«Το ταξίδι της ανακάλυψης

δεν σημαίνει να ψάχνεις καινούρια μέρη,

αλλά να έχεις καινούρια μάτια»

Μαρσέλ Προυστ

Στην εποχή της ψηφιοποίησης και της νέας παραγωγικής και κοινωνικής ζωής, οι μορφές απασχόλησης (τηλεργασία, ψηφιακοί νομάδες) απαιτούν γνώση, ένα λάπτοπ και καλή σύνδεση στο Internet. Η τηλεργασία γίνεται καθολικό φαινόμενο, απλώνεται όπου γης και ανατρέπει το παραδοσιακό εργασιακό μοντέλο. Ανάγκη πρώτιστη για αυτό, να τεθούν νέοι κανόνες στο εργασιακό τοπίο, για την προστασία της εργασίας και τις ανάγκες της παραγωγής. Τα ψηφιακά εργαλεία, που παρέχει ο τεχνολογικός πολιτισμός μας, δίνουν τη δυνατότητα σε κάθε εργαζόμενο να παρέχει την εργασία σε απόσταση από την έδρα της εταιρείας και κάτω από νέες συνθήκες και όρους (ωράριο, μισθός κ.ά.). Αρκεί να διαθέτει γνώση, κομπιούτερ και ίντερνετ. Για όσους κατέχουν αυτά τα εργαλεία, η τηλεργασία φαντάζει «ευλογία» και για όσους δεν τα διαθέτουν, «κατάρα». Βέβαια, ουδέν κακό αμιγές καλού. Μία νέα πραγματικότητα αναδύεται και πρέπει να αντικρούσουμε τις εξελίξεις με «καινούργια μάτια».

Ο βιομηχανικός τρόπος παραγωγής απαιτούσε οι εργαζόμενοι να ‘ναι συγκεντρωμένοι στον χώρο της παραγωγής, να συνεργάζονται, να ανταλλάσσουν εμπειρίες και να μοιράζονται συλλογικές δράσεις αναπτύσσοντας ταυτόχρονα ανθρώπινες προσωπικές σχέσεις.

Αυτή η ενότητα επηρέαζε καθοριστικά και την παραγωγή και την εργασία. Ιδιαίτερα η εργασία απαίτησε και κέρδισε με αγώνες, δικαιώματα, ελευθερίες και καλύτερο επίπεδο ζωής. Η εργασιακή και οικογενειακή ζωή ήταν παντελώς διακριτές και σε διαφορετικούς χώρους.

Αυτές οι μορφές απασχόλησης που σιγά – σιγά φαίνεται να υποχωρούν και σε ορισμένους κλάδους να δύουν, χαρακτηρίζονταν ως συνεργατικές, άμεσες, συντροφικές για τους εργαζομένους και εξέφραζαν τον βιομηχανικό ανθρώπινο πολιτισμό.

Εργασία χωρίς σύνορα

Σήμερα στον ψηφιακό κόσμο, η τηλεργασία και οι πρωτοποριακοί «ψηφιακοί νομάδες» αποκτούν «κοσμοπολίτικο» και ατομικό χαρακτήρα, προσφέροντας την εργασία «όπου γης, πατρίς» σε όλο τον πλανήτη. Ο κοσμοπολίτικος ψηφιακός χαρακτήρας της τηλεργασίας, υπερβαίνει εθνικά σύνορα, χώρους και συνθήκες εργασίας. Θα ‘λεγα ότι ο βιομηχανικός, συλλογικός, εργασιακός πολιτισμός αντικαθίσταται ολοταχώς από τον περισσότερο ατομικό, ψηφιακό, εργασιακό μοντέλο, όπου κυριαρχεί το άτομο ή μικρές ομάδες εργαζομένων από απόσταση και όχι οι συλλογικότητες που γνωρίσαμε τους προηγούμενους αιώνες.

