Την πολύτιμη γνώση της από τη μάχη ενάντια σε χίλια μύρια προβλήματα στη ζωή ευάλωτων ομάδων, καταθέτει η HumanRights360, Μη Κυβερνητική Οργάνωση. Την εμπειρία έχει συσσωρεύσει κατά το διάστημα 2019 – 2021 η οικεία Κοινωνική Υπηρεσία Ένταξης, μια υπηρεσία «ανοικτή σε όλους», όπως χαρακτηριστικά λέει ο Επαμεινώνδας Φαρμάκης, ιδρυτής και διευθυντής της ΜΚΟ: αιτούντες άσυλο, αναγνωρισμένους πρόσφυγες, μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα – εδώ και σχεδόν ενάμιση χρόνο, συνδυαστικά με πρόγραμμα παροχής νομικής υποστήριξης ανθρώπων που διαβιούν σε καθεστώς δρόμου.

Ο άξονας των προβλημάτων είναι η ένταξη στην καθημερινή ζωή, εκεί ακουμπά άλλωστε και η μεθοδολογία της ΜΚΟ – από την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, με εμβληματική την αναφορά στο εμβολιαστικό πρόγραμμα, ως και την πρόσβαση στην εργασία. Αξίζει να διευκρινισθεί ότι η καταγραφή εδράζεται εν πολλοίς στις υπηρεσίες που παρέχει η HumanRights360 στο ECHO Hub Athens, στο κέντρο της πρωτεύουσας, στην ανοιχτή δομή φιλοξενίας Ελαιώνα και στη δομή φιλοξενίας Σκαραμαγκά.

«Αναγνωρίζοντας πως η μακρά περίοδος αναμονής για την απόφαση στην αίτηση ασύλου παίζει σημαντικό ρόλο στην ενταξιακή πορεία του ατόμου, στην καταγραφή συμπεριλαμβάνονται και οι αιτούντες άσυλο. Στόχος της καταγραφής αυτής είναι ο σχηματισμός μια συνολικής εικόνας για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο πληθυσμός αυτός, η ευαισθητοποίηση για τα υπάρχοντα κενά πολιτικής και η αισθητοποίηση των αλυσιδωτών συνεπειών που έχουν σε υπόλοιπες πτυχές της καθημερινότητάς τους. Μακροπρόθεσμα, με την καταγραφή αυτή, φιλοδοξούμε να συμβάλλουμε στη δημόσια συζήτηση με προτάσεις βελτίωσης των υφιστάμενων πολιτικών για την ένταξη», σημειώνει στην έκθεσή της η ΜΚΟ.

Η ιστορία της Σ.

Με βάση τις υποθέσεις που έχουν περιέλθει στα χέρια της HumanRights360, η κύρια πρόκληση που αντιμετώπισαν οι αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα είναι η κατάργηση της παροχής ΑΜΚΑ το 2019. Η κατάργηση αυτή και η μετέπειτα αντικατάστασή του με τον Προσωρινό Αριθμό Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού (ΠΑΑΥΠΑ), έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στην πρόσβασή τους στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και στην αγορά εργασίας, πριν αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19.

H σχετική υπουργική απόφαση εκδόθηκε έξι μήνες μετά την κατάργηση της δυνατότητας έκδοσης ΑΜΚΑ, τον Ιανουάριο του 2020. Ουσιαστικά όμως, ο ΠΑΑΥΠΑ άρχισε να αποδίδεται στους αιτούντες άσυλο 9 μήνες μετά την κατάργηση της δυνατότητας έκδοσης ΑΜΚΑ (ή ανάκλησής του για όσους ήδη είχαν) τον Απρίλιο του 2020. Στο μεσοδιάστημα των 9 μηνών υπήρχε ένα κενό που άφησε τον πληθυσμό αυτό μετέωρο, χωρίς πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη και στην εργασία.

Δύο έτη μετά τη θεσμοθέτηση του ΠΑΑΥΠΑ και 1,5 χρόνο μετά την εφαρμογή του, έχουν φανεί αδυναμίες που σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά του αριθμού αυτού – αναφέρει η HumanRights360. Η σύνδεση του αριθμού με το δελτίο αιτούντος διεθνή προστασία και διάφορα τεχνικά προβλήματα παρεμπόδιζαν τη αδιάκοπη πρόσβαση στην εργασία, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και κοινωνική ασφάλιση για τους αιτούντες άσυλο, καθιστώντας τη διαβίωσή τους εξαιρετικά πιο δύσκολη, ιδιαίτερα στις συνθήκες της πανδημίας.

