Δεν συνηθίζεται ένας βετεράνος ανταποκριτής να δίνει συνέντευξη στον διάδοχό του και αυτή να δημοσιεύεται στο Μέσο τους. Τέτοιες εξομολογήσεις, του παλιού στον καινούργιο, γίνονται κατ’ ιδίαν, στο ημίφως του μπαρ, σιγοβρέχονται με ουίσκι, ενώ σε διακριτικότερο χώρο ακολουθούν οι συμβουλές και τα πολύτιμα δώρα: οι ατζέντες με τα χρειώδη, με τα ονόματα, τα τηλέφωνα και τις συστάσεις. Ωστόσο ο Guardian το τόλμησε.

Ο νυν ανταποκριτής του στη Μόσχα, ο Αντριου Ροθ, «εξομολόγησε» δημοσίως τον προκάτοχό του, τον 80χρονο σήμερα Τζόναθαν Στιλ. Το προκύψαν υλικό έχει ευρύτερο ενδιαφέρον, ακριβώς επειδή το θέμα αφορά μία χώρα που δεν υπάρχει πια, τη Σοβιετική Ενωση, και μία χώρα που γεννήθηκε από τις στάχτες της πρώτης, τη νέα Ρωσία. Και το γεγονός ότι ο Στιλ είναι πια φθασμένος συγγραφέας ιστορικών και γεωπολιτικών θεμάτων έπαιξε ασφαλώς τον ρόλο του.

Ο Στιλ είναι βετεράνος της ανταπόκρισης, αφού εργάστηκε στη Σοβιετική Ενωση και στη Ρωσία πολλά χρόνια για λογαριασμό του βρετανικού Μέσου. Εφθασε στη Μόσχα το 1988, έτσι είχε την ευκαιρία να δει εξελισσόμενη στο πεδίο τη μάχη που έδωσε ο (τελευταίος) ηγέτης της Σοβιετικής Ενωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ εναντίον ενός συστήματος εξουσίας που στην πραγματικότητα εξεμέτρησε το ζην όχι επί ημερών «Γκόρμπι», αλλά πολύ νωρίτερα.

Στη συνέχεια ο Στιλ είδε το πολιτικό προσωπικό να αλλάζει κοστούμια, κατά την εποχή Γιέλτσιν πρώτα και κατόπιν σε αυτήν του Βλαντίμιρ Πούτιν. Οι εντυπώσεις του από το αστραπιαίο πέρασμα της «αρκούδας» στην οικονομία της αγοράς συνοψίζονται στη φράση που οι πρώην συνάδελφοί του στον Guardian χρησιμοποίησαν για τίτλο της συνέντευξής του: «Ηρθα στη Ρωσία ως ανταποκριτής και έφυγα ως συντάκτης του ποινικού ρεπορτάζ»… Το βασικό συμπέρασμά του από τη νέα Ρωσία είναι το εξής: «Η επανάσταση του Γκορμπατσόφ δηλητηριάστηκε».

Ο γυμνασιάρχης των «Marlboro»

Από τη χαοτική κατάσταση των πρώτων χρόνων μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ ο Στιλ θυμήθηκε ένα περιστατικό, ενδεικτικό του κοινωνικοοικονομικού σοκ που εκείνη την περίοδο υπέστη κάθε Ρώσος, πρώην Σοβιετικός: «Επισκέφθηκα ένα σχολείο. Ο διευθυντής του είχε παραχωρήσει το υπόγειο του γυμνασίου σε μία εταιρεία τσιγάρων. Εκεί φυλάσσονταν οι κούτες με τα ‘‘Marlboro’’. Ο διευθυντής, από το ενοίκιο που εισέπραττε πλήρωνε τους μισθούς των καθηγητών». Αυτή η μικρή ιστορία έκανε τον Στιλ να πειστεί για τη «διαφθορά και την εγκληματικότητα» που ήδη μάστιζαν τη Ρωσία. Τότε κατάλαβε ότι η «επανάσταση του Γκορμπατσόφ είχε χαλάσει».

Η ανέλιξη του Πούτιν

Ο νυν ανταποκριτής ρώτησε τον βετεράνο αν εξεπλάγη από την αναρρίχηση του Πούτιν στην εξουσία έπειτα από τη διακυβέρνηση Γιέλτσιν. Ο Στιλ απάντησε τίμια: «Μπορούσα να καταλάβω τον λόγο για τον οποίο ήταν αρκετά δημοφιλής στην αρχή» είπε. «Δεν πρόβλεψα ότι θα γινόταν τόσο αυταρχικός και εκδικητικός. Νομίζω πάντως ότι ακόμη παραμένει δημοφιλής, ίσως σε ένα 50% ή 60% του λαού. Και φρονώ ότι αυτό μάλλον δεν αντικατοπτρίζεται αρκετά στα ρεπορτάζ των Δυτικών Μέσων. Ισως επειδή εξ ορισμού εξισώνουν τον ισχυρό άνδρα με τον μη δημοφιλή».