Στον ψηφιακό κόσμο οι συνθήκες απασχόλησης αλλάζουν. Η τηλεργασία και οι digital nomads, φαίνεται ανοίγουν το παράθυρο στο νέο εργασιακό μοντέλο του 21^ου αιώνα. Προφανώς είμαστε στην αρχή.

Νέα προβλήματα και ανάγκες προκύπτουν για τους επιχειρηματίες, τους εργοδότες και εργαζόμενους. Πολιτικά και συλλογικά υποκείμενα, θεσμοί, διεθνείς και εθνικές οργανώσεις μελετούν εντατικά τα νέα προβλήματα και έχουν αρχίσει να παίρνουν μέτρα για την προστασία των νέων μορφών εργασίας, αλλά και τις υποχρεώσεις των εργοδοτών και τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Πρόταση οδηγίας

Στο άρθρο μου αυτό θα ασχοληθώ με μια σημαντική πρωτοβουλία της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων και την Εκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου «που περιέχει συστάσεις προς την Επιτροπή σχετικά με το δικαίωμα στην αποσύνδεση» (πρόταση οδηγίας 2019/2181).

Η οδηγία θα υποχρεώσει όλα τα κράτη – μέλη της Ε.Ε. να νομοθετήσουν μέτρα και κανόνες για την νομική προστασία της τηλεργασίας, διασφαλίζοντας το δικαίωμα στους ψηφιακά εργαζόμενους, να αποσυνδέονται με το τέλος του ωραρίου από την εργασία τους και να μην καθίστανται όμηροι των εργοδοτών να λειτουργούν ως εργαζόμενοι «συνεχούς πυράς». Δηλαδή να υποχρεούται ο εργοδότης να διακόπτει την σύνδεση και, αν δεν το πράξει,  να ‘χει το δικαίωμα ο εργαζόμενος να αποσυνδεθεί από τα καλώδια της εικονικότητας. Η οδηγία αυτή έρχεται να αντιμετωπίσει ένα οξυμένο πρόβλημα της διαρκούς σύνδεσης («ever-connected») των ψηφιακά εργαζόμενων, να είναι προσβάσιμοι κάθε στιγμή για τον εργοδότη, ακόμη και εκτός των εργασιακών ωρών. Υπολογίζεται ότι το 37% των εργαζομένων στην Ε.Ε. άρχισε να εργάζεται από το σπίτι (τηλεργασία) μετά την εμφάνιση του Covid-19 και το 27% από αυτούς εργάστηκαν και εκτός του καθορισμένου τους ωραρίου.

Το δικαίωμα στην αποσύνδεση νοείται ως το δικαίωμα των εργαζομένων να απενεργοποιούν τα ψηφιακά εργαλεία τους, συμπεριλαμβανομένων των μέσων επικοινωνίας που εξυπηρετούν εργασιακούς σκοπούς, εκτός του χρόνου εργασίας τους, δίχως να αντιμετωπίζουν συνέπειες επειδή δεν απαντούν σε μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, τηλεφωνικές κλήσεις ή γραπτά μηνύματα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατοχύρωσε πρόσφατα δικαίωμα στο δίκαιο της Ε.Ε. με την ψήφιση σχετικής οδηγίας, η οποία δίνει το δικαίωμα στον εργαζόμενο να αποσυνδέεται ψηφιακά από την εργασία του.

Εργάσιμος κι ελεύθερος χρόνος

Η τελολογία και η σκέψη πίσω από την εν λόγω οδηγία έγκειται στην Αιτιολογική Εκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όντας ορμώμενη από την συνειδητοποίηση της ανάγκης θέσπισης νέου νομικού πλαισίου, γύρω από τις τεχνολογίες, τις πληροφορίες και τις επικοινωνίες, για την αντιμετώπιση της σύγχυσης των ορίων μεταξύ εργάσιμου και ελεύθερου χρόνου, κάτι το οποίο οδηγεί σε ψυχικά και σωματικά προβλήματα, όπως άγχος, νευρικότητα, κατάθλιψη, επαγγελματική εξουθένωση κ.ά. Σκοπός του εισηγητή ήταν να διασφαλίσει την επίλυση πραγματικών προβλημάτων περιορίζοντας περιττές και ανεπιθύμητες συνέπειες, ώστε να θεσπισθούν διασφαλίσεις σε επίπεδο Ενωσης για την κατοχύρωση σε ικανοποιητικό επίπεδο της προστασίας των εργαζομένων στον νέο ψηφιακό κόσμο εργασίας.