Όπως και ο ΑΜΚΑ, ο αριθμός ΠΑΑΥΠΑ είναι απαραίτητος για την πρόσβαση στην εργασία, απαιτείται για τη συμπλήρωση των απαραίτητων εγγράφων και καταχωρίζεται στο σύστημα «Εργάνη». Κατά τη μετάβαση από τον ΑΜΚΑ στη χρήση του αριθμού ΠΑΑΥΠΑ, οι αιτούντες άσυλο αντιμετώπισαν προκλήσεις στο να διατηρήσουν την εργασία τους ή να αναζητήσουν εργασία. Αυτό οφείλεται στις μεγάλες καθυστερήσεις που υπήρξαν στην απόδοση και ενεργοποίηση του ΠΑΑΥΠΑ. Η διαδικασία ενεργοποίησης, σε αρκετές περιπτώσεις που χειρίστηκε η HumanRights360, διήρκεσε έως και ένα έτος.

Ο εμβολιασμός και ο Ρ. από το Ιράν

Η ΜΚΟ είναι σαφής: κατά τον ίδιο τρόπο, η μη έγκαιρη έκδοση ΠΑΑΥΠΑ για αιτούντες άσυλο που είχαν ΑΜΚΑ προηγουμένως, καθώς και η απουσία μεταβατικής περιόδου ανανέωσης καρτών μετά το τέλος Ιουνίου 2021, κατέστησε αρκετά άτομα ευάλωτα, χωρίς έγγραφα που να διασφαλίζουν την πρόσβασή τους στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Ταυτόχρονα, η υπέρμετρη επιβάρυνση που υφίστατο εκείνη την εποχή (και σε μεγάλο βαθμό συνεχίζει να υφίσταται) στο δημόσιο σύστημα υγείας λόγω της πανδημίας, ουσιαστικά καθιστούσε σχεδόν αδύνατη την πρόσβασή τους σε οποιαδήποτε δομή δημόσιας υγείας, ακόμα και στα ΤΕΠ των νοσοκομείων ή στα δημοτικά ιατρεία, πολλά εκ των οποίων είχαν μειώσει δραστικά τις υπηρεσίες τους.

Το θέατρο του παραλόγου

Σε περιπέτεια για κάθε ενδιαφερόμενο αιτούντα άσυλο ανάγεται την ίδια στιγμή το άνοιγμα λογαριασμού σε τράπεζα κι ενώ η καταβολή μισθοδοσίας λαμβάνει χώρα αποκλειστικά μέσω καταβολής σε τραπεζικό λογαριασμό. Έχει καταγραφεί η άρνηση υπαλλήλων να ανοίξουν λογαριασμούς σε αιτούντες άσυλο με την αιτιολόγηση πως το δελτίο αιτήσαντος δεν αναγνωρίζεται ως έγγραφο ταυτοποίησης.

Σημειωτέον ότι η αντιμετώπιση δεν είναι ενιαία, καθώς διαφορετικές τράπεζες ή ακόμη και διαφορετικά καταστήματα της ίδιας τράπεζας μπορεί να έχουν διαφορετική αντιμετώπιση απέναντι στους ενδιαφερόμενους. Συνέπεια αυτής της αστάθειας είναι σε κάποιες περιπτώσεις να μην μπορούν να προσληφθούν και σε άλλες, ενώ ξεκινούν να εργάζονται, να μην μπορούν να λάβουν τις απολαβές τους ή να εξαναγκάζονται εργοδότες να έρχονται σε δύσκολη θέση.

Τα γραφειοκρατικά εμπόδια δεν παύουν ακόμη και μετά την απόκτηση καθεστώτος διεθνούς προστασίας. Οι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας, δηλαδή οι πρόσφυγες και οι δικαιούχοι επικουρικής προστασίας, αντιμετωπίζουν μακρές καθυστερήσεις στη χορήγηση αλλά και την ανανέωση της άδειας διαμονής τους – έγγραφο το οποίο πιστοποιεί το καθεστώς τους και τους δίνει πρόσβαση στα δικαιώματά τους στην Ελλάδα.

Ιστορία έτερη: ο Λ. 21 ετών, αναγνωρισμένος πρόσφυγας από τη Γουινέα, τον Ιούλιο 2021 βρήκε εργασία σε ξενοδοχείο, ωστόσο η άδεια διαμονής του ήταν ληγμένη – ενώ είχε κάνει αίτηση ανανέωσης στην Υπηρεσία Ασύλου ήδη από τον Φεβρουάριο 2021. Η υπηρεσία ανθρώπινου δυναμικού του ξενοδοχείου χρειαζόταν όμως ανανεωμένη την άδεια διαμονής του Λ. προκειμένου να προχωρήσει σε πρόσληψη. Συνεπώς, η πρόσληψη δεν έγινε ποτέ.

