια προς τη Δύση. Υποστήριξε ψευδώς ότι οι ρωσόφωνοι δέχονται εκτεταμένη επίθεση στην Ουκρανία. Χρησιμοποιεί τα εργαλεία του πολέμου, προσπαθώντας να κάνει τους Ρώσους να αισθάνονται περήφανοί για τη συλλογική τους ταυτότητα», γράφει.

Τυραννία και… ανωτερότητα

Προς επίρρωση της γνώμης του επικαλείται την Γκουλνάζ  Σαραφουτντίνοβα και το βιβλίο της «The Red Mirror», στο οποίο η καθηγήτρια Ρωσικής Πολιτικής στο King’s College του Λονδίνου, εξηγεί πως παρότι η ΕΣΣΔ ήταν μια τυραννία, η σοβιετική Ιστορία και η σοβιετική ρητορική συνέβαλαν στο να αισθάνονται οι Ρώσοι ότι «ζούσαν σε μία χώρα η οποία ήταν ποικιλοτρόπως ανώτερη από τον υπόλοιπο κόσμο». Παρά τα όποια προβλήματα και τους όποιους περιορισμούς οι άνθρωποι αισθάνονταν πως οι ζωές τους είχαν κάποιο νόημα μόνον και μόνο επειδή συμμετείχαν σε αυτό το ευρύτερο σοβιετικό εγχείρημα.

Η διάλυση της ΕΣΣΔ θα μπορούσε να ήταν μια απελευθέρωση, μια ευκαιρία να οικοδομηθεί μια νέα και πιο ισχυρή Ρωσία. Αντιθέτως ο Πούτιν επέλεξε να την εκλάβει ως μια «καταστροφική απώλεια» που βύθισε σε απόγνωση τους Ρώσους, συνθλίβοντας, συγχρόνως τη συλλογική τους ταυτότητα.

Διερωτώμενος «ποιοι είμαστε τώρα; Μετράμε καθόλου πλέον;», ο Πούτιν, όπως και άλλοι υπέρμαχοι του ταυτοτισμού, μετέτρεψε αυτή την κρίση ταυτότητας σε «ιστορία ταπείνωσης» της Ρωσίας και των πολιτών της, υποστηρίζοντας καταρχάς πως «εμείς είμαστε τα αθώα θύματα. Εκείνοι – η Αμερική, οι Δυτικοί, οι κουλ τύποι στο Νταβός – μας το έκαναν αυτό». Οπως και άλλοι υπέρμαχοι του ταυτοτισμού, «προώθησε τη θεσμική δυσαρέσκεια, για γλείψει τις πληγές του τραύματος, τους φόβους κατωτερότητας», γράφει ο Μπρουκς.

Νέα ρωσική ταυτότητα

Κατά τα πρώτα χρόνια του στην εξουσία ο Πούτιν βάλθηκε να ανασυνθέσει τη ρωσική ταυτότητα. Ανέκτησε εν μέρει τη σοβιετική κληρονομιά ωσάν κάτι για το οποίο ο ρωσικός λαός πρέπει να αισθάνεται περήφανος ενώ αυτοανακηρύχθηκε κατεξοχήν εκφραστής αυτής της νέας ρωσικής ταυτότητας. Περιφερόμενος ανά τον κόσμο ως ένας ισχυρός ηγέτης και συνομιλώντας επί ίσοις όροις με τους κορυφαίους ομολόγους του, έκανε τους Ρώσους να αισθάνονται εκ νέου περήφανοι για την πατρίδα τους. «Δεν υπάρχει Ρωσία σήμερα, εάν δεν υπάρχει ο Πούτιν», είχε δηλώσει το 2014 ο Βιάτσεσλαβ Βολόντιν, αναπληρωτής προσωπάρχης του Κρεμλίνου τότε και Πρόεδρος της Δούμας σήμερα.

Επιστέγασμα της ταυτοτικής στρατηγικής του Πούτιν αποτέλεσε η επιτυχής κατάληψη και προσάρτηση της Κριμαίας πριν από σχεδόν ακριβώς μία οκταετία, τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 2014. «Εχοντας ανακτήσει αυτή την περιοχή, η Ρωσία μπορούσε να πορεύεται ξανά περήφανα ως μεγάλη δύναμη. Ολοένα περισσότερο ο Πούτιν αυτοπαρουσιαζόταν όχι απλώς ως εθνικός ηγέτης, αλλά ως πολιτισμικός ηγέτης που ηγείται των δυνάμεων της παραδοσιακής ηθικής εναντίον της ηθικής εξαχρείωσης της Δύσης», εξηγεί ο Μπρουκς στην ανάλυσή του.  