Με μια πιο ενδελεχή ματιά στην οδηγία, βλέπουμε στην Πρόταση Ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να γίνεται ρητή αναφορά μεταξύ άλλων στις Διεθνείς Συμβάσεις Εργασίας: ΔΣΕ 1/1919, ΔΣΕ 30/1930, Σύσταση 163/1981, ΔΣΕ 156/1981 και τη συνοδευτική αυτής Σύσταση 165 και τέλος, στη διακήρυξη εκατονταετηρίδας της ΔΟΕ του 2019, με θέμα το μέλλον της εργασίας. Επίσης, παρατίθεται πλούσια νομολογία του ΔΕΕ, μεταξύ των οποίων: C-397/01 έως C-403/01 (05/11/2004) – «Pfeiffer κλπ.», C-484/04 (07/09/2006) – «Επιτροπή κατά Ηνωμένου Βασιλείου» κ.ά.

Οι ρυθμίσεις της Οδηγίας αυτής πιστεύω θα ενσωματωθούν στο αναμενόμενο νομοσχέδιο για τα εργασιακά και την τηλεργασία. Βέβαια, όπως έχω επισημάνει πολλάκις, είναι ανάγκη η προστασία της εργασίας στον νέο ψηφιακό κόσμο να αποτελέσει αντικείμενο ενός σοβαρού θεσμικού κοινωνικού διαλόγου.

Οι ψηφιακοί νομάδες και η Ελλάδα

Την πιο ολοκληρωμένη μορφή τηλεργασίας αποτελούν οι «ψηφιακοί νομάδες». Παλιά οι νομάδες από τις στέπες μετακινούνταν ένεκα των κλιματικών αλλαγών για αναζήτηση τροφής.

Σήμερα οι «ψηφιακοί νομάδες», κατέχοντας τα πιο εξελιγμένα ψηφιακά εργαλεία, αποτελούν την αιχμή του δόρατος μετακινούμενοι σε όλο τον πλανήτη παρέχοντας την εργασία τους σε χώρους και χώρες που οι ίδιοι επιλέγουν.

Για τους ευρωπαίους «ψηφιακούς νομάδες» η χώρα μας παρέχει ιδανικές συνθήκες ψηφιακής απασχόλησης. Κλιματολογικές συνθήκες, θάλασσα και ουρανός γαλάζιος, ενιαίο νόμισμα, ευρωπαίοι πολίτες, κοινός πολιτισμός και νοοτροπίες, μοιάζει ο τόπος μας με γη της επαγγελίας.

Εχουμε πολλά πλεονεκτήματα, αρκεί να θεσμοθετήσουμε κίνητρα που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους (ζητήματα ασφαλείας και ασφάλισης, φορολογικά κ.ά.). Είναι σημαντικό να αρπάξουμε κυριολεκτικά την ευκαιρία με ένα δεσμευτικό θεσμικό πλαίσιο. Να γίνει πρόσκληση «με ψηφιακές βίζες παραμονής» σε όλους τους «ψηφιακούς νομάδες» της Ε.Ε., αλλά και του κόσμου. Ας προσπαθήσουμε να μην χάσουμε το τρένο του νέου ψηφιακού κόσμου. Ας αντικρίσουμε το μέλλον με «καινούρια μάτια» όπως αναφέρει ο ποιητής.

---

*  Ο Λουκάς Αποστολίδης είναι δικηγόρος, πρώην Αντιπρόεδρος της Βουλής

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News