Κάθε εβδομάδα, οι επιδημιολόγοι από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, την Ελλάδα και άλλες χώρες έχουν μια προγραμματισμένη τηλεδιάσκεψη. Στόχος τους είναι να συζητήσουν ποιες νέες μεταλλάξεις του κορονοϊού «ανθίζουν» και ενδέχεται να γίνουν επικίνδυνες για τη δημόσια υγεία.

«Είναι σαν να συζητάμε και να κάνουμε προβλέψεις για το δελτίο καιρού», λέει στον Guardian ο Γουίλιαμ Ανατζ, επιδημιολόγος στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστήμιου του Χάρβαρντ.

Από τον Δεκέμβριο του 2020 που αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά στην Ινδία η μετάλλαξη Δέλτα του κορονοϊού, έχει γίνει πανταχού παρούσα. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), το 99,5% όλων των γονιδιωματικών αναλύσεων της λοίμωξης Covid-19 που αναφέρονται σε δημόσιες βάσεις δεδομένων, αφορούν τη μετάλλαξη Δέλτα.

Ενώ νέα στελέχη του κορονοϊού συνέχισαν να εμφανίζονται, όπως το πρόσφατο AY. 4.2 ή η μετάλλαξη Δέλτα+, για την οποία οι επιστήμονες εκτιμούν ότι είναι από 10% έως και 15% πιο μεταδοτική, αν και δεν υπάρχουν ακόμη ακριβή δεδομένα για αυτό, είναι σχεδόν πανομοιότυπα με τη μετάλλαξη Δέλτα.

«Υπάρχουν αρκετά περιστατικά με τη μετάλλαξη Δέλτα+ και δεν έχει τεράστια διαφορά στη μεταδοτικότητα», λέει ο Ανατζ.

Ο λόγος που ο ίδιος και οι συνάδελφοί του εξακολουθούν να σαρώνουν τις βάσεις δεδομένων κάθε εβδομάδα είναι για να προσπαθήσουν να προβλέψουν με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια τι θα μπορούσε να ακολουθήσει. Είναι πραγματικά η μετάλλαξη Δέλτα το τέλος του κορονοϊού ή κάτι πιο δυσοίωνο διαφαίνεται στο μέλλον; Πρόκειται για ένα ερώτημα στο οποίο κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με απόλυτη βεβαιότητα, γράφει ο Guardian.

Μια πιθανότητα είναι, μετά τα αρχικά μεγάλα άλματα στη γενετική αλληλουχία του, που προκάλεσαν πρώτα τη μετάλλαξη Αλφα (Βρετανική) και μετά τη Δέλτα, ο κορονοϊός να μεταλλαχθεί τώρα, αργά και σταθερά, και τελικά να ξεφύγει από τα εμβόλια.

«Περιμένω το είδος της εξέλιξης που θα δούμε στο μέλλον να είναι περισσότερο αυτό που ονομάζουμε αντιγονική μετατόπιση, κατά την οποία ο ιός εξελίσσεται σταδιακά για να ξεφύγει από το ανοσοποιητικό σύστημα», εξηγεί ο Φρανσουά Μπαλούξ, διευθυντής του Ινστιτούτου Γενετικής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες.

Αντιγονική μετατόπιση είναι η διαδικασία κατά την οποία ένας ιός εξελίσσεται σταθερά από χρόνο σε χρόνο. Αυτή η αργή εξέλιξη σημαίνει ότι ο ιός μπορεί να μεταλλάσσεται για να ξεφύγει από το ανοσοποιητικό, όμως αυτό δεν μπορεί να το κάνει άμεσα, και έτσι παραμένει για πολλά χρόνια οικείος προς τον ανθρώπινο πληθυσμό και το ανοσοποιητικό σύστημα. Ως εκ τούτου, οι πολίτες διατηρούν ένα επίπεδο ανοσίας από προηγούμενη έκθεση ή τα εμβόλια.