Η σοβιετική μέγγενη

Εχοντας μεταφέρει την οικογένειά του στη Μόσχα επί Σοβιετικής Ενωσης, ο Στιλ κατάφερε να αποκτήσει σχέσεις με απλούς Σοβιετικούς, στον δρόμο και στα πάρκα, οι οποίοι του έδιναν το μέτρο των συνθηκών. Μπόρεσε να καταλάβει τον κόσμο αλλά και να δημιουργήσει έναν κύκλο γνωριμιών που απεδείχθησαν πολύτιμες την εποχή των μεταρρυθμίσεων Γκορμπατσόφ, όταν ετέθησαν ασφυκτικοί περιορισμοί στους ξένους δημοσιογράφους. Απαγορευόταν, λόγου χάρη, η μετακίνηση πέραν των 30 χιλιομέτρων εκτός Μόσχας χωρίς υπουργική άδεια. Και οι πληροφορίες μαζεύονταν από τοπικούς δημοσιογράφους, εξουσιοδοτημένους να μιλούν σε ξένους ή αντιφρονούντες. «Ηταν ενοχλητικό. Υπήρχαν ιστορίες για κάλυψη, αλλά δεν σου έδιναν άδεια μετακίνησης».

Το ακίνητο καθεστώς… έπεσε

Μέχρι το 1994 έμεινε στη Ρωσία ο Στιλ. Για εκείνα τα συγκλονιστικά χρόνια του μεταιχμίου είπε ότι «η Ιστορία μετακινήθηκε από τις μανούβρες του Πολιτικού Γραφείου στη χαοτική οικονομία της αγοράς» και ομολόγησε ότι «κάποιες φορές» αδυνατούσε να παρακολουθήσει την κατάσταση της μετάβασης από το ένα σύστημα στο άλλο. Και για τα αμέσως προηγούμενα χρόνια, της περιόδου των μεταρρυθμίσεων Γκορμπατσόφ, είπε ότι «όλοι οι Δυτικοί διπλωμάτες και δημοσιογράφοι ήμασταν τόσο συνηθισμένοι στην ακινησία του συστήματος, που δεν βλέπαμε την πιθανότητα αλλαγής – πολλώ μάλλον δεν φανταζόμασταν ότι θα ήταν τόσο ταχεία». Και στο τέλος «μείναμε έκπληκτοι όταν η ΕΣΣΔ διαλύθηκε».

Η τεχνολογία αποκαλύπτει…

Ο νυν ανταποκριτής τού επισήμανε ότι με τις σύγχρονες τεχνολογίες και με την 24ωρη ροή ειδήσεων που αυτές καθιέρωσαν στο δημοσιογραφικό επάγγελμα, κάθε απόπειρα φίμωσης του Τύπου είναι αδύνατη. Δεν μπορούν να συγκαλυφθούν οι καταστάσεις. Ο Στιλ τού απάντησε ότι οι δημοσιογράφοι της σύγχρονης εποχής, εγκλωβισμένοι στο αέναο κυνήγι των ειδήσεών ανά πάσα στιγμή, δεν έχουν τον χρόνο να εμβαθύνουν στην ιστορία τους. Ετσι ο Ροθ σκέφθηκε το δικό του «αμείλικτο κυνηγητό» των ειδήσεων. Είπε στον συνομιλητή του ότι, παίρνοντας τη σκυτάλη από τα δικά του χέρια, «η επανάσταση του Ιντερνετ» τον διευκόλυνε, ειδικά στη Ρωσία: «Στέλνοντας ανταποκρίσεις επί μία δεκαετία διαπίστωσα ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι κάμερες των smartphone ήταν χρήσιμα, αποκαλυπτικά εργαλεία». Ετσι ο νεαρός θυμήθηκε την υπόθεση της Κριμαίας, «τη δηλητηρίαση του Αλεξέι Ναβάλνι, τις προσπάθειες να καλυφθεί ο πραγματικός αριθμός των νεκρών από την πανδημία».

Ο Μόσχοβας δεν γυρίζει πίσω

Σχολίασε όμως ο Ροθ ότι, παρ’ όλ’ αυτά, οι Ρώσοι «δείχνουν περισσότερο φοβισμένοι να μιλήσουν ανοιχτά, ειδικά σε δημοσιογράφους από δυτικές εφημερίδες όπως ο Guardian, αφού τον θεωρούν προέκταση του Φόρεϊν Οφις». Και όχι μόνο: «Φοβούνται τη σύλληψη ή την απόλυσή τους». Ετσι η ανταπόκριση και από τη Ρωσία του Πούτιν «γίνεται συναρπαστική εμπειρία». Ωστόσο οι εποχές έχουν ανεπιστρεπτί αλλάξει, και ο Ροθ το παραδέχθηκε: «Οχι, δεν πρόκειται για επιστροφή στη Σοβιετική Ενωση»…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News