Πλέον, ωστόσο, η κατάσταση έχει καταστεί ανεξέλεγκτη κυρίως εξαιτίας της ψυχοσύνθεσης του ρώσου προέδρου. «Ακριβώς όπως οι μεμονωμένοι ναρκισσιστές δείχνουν να είναι υπέρμετρα εγωιστές, αλλά στην πραγματικότητα είναι ανασφαλείς ψυχές που προσπαθούν να καλύψουν την ευθραυστότητά τους, τα ναρκισσιστικά έθνη και ομάδες που επιδεικνύουν τη δύναμή τους, συχνά στοιχειώνονται από τον φόβο της δικής τους αδυναμίας. Οι ναρκισσιστές ποθούν την αναγνώριση, αλλά ποτέ δεν χορταίνουν. Οι ναρκισσιστές ποθούν τη ψυχική ασφάλεια, αλλά ενεργούν με αυτοκαταστροφικούς τρόπους, ούτως ώστε να διασφαλίζεται ότι συχνά δέχονται επίθεση».

Πεισματική αντίδραση

Σήμερα δυστυχώς η ταυτότητα του Πούτιν είναι αδιαχώριστη από την ταυτότητα της Ρωσίας. Ωστόσο το κρίσιμο ερώτημα κατά τον Μπρουκς είναι το εξής: Πώς αντιδρά ένας άνθρωπος που έχει περάσει τη ζωή του, παλεύοντας ενάντια στα αισθήματα της ντροπής και της ταπείνωσης, καθώς σχεδόν όλος ο κόσμος τον ντροπιάζει και τον ταπεινώνει; Πώς αντιδρά ένας άνθρωπος που έχει περάσει τη ζωή του, προσπαθώντας να φαίνεται ισχυρός και διορατικός καθώς δείχνει ολοένα πιο αδύναμος και κοντόφθαλμος;

Προς το παρόν ο Πούτιν εξακολουθεί να μπορεί να επικαλείται, όποτε το επιβάλλουν οι περιστάσεις, το γνωστό ρωσικό αφήγημα του «φρουρίου υπό πολιορκία», σύμφωνα με το οποίο η Δύση καταδιώκει πάντα τη Ρωσία αλλά οι Ρώσοι πάντα κερδίζουν στο τέλος.

Οσον αφορά την εξέλιξη του πολέμου, έχει υπονοηθεί πως ο Πούτιν θα μπορούσε να αποδεχθεί να καταλήξει σε μια κάποια συμφωνία, κάνοντας κάποιες υποχωρήσεις, και να διατάξει την αποχώρηση των στρατευμάτων του από την Ουκρανία.

Κάτι τέτοιο, ωστόσο, «θα αποτελούσε σοκ», σύμφωνα με τον αμερικανό δημοσιογράφο. Γιατί «θα κατέστρεφε τη φουσκωμένη και εύθραυστη προσωπική και εθνική ταυτότητα που συνθέτει όλα αυτά τα χρόνια και οι άνθρωποι τείνουν να μην συμβιβάζονται, όταν διακυβεύεται η ίδια η ταυτότητά τους».

Εγκλημα και τιμωρία…

Εξαιρετικά ανησυχητικό είναι επίσης το ότι ο Πούτιν, ενώπιον της ταπείνωσης, το μοναδικό που ξέρει να κάνει «είναι να κατηγορεί άλλους και να επιτίθεται». Υπενθυμίζοντας πως ο Νέλσον Μαντέλα είχε πει πως «δεν υπάρχει πιο επικίνδυνος άνθρωπος από κάποιον που έχει ταπεινωθεί», ο Μπρουκς υποστηρίζει πως μέσω του πολέμου που διεξάγει στην Ουκρανία ο Πούτιν έχει καταφέρει να ταπεινώσει όχι μόνον τον ίδιο του τον εαυτό αλλά και τη χώρα του. «Μιλώντας ως κάποιος που θαυμάζει τόσο πολύ τη ρωσική κουλτούρα, νομίζω ότι είναι μεγάλο έγκλημα το ότι ένα έθνος με τόσα πολλά μονοπάτια προς την αξιοπρέπεια και το μεγαλείο επέλεξε το μονοπάτι που οδηγεί τόσο βάναυσα στην υποβάθμιση», καταλήγει.