Υπάρχουν στιγμές που στην διάρκεια του καλοκαιριού μπαίνεις στο σπίτι ή στο αυτοκίνητο και νομίζεις ότι σε έχουν βάλει μέσα σε ένα ταψί σε αναμμένο φούρνο. H μοναδική σου διέξοδος από την… κόλαση είναι να λειτουργήσει γρήγορα το κλιματιστικό μηχάνημα. Βέβαια για να πατήσεις εσύ απλά ένα κουμπάκι στο τηλεκοντρόλ ή στο ταμπλό του αυτοκινήτου και να δεχτείς την λυτρωτική δέσμη ψυχρού αέρα έπρεπε να υπάρξουν μια σειρά από ανθρώπους με τρομερή επινοητικότητα και να επιτευχθούν διαφόρων ειδών τεχνολογικές καινοτομίες.

Εχουν περάσει 110 χρόνια από την εποχή που ο Γουίλις Κάριερ παρουσίασε την μοντέρνα εκδοχή των κλιματιστικών σωμάτων. Τι γινόταν όμως παλαιότερα και πώς οι άνθρωποι στο κοντινότερο αλλά και στο πιο μακρινό παρελθόν δροσίζονταν σε περιόδους υψηλών θερμοκρασιών και στους καύσωνες; Πώς κατάφερναν να επιβιώσουν οι νομάδες στις ερήμους αλλά και οι άνθρωποι που ζούσαν στις τροπικές περιοχές του πλανήτη;

Η ιστοσελίδα Medium κάνει μια ιστορική αναδρομή στην ιστορία του κλιματισμού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Οι πρώτες καταγεγραμμένες προσπάθειες δημιουργίας συστημάτων που να παρέχουν δροσιά σε ευρεία κλίμακα έρχονται από την ρωμαϊκή περίοδο. Οι Ρωμαίοι επινόησαν ένα σύστημα όπου το κρύο νερό από τα υδραγωγεία κυκλοφορούσε μέσα στους τοίχους των κατοικιών για να το διατηρούν δροσερό.

Νερό και αεραγωγοί

Ο Αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος Αύγουστος  γνωστός ως Ηλιογάβαλος ή Ελαγάβαλος μετέφερε χιόνι από τα βουνά το καλοκαίρι για να διατηρεί την κατοικία του δροσερή. Οι κάτοικοι που ζούσαν σε περιοχές της ερήμου δημιουργούσαν χωριά με ψηλά κτίρια ώστε να δημιουργούν σκιερά δρομάκια ανάμεσα στα κτίρια. Τα κτίρια αυτά είχαν μικρά παράθυρα που κοιτούσαν σε αντίθετη κατεύθυνση από αυτή του ήλιου. Επιπλέον τα κτίρια αυτά σχεδιάζονταν με τρόπο τέτοιο ώστε να εκμεταλλεύονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την παρουσία του ανέμου που θα δρόσιζε τους κατοίκους τους.

Τα κτίρια διέθεταν κατασκευές που διοχέτευαν τον άνεμο μέσα στα κτίρια. Η χρήση αυτών των συστημάτων πάει πίσω τρεις χιλιάδες έτη και έκαναν την εμφάνιση τους στην Βόρεια Αφρική αλλά και την Μέση Ανατολή. Ανάλογα με το μέγεθος του κτιρίου, την κατεύθυνση του ανέμου και την σκόνη  χρησιμοποιούνταν διαφορετικές κατασκευές (πύργοι, καμινάδες κ.α.) και έχουν καταγραφεί τρεις βασικοί τύποι αυτών των συστημάτων ανάλογα της χρήσης που έπρεπε να υπηρετήσουν.

Ενας τύπος ήταν ένας πύργος που στριφογύριζε για να συλλάβει τον άνεμο από όπου αυτός ερχόταν και να τον διοχετεύσει στο κτίριο ενώ ένα παράλληλα αφαιρούσε την σκόνη που υπήρχε στον άνεμο.