«Για τους ιούς της γρίπης και άλλους κορονoϊούς που γνωρίζουμε πολύ καλά, χρειάζονται περίπου 10 χρόνια για να συγκεντρώσει ο ιός αρκετές γενετικές αλλαγές, ώστε να μην αναγνωρίζονται από τα αντισώματα στο αίμα», συμπληρώνει ο ίδιος.

Ωστόσο, υπάρχει και η περίπτωση που ξαφνικά μπορεί να εμφανιστεί ένα εντελώς νέο στέλεχος, με μεταδοτικότητα, μολυσματικότητα ή ανοσοδιαφυγή, που θα αλλάξει τελείως το τοπίο της πανδημίας.

«Πρόκειται για σούπερ μεταλλάξεις και είμαι βέβαιος κατά 80% ότι και ο κορονοϊός θα εμφανίσει μία. Το ερώτημα είναι πότε», σχολιάζει μιλώντας στον Guardian o Ράβι Γκούπτα, καθηγητής Κλινικής Μικροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge.

«Αυτή τη στιγμή έχουμε ως κυρίαρχο στέλεχος της πανδημίας τη μετάλλαξη Δέλτα. Η νέα Δέλτα+ είναι σχετικά αδύναμη σε σύγκριση με το είδος της μετάλλαξης για την οποία μιλάω. Είναι όμως αναπόφευκτο και βέβαιο ότι θα υπάρξει κάποια άλλη σημαντική μετάλλαξη τα επόμενα δύο χρόνια, η οποία θα ανταγωνιστεί τη Δέλτα και μπορεί και να την ξεπεράσει», συμπληρώνει ο ίδιος.

Πώς μπορεί να δημιουργηθεί η σούπερ μετάλλαξη

Κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2020, οι επιδημιολόγοι άρχισαν να παρατηρούν σημάδια ενός ανησυχητικού φαινομένου που είναι γνωστό ως ανασυνδυασμός ιών, κατά το οποίο διαφορετικές εκδόσεις του κορονοϊού αντάλλαξαν μεταλλάξεις και συνδυάστηκαν για να σχηματίσουν ένα εντελώς νέο στέλεχος.

Ο Γκούπτα εμφανίζεται αισιόδοξος και λέει ότι ο ανασυνδυασμός δεν φαίνεται να είναι τόσο συνηθισμένος, αλλά παραμένει ένας τρόπος πρόκλησης της νέας σούπερ μετάλλαξης, ιδιαίτερα σε μέρη του κόσμου όπου αρκετά μεγάλα ποσοστά του πληθυσμού παραμένουν ανεμβολίαστα και τα στελέχη του ιού μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα.

Ο δεύτερος τρόπος με τον οποίο μπορεί να δημιουργηθεί η σούπερ μετάλλαξη, είναι μια σειρά από σημαντικές μεταλλάξεις, που είτε θα καταλήξουν σε μια πολύ βελτιωμένη έκδοση της Δέλτα είτε σε μία αρκετά διαφορετική. Και πλέον υπάρχουν αρκετά περιθώρια για να συμβεί αυτό.

Τις τελευταίες εβδομάδες, προέκυψαν ανησυχίες ότι η χρήση νέων αντιικών χαπιών, ιδιαίτερα της μολνοπιραβίρης της MSD (Merck στις ΗΠΑ), θα μπορούσε να συμβάλει σε αυτό, ενθαρρύνοντας ενεργά την εξέλιξη του Sars-CoV-2 (εδώ).

Η μολνοπιραβίρη δρα παρεμβαίνοντας στην ικανότητα του ιού να πολλαπλασιάζεται, γεμίζοντας το γονιδίωμά του με μεταλλάξεις, έως ότου δεν μπορεί πλέον να αναπαραχθεί.

Μερικοί ιολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι εάν κάποιος από αυτούς τους μεταλλαγμένους ιούς καταφέρει να επιζήσει και να μεταδοθεί σε άλλους ανθρώπους, δυνητικά θα μπορούσε να τονώσει την εμφάνιση νέων μεταλλάξεων. Αλλοι, πάλι, αναγνωρίζουν ότι, αν και χρήζει στενής παρακολούθησης, δεν είναι τόσο ανησυχητικό ώστε να αρνηθούμε στους βαριά πάσχοντες ασθενείς ένα σωτήριο φάρμακο.