Η θέση της Ελλάδας

Η ΜΚΟ συμπεραίνει ότι πλείστοι όσοι παράγοντες επηρεάζουν την κοινωνική ένταξη των αιτούντων άσυλο και των αναγνωρισμένων προσφύγων. Χονδρικά: η αδυναμία έκδοσης των απαραίτητων νομιμοποιητικών και διοικητικών εγγράφων, ο κίνδυνος έλλειψης στέγης, η απουσία δημόσιων προγραμμάτων και η έλλειψη επαρκών θέσεων εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας στις δομές και τον αστικό χώρο από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, η δυσκολία στη πρόσβαση σε προγράμματα συνεχιζόμενης επαγγελματικής ανάπτυξης ή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

«Σε επίπεδο δημόσιας πολιτικής», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση, «η Ελλάδα έχει συντάξει δύο φορές εθνική στρατηγική για την ένταξη πολιτών τρίτων χωρών και αναμένεται ακόμη μία, με επικέντρωση στους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο. Βέβαια, βάσει των αναφορών διεθνών φορέων, η Ελλάδα βρίσκεται σχετικά χαμηλά σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Χαρακτηριστικό είναι πως στο δείκτη MIPEX, η Ελλάδα κατατάσσεται κάτω του μέσου όρου της ΕΕ των 28 Κρατών-Μελών με βαθμό «Ισότητας στα χαρτιά». Επίσης, στο δείκτη παρακολούθησης ΝΙΕΜ, η Ελλάδα έχει ανάμεσα σε 14 ευρωπαϊκές χώρες τη χαμηλότερη βαθμολογία σχετικά με την πρόσβαση στην εργασία και τη στέγαση. Σημειώνεται εδώ πως οι δείκτες αυτοί αναφέρονται στην κατάσταση της Ελλάδας το 2019, με την κατάσταση να έχει οπισθοχωρήσει ακόμη περισσότερο από τότε».

Και οι μη καταγεγραμμένοι …

Η ΜΚΟ εκτιμά ότι η ολοκληρωτική κατάργηση της δυνατότητας χορήγησης αδείας διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους σε αιτούντες άσυλο είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς φαίνεται πως θα οδηγήσει εκατοντάδες ανθρώπους στην παράνομη παραμονή τους στη χώρα για μεγάλα χρονικά διαστήματα, χωρίς καμία δυνατότητα πρόσβασης σε ζωτικές υπηρεσίες για την κάλυψη τουλάχιστον των θεμελιωδών τους αναγκών, χωρίς δυνατότητα να απολαύσουν κάποιας προστασίας έστω για περιορισμένο χρονικό διάστημα και εφόσον πληρούν τις σχετικές προϋποθέσεις, παραμένοντας περιθωριοποιημένοι και αποκλεισμένοι από κάθε έννοια κοινωνικής προστασίας, σε «γκρι ζώνες» και υπό το διαρκή κίνδυνο διοικητικής κράτησης για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα. Αναπόφευκτα, αυξάνεται ο πληθυσμός χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, ισχυροποιούνται οι αστυνομικές αρχές οι οποίες καθίστανται μόνες αρμόδιες, χωρίς παρεμβολή οποιουδήποτε άλλου διοικητικού ελέγχου, για την εφαρμογή διαδικασιών απέλασης, επιστροφής, επανεισδοχής, κράτησης

Η εικόνα που σχηματίζεται εν γένει μέσα από τις υποθέσεις που διαχειρίζεται η HumanRights360 είναι αυτή του φαύλου κύκλου. Η αντίληψη πως οι απορριφθέντες από τη διαδικασία ασύλου, «απλώς» θα επιστραφούν οδηγεί στην υιοθέτηση πολιτικών που οδηγούν σε αδιέξοδο. Το αδιέξοδο αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι οι άνθρωποι αυτοί συνεχίζουν να διαβιούν στην Ελλάδα και γενικότερα στα εδάφη της ΕΕ, παράτυπα. Το φαινόμενο δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό. Πανευρωπαϊκά, φαίνεται να είναι μη εφικτή η επιστροφή για 300.000 άτομα ετησίως, με βάση εκτιμήσεις της ΕΕ. Υπάρχουν πολλαπλά παραδείγματα ευρωπαϊκών χωρών που προβλέπουν κάποιο είδος ανθρωπιστικής προστασίας για απορριφθέντες αιτούντες άσυλο. Παράλληλα, οι διατάξεις της προτεινόμενης Συμφωνίας για το Άσυλο και τη Μετανάστευση προβλέπουν την αύξηση της διοικητικής κράτησης και των επιστροφών χωρίς να ρυθμίζουν, έστω και προσωρινά, το νομικό καθεστώς των ατόμων χωρίς νομιμοποιητικό καθεστώς ή νομιμοποιητικά έγγραφα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News