Ο δεύτερος τύπος ήταν στην ουσία ένας σύνθετος μηχανισμός που λειτουργούσε στις αρχές του φαινομένου Coanda ή αλλιώς το φαινόμενο οριακού στρώματος που περιέγραψε ο ρουμάνος φυσικός Χένρι Κοάντα στις αρχές του 20ου αιώνα. Η εφαρμογή του φαινομένου που θεωρείται ο πρόδρομος του αεριωθούμενου αεροπλάνου (jet), είναι θεμελιώδης στο σχεδιασμό των πιο απαιτητικών αεροδυναμικών εφαρμογών και χρησιμοποιείται στα σημερινά κλιματιστικά συστήματα. Με αυτό το σύστημα ο ζεστός αέρας της ερήμου μετακινούνταν από τον πύργο στο υπόγειο του κτιρίου όπου ψυχραινόταν από το νερό που υπήρχε εκεί αποθηκευμένο ή από το νερό κάποιου υδραγωγείου πάνω στο οποίο είχε χτιστεί το κτίριο. Στην συνέχεια ο ψυχρός αέρας κυκλοφορούσε μέσα στο κτίριο.

Ο τρίτος τύπος ήταν ένα είδος ηλιακού συλλέκτη που θέρμαινε μια καμινάδα προκαλώντας ένα φαινόμενο στο οποίο καθώς έκανε την εμφάνιση του ο θερμός αέρας υποχρέωνε να αναδυθεί ψυχρός αέρας από υπόγεια τούνελ.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ανέπτυξαν μια μέθοδο κλιματισμού μέσω της διαδικασίας της εξάτμισης. Τοποθετούσαν βρεγμένες ψάθες στις πόρτες των κατοικιών τους και καθώς το νερό εξατμιζόταν η θερμοκρασία του αέρα μειωνόταν ενώ παράλληλα αποκτούσε και υγρασία κάνοντας πιο ευχάριστη την ατμόσφαιρα σε τοπικό επίπεδο. Πρόκειται για μια μέθοδο που έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής και χρησιμοποιήθηκε από πολλούς πολιτισμούς στην διάρκεια των αιώνων. Πολλές φυλές ιθαγενών της Αμερικής χρησιμοποιούσαν αυτή την μέθοδο. Αλλες φυλές της αμερικανικής ηπείρου όπως οι Ανασάζι χρησιμοποίησαν τα τοπικά γεωλογικά χαρακτηριστικά για να δημιουργούν πιο δροσερό περιβάλλον. Εχτιζαν τις κατοικίες τους στο εσωτερικό των βράχων σε φαράγγια σε σημεία που δεν έβλεπε ο Ηλιος.

Βεντάλιες και ανεμιστήρες

Οι διαφόρων ειδών βεντάλιες ήταν βασική επιλογή πολλών πολιτισμών για χιλιάδες έτη. Στην Ευρώπη πάντως έφτασαν κάποια στιγμή από την Μέση Ανατολή την Κίνα και την Ιαπωνία κάποια στιγμή ανάμεσα στον 13^ο-15^ο αιώνα και έγιναν δημοφιλείς στην ήπειρο μας τον 16^ο αιώνα.

Ορόσημο στον τομέα του κλιματισμού είναι η εμφάνιση του πρώτου ανεμιστήρα που έκανε την εμφάνιση του στην Ινδία τον 16^ο αιώνα. Ονομαζόταν «punkah» και ήταν ένας ανεμιστήρας οροφής κατασκευασμένος από φύλλα φοίνικα ή από κομμάτια υφάσματος τα οποία ήταν τοποθετημένα σε κάποιου είδους ξύλινο πλαίσιο (κύλινδρο, κορνίζα κ.α.). Στο ξύλινο πλαίσιο ήταν τοποθετημένο ένα σκοινί και όταν κάποιος τραβούσε αυτό το σκοινί το πλαίσιο άρχιζε να κινείται δημιουργώντας κινούμενο αέρα που δρόσιζε τον χώρο.

Στις ΗΠΑ την δεκαετία του 1860 έκαναν την εμφάνιση τους ανεμιστήρες οροφής που λειτουργούσαν με συστήματα ατμού ή νερού. Ο επιτραπέζιος ανεμιστήρας εφευρέθηκε το 1882 από τον αμερικανό ηλεκτρολόγο μηχανικό Σίλερ Σκάατς Γουίλερ που τοποθέτησε δύο πτερύγια ανεμιστήρα σε ένα ηλεκτρικό μοτέρ.