Νωρίτερα φέτος, ο Γκούπτα είχε δημοσιεύσει μελέτη, σύμφωνα με την οποία αυτή η διαδικασία θα μπορούσε να συμβεί σε βαριά ασθενείς, στους οποίους είχε χορηγηθεί πλάσμα με αντισώματα που σκοτώνουν τον ιό. Επειδή το ανοσοποιητικό τους σύστημα δεν μπορούσε ακόμα να καταπολεμήσει τον ιό, έμαθε να μεταλλάσσεται γύρω από αυτά τα αντισώματα. Εικάζεται, δε, ότι η ευρεία χρήση πλάσματος στις αρχές της πανδημίας ήταν υπεύθυνη για την εμφάνιση των μεταλλάξεων.

Τι γίνεται με τα εμβόλια

Οι επιδημιολόγοι προσπαθούν τώρα να μοντελοποιήσουν πώς μπορεί να μοιάζει μια νέα, σούπερ παραλλαγή. Μέχρι στιγμής, οι σημαντικές αλλαγές στον ιό έχουν συμβάλει στην αύξηση της μεταδοτικότητάς του. Ο Γουίλιαμ Ανατζ εξηγεί ότι ένας από τους λόγους για τους οποίους η μετάλλαξη Δέλτα είχε τέτοιο αντίκτυπο, είναι επειδή αναπτύσσεται εξαιρετικά γρήγορα μέσα στα ανθρώπινα κύτταρα, πριν το ανοσοποιητικό σύστημα αρχίσει να λειτουργεί.

Ως αποτέλεσμα, τα άτομα που έχουν μολυνθεί από τη Δέλτα φέρουν περίπου 1.200 φορές περισσότερα ιικά σωματίδια στη μύτη τους σε σύγκριση με το αρχικό στέλεχος Sars-CoV-2 και αναπτύσσουν συμπτώματα δύο έως τρεις ημέρες νωρίτερα.

Και αυτό είναι αποτέλεσμα της φυσικής διαδικασίας. Διαφορετικά αντίγραφα του ιού δημιουργούνται συνεχώς, αλλά αυτά που έχουν επιβιώσει και έχουν γίνει πιο κυρίαρχα είναι τα πιο ικανά να μολύνουν νέους ανθρώπους. Ωστόσο, σε χώρες όπως η Βρετανία, όπου το ποσοστό τού μη εμβολιασμένου πληθυσμού μειώνεται, αυτό θα μπορούσε να αρχίσει να αλλάζει.

Τα στελέχη που μπορούν να παρακάμψουν τα αντισώματα ενδέχεται να γίνουν πιο κυρίαρχα, καθιστώντας πολύ πιο πιθανό η επόμενη σούπερ μετάλλαξη να είναι σε θέση να αποφύγει τουλάχιστον ορισμένα στάδια της ανοσοαπόκρισης.

Αν και αυτό μπορεί να ακούγεται λίγο τρομακτικό, δεν είναι όλα άσχημα νέα. Επειδή τα εμβόλια κορονοϊού έχουν σχεδιαστεί με γνώμονα την εξέλιξη του ιού, οι επιδημιολόγοι δεν περιμένουν ότι κάποια νέα σούπερ μετάλλαξη θα τα καταστήσει εντελώς άχρηστα και επομένως θα ήταν εξαιρετικά απίθανο να οδηγήσουν σε μεγάλη αύξηση των κρουσμάτων, όπως αυτή των δύο τελευταίων ετών.

Επιπλέον, υπάρχει μια δεύτερη γενιά εμβολίων για τη λοίμωξη Covid-19 που έχουν ήδη αναπτυχθεί, ενώ πολύ περισσότερα εμβόλια, με διαφορετική τεχνολογία, αναμένεται να κυκλοφορήσουν το 2023.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News