Κρυστάλλινα νερά, φύση που συνταιριάζει Κυκλάδες και Πελοπόννησο, «θεατρικά» χωριά με κέρασμα λικέρ αμπαρόριζα (ναι, τα Φράτσια), κάστρα, κειμήλια, μοναστήρια που συναντούν την πνευματικότητα. Τα Κύθηρα, ξανά και ξανά μέσα στον χρόνο, αποτελούν πραγματική έκπληξη. Οχι μόνο για τον πλούτο τους – ευλογία για κάθε επισκέπτη, αλλά και την  αναλλοίωτη φυσιογνωμία τους.

Μυρμήγκια ο κόσμος στις δημοφιλείς παραλίες, γεμίζει το βράδυ τα σοκάκια στη Χώρα, δεν αφήνει τραπέζι αδειανό τα βράδια στα χωριά. Κι όμως… Τίποτε δεν μοιάζει λεηλατημένο, οι οικισμοί ίδιοι κι απαράλλαχτοι στη θέση τους, καταφέρνουν να μην έχουν ξεχειλώσει, να στέκουν διάσπαρτοι, αυτόνομοι μέσα στο τοπίο. Να μη βαρυγκομούν από την καταστρατήγηση της περίφημης «φέρουσας ικανότητας» του νησιού.

Εχουν μυστικό τα Κύθηρα κι αυτό στεριώνει στην Αγγλοκρατία. Είναι θεσμός και λέγεται Εγχώριος Περιουσία. Απίστευτο αλλά αληθινό: μία βρετανική νησίδα ανεξαρτησίας στο Αιγαίο. Καθεστώς που θέλει κάθε έκταση μη ιδιωτική να μην ανήκει στο ελληνικό Δημόσιο, αλλά στην Εγχώριο, στον δήμο. Βουνά και δάση, μονές, ακόμη και η Χύτρα, βραχονησίδα, μάνα-γη του χρυσαφένιου, αμάραντου φυτού της σεμπρεβίβας, συνιστούν δημοτική περιουσία. Το Δημόσιο δεν έχει τεκμήριο κυριότητας. Η αυτοδιαχείριση είναι που ‘χει σώσει το νησί. Αυτή που δεν επιτρέπει καταπάτηση εκεί που ξεβράζει το κύμα…

Τη διαχείριση του πλούτου των Κυθήριων και Αντικυθήριων έχει στα χέρια της Επιτροπή, αιρετοί από αιρετούς, με κατά κοινή ομολογία διαυγή τρόπο. Θέλετε WiFi στις παραλίες; Η Επιτροπή. Θέλετε τουαλέτες σε παραλίες, στο Μελιδόνι και τον Χαλκό; Η Επιτροπή (οσονούπω). Θέλετε έργα στη Μυρτιδιώτισσα; Η Επιτροπή, ασφαλώς.

Κι εκείνο το δημοσίευμα με την Europa Nostra να θέτει υπό απειλή τα Κύθηρα -μαζί με τη Σίκινο, την Τήνο, την Αμοργό, την Κίμωλο-, ως τοπίο ευάλωτο απέναντι στην πιθανότητα μελλοντικής μετατροπής του σε βιομηχανική ζώνη;

Ο δήμαρχος Στράτος Χαρχαλάκης κουνάει το κεφάλι αρνητικά. «Εχουμε δεχθεί προτάσεις από εταιρείες για ανεμογεννήτριες, δεν πρόκειται όμως κανείς μας να τις δεχθεί. Δικές μας είναι οι κορυφογραμμές. Ποιος θα τις δώσει;». Το καθεστώς της Εγχωρίου, κατά δική του δήλωση, αγκαλιάζεται από τον κόσμο του νησιού, δυσαρεστημένοι είναι μόνον αυτοί που ίσως θα ‘θελαν 500 ομπρέλες στα 300 τ.μ. και δεν μπορούν.

Ο γνωστός ζωγράφος Μανώλης Χάρος, δημοτικός σύμβουλος στο Τσιρίγο, εξηγεί πάντως πως αν πρέπει να πιστωθεί σε κάποιον η φύλαξη του μυστικού στο νησί, είναι στον Γιώργο Κασιμάτη, καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου, πάλαι ποτέ διευθυντή του Νομικού Γραφείου του Πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου. Γέννημα-θρέμμα Κυθήριος, ο νομικός διασφάλισε, επικαιροποιώντας, την έννοια της εγχώριας περιουσίας. Κλείδωσε με επάρκεια το νομικό της πλαίσιο. Θωράκισε το δικαίωμα που τα υπόλοιπα Επτάνησα —από την ενσωμάτωσή τους στην Ελλάδα μέχρι σήμερα— έχουν απεμπολήσει. Αστερίσκος: τα Κύθηρα υποκύπτουν στο παράδοξο να ανήκουν στα Επτάνησα, πλην όμως διοικητικά να υπάγονται στην Περιφέρεια Αττικής.

Ο συνταγματολόγος δεν συνεργάζεται απλώς με την Εγχώριο, ανοίγει δρόμο, εξηγεί ο κ. Χάρος. Το Κυθηραϊκό Ίδρυμα Πολιτισμού και Ανάπτυξης, «παιδί» δικό του, δρα με την κληροδοτούμενη —από την εποχή της Αγγλοκρατίας— μενταλιτέ της αυτενέργειας, στο όνομα του καλού του τόπου. Με την ίδια κουλτούρα, χτίστηκαν κάποτε δρόμοι και λιμάνια, φτιάχτηκε το νοσοκομείο και το γηροκομείο του νησιού.

Το Ίδρυμα, μαζί με την Επιτροπή Εγχωρίου Περιουσίας, τον δήμο και το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Ανθρωπο (MedINa), αναβίωσαν κι ενίσχυσαν τα μονοπάτια του νησιού. Με την καθοριστική συμβολή του, υλοποιείται πρόγραμμα βιώσιμης γεωργίας, ένα σύστημα «γεωργίας ακριβείας», εστιασμένο αρχικά στην παραγωγή ελαιολάδου. Αναπτύσσεται στη σκιά της Παλαιόχωρας, μεσαιωνικής πρωτεύουσας του νησιού, το πρώτο σιδερόστρωτο μονοπάτι, τύπου Via Ferrata (πεζοπορία, κατάβαση σε φαράγγια, αναρρίχηση), που καλεί τους επισκέπτες του νησιού στον κρυφό κόσμο της Κακιάς Λαγκάδας.

Το μυστικό και οι φύλακές του κάνουν τα Κύθηρα να διατηρούν την ηθική του τοπίου τους. Την ποιητικότητα που τους έχει χαρίσει η Τέχνη. Ο ουτοπικός Παράδεισος της δυτικής ζωγραφικής μέσα από τα μάτια του Βατό («Ταξίδι στα Κύθηρα», 1717) μπορεί να φαντάζει κοντινός, απτός στα μάτια του παραθεριστή. Αρκεί, ίσως, μια παγωμένη βουτιά από τον πιο ψηλό βράχο του Αβλέμονα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News