Την ίδια χρονιά ο Φίλιπ Ντιλ που εργαζόταν στην αμερικανική εταιρεία κατασκευής μηχανών ραπτικής Singer Manufacturing Company δημιούργησε τον πρώτο ηλεκτρικό ανεμιστήρα οροφής αποκτώντας τελικά τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας επτά χρόνια αργότερα.

Όμως οι ανεμιστήρες οροφής για αρκετά χρόνια παρέμεναν ένα ιδιαίτερα ακριβό προϊόν και χρησιμοποιούνταν μόνο σε μεγάλα κυρίως κρατικά ή άλλα κτίρια. Έπρεπε να υπάρξει πρόοδος στις βιομηχανικές μεθόδους παραγωγής για να μειωθεί το κόστος των ηλεκτρικών ανεμιστήρων τόσο ώστε να μπορούν να τον αποκτήσουν τα νοικοκυριά.

Τα κλιματιστικά

Το 1902 ο 25χρονος τότε μηχανικός Γουίλις Κάριερ κατασκεύασε το πρώτο κλιματιστικό μηχάνημα. Ομως δεν το έφτιαξε για να δροσίζονται οι άνθρωποι αλλά για να μειώσει την υγρασία σε ένα τυπογραφείο ώστε οι σελίδες των περιοδικών που τυπώνονταν εκεί να μην είναι ζαρωμένες. Το 1922 ο Κάριερ επινόησε το φυγοκεντρικό ψυκτικό σύστημα και ένα κεντρικό συμπιεστή. Χρειάστηκαν τρία χρόνια για να δημιουργηθεί με βάση αυτές τις εφευρέσεις το πρώτο κλιματιστικό σύστημα που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε κλειστούς χώρους όπως γραφεία, θέατρα, τρένα κ.α. δημιουργώντας καλύτερες συνθήκες για εργαζομένους, θεατές και ταξιδιώτες τους καλοκαιρινούς μήνες. Όμως η ενσωμάτωση των κλιματιστικών στα σπίτια εξελίχθηκε με πολύ αργούς ρυθμούς.

Το 1965 μόλις το 10% των νοικοκυριών στις ΗΠΑ διέθεταν κλιματιστικό σώμα. Η πλειοψηφία των Αμερικανών συνέχιζε να χρησιμοποιεί ανεμιστήρες και συνοδευτικά εξατμιστικά συστήματα τα οποία σε καμία περίπτωση δεν μπορούσαν να συγκριθούν με το σύστημα του Κάριερ. Το 2019 το 87% των αμερικανικών νοικοκυριών χρησιμοποιούσε κάποιο κλιματιστικό σώμα αλλά υπάρχουν άλλες περιοχές στον πλανήτη που η χρήση κλιματιστικών είναι πολύ περιορισμένη. Μια παλαιότερη μελέτη προβλέπει ότι τα προσεχή χρόνια πάνω από τρία δισ. άνθρωποι στους τροπικές και υποτροπικές περιοχές της Γης θα χρησιμοποιούν κλιματιστικά σώματα.

Ο κλιματισμός είναι αναμφισβήτητα μια από τις σπουδαιότερες εφευρέσεις του 20^ου αιώνα. Ο κόσμος των υπολογιστών βασίζεται στον κλιματισμό και λειτουργεί χάρις σε αυτόν. Η λειτουργία του Διαδικτύου βασίζεται στον κλιματισμό αφού δεν πρέπει να υπερθερμαίνονται οι διακομιστές (servers) που υποδέχονται και διοχετεύουν τα δεδομένα στον κυβερνοχώρο. Χωρίς κλιματιστικά σώματα δεν θα μπορούσε να υπάρξει σχεδόν καμία διαστημική δραστηριότητα.

Είναι βέβαιο ότι η ιστορία του κλιματισμού είναι συνυφασμένη με πολλές μεγάλες προόδους της ανθρωπότητας τον 20^ο αιώνα ενώ θα συνεχίζει να παίζει κεντρικό ρόλο και στις εξελίξεις τον 21^ο αιώνα. Κάθε φορά που πατάει κάποιος το κουμπί στο κλιματιστικό του αυτοκινήτου ή του σπιτιού του ίσως θα πρέπει να σκέφτεται τι χρειάστηκε να γίνει για να μπορέσει να κάνει αυτή την απλή κίνηση και να νιώσει δροσιά ή ζέστη.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News