Αυτή η εξαιρετική επιτυχία της Σουηδίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην εφαρμογή καινοτόμων και συνεκτικών περιβαλλοντικών πολιτικών και στην υπερεπάρκεια υδροηλεκτρικής και πυρηνικής ενέργειας. «Σχετίζεται όμως και με μία φανταστική γυναίκα ονόματι Κάρολιν και την κλοπή του ποδηλάτου της στο Μάλμε», γράφει σε κείμενό του ο Ολιβερ Μούντι, ανταποκριτής των λονδρέζικων Times στο Βερολίνο. Τι ακριβώς, όμως, εννοεί; 

«Το εμπορικό κέντρο Triangeln είναι σαν μια μαύρη τρύπα για τα ποδήλατα. Σχεδόν όλοι έχουν χάσει εκεί το ποδήλατό τους», ανέφερε σχετικά και εξίσου αινιγματικά ο Περ Γκρανκβίστ. Ο 45χρονος Σουηδός, πέρα από δημοσιογράφος και συγγραφέας με ειδίκευση στη βιωσιμότητα, είναι επίσης «επικεφαλής παραμυθάς» του προγράμματος Viable Cities, μίας συμμαχίας εννέα πόλεων της Σουηδίας που δεσμεύτηκαν έως το 2030 να έχουν ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα.

Ο τίτλος που φέρει ο κ. Γκράνκβιστ είναι σίγουρα ασυνήθιστος αλλά ανταποκρίνεται απόλυτα στα καθήκοντά του, καθώς δουλειά του είναι να προσεγγίζει τους απλούς πολίτες που δεν γνωρίζουν τι είναι τα «τιμολόγια τροφοδότησης» ή η «κατώτατη τιμή άνθρακα» και να τους κατατοπίζει, κυρίως όσον αφορά την πρακτική σημασία τους, λέγοντάς τους φανταστικές ιστορίες. 

«Το πρόβλημα είναι ότι η συζήτηση περί κλιματικής ουδετερότητας είναι ιδιαίτερα ανιαρή και αφηρημένη. Κανένας δεν ενθουσιάζεται με τη βιωσιμότητα γιατί δεν την κατανοεί. Οι άνθρωποι δεν βασίζονται σε γεγονότα. Τα γεγονότα ποτέ δεν έπεισαν κανέναν. Είμαστε παράλογα όντα», σημείωσε. 

Και για τον λόγο αυτό αποφάσισε να δημιουργήσει την «Κάρολιν», μία τυπική Σουηδέζα που φοράει πλεκτά πουλόβερ, εργάζεται στην πολεοδομία και στον ελεύθερο χρόνο της καλλιεργεί αμπέλια με στόχο να φτιάξει το δικό της κρασί. 

Στην ιστορία της ο κ. Γκράνκβιστ καταγράφει τις μετακινήσεις της στο Μάλμε και όλα όσα της συμβαίνουν και κάνει: πώς χάνει το ποδήλατό της, πώς τρώει το βίγκαν μεσημεριανό της, πώς νοικιάζει ένα ηλεκτρικό σκούτερ. Ομως κατά τη διάρκεια μίας τυπικής ημέρας η Κάρολιν μόλις και μετά βίας προσέχει τις μονάδες ανακύκλωσης του βρόχινου νερού, τα drones που παραδίδουν πακέτα, τα ηλεκτρικά λεωφορεία με ενσωματωμένους φορτιστές τηλεφώνων και αυτό ακριβώς είναι το δίδαγμα της ιστορίας: «Ουσιαστικά η Σουηδία απαλλάχτηκε από τον άνθρακα χωρίς αυτό να γίνει αντιληπτό. Η πρόοδος συντελείται μέσω ανεπαίσθητων αλλαγών στην αστική καθημερινότητα και ασήμαντων ατομικών αποφάσεων τύπου “ας μην φάω ένα σάντουιτς με ζαμπόν” ή “ας αγοράσω μία συσκευή που σβήνει τα φώτα όταν φεύγω από το σπίτι”», εξηγεί ο βρετανός δημοσιογράφος. 

Κίνητρα και αντικίνητρα

Εννοείται πως περισσότερο από τα σάντουιτς χωρίς ζαμπόν και τα drones που παραδίδουν πακέτα, στην εξαιρετική πορεία απανθρακοποίησης της Σουηδίας συνέβαλαν ο υψηλός φόρος άνθρακα, η γενναιόδωρη επιδότηση της ηλεκτροκίνησης και η εφαρμογή ενός συστήματος τιμολόγησης της ενέργειας που ενθαρρύνει τους πολίτες να επιλέγουν να ζουν σε περιοχές όπου υπάρχει πλεόνασμα ενέργειας.

«Ωστόσο είναι ακριβώς αυτός ο συνδυασμός τολμηρών περιβαλλοντικών πολιτικών, τεχνολογικών καινοτομιών μικρής κλίμακας και ακόμη μικρότερης κλίμακας αλλαγών συμπεριφοράς που μετέτρεψε τη Σουηδία σε πρότυπο περιβαλλοντικής βιωσιμότητας», καταλήγει ο βρετανός δημοσιογράφος.  

Οι αυτόχθονες

Υπάρχουν, ωστόσο, κάποιοι στη χώρα που αρνούνται πεισματικά να αλλάξουν τις συμπεριφορές και τις  συνήθειες και τις παραδόσεις τους και στην προκειμένη περίπτωση πολύ καλά κάνουν. «Η εκτροφή ταράνδων δεν είναι μόνον ένα επάγγελμα. Είναι κάτι με το οποίο ζεις 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, όλον τον χρόνο, από γενιά σε γενιά. Οι οικογένειές μας έζησαν σε αυτά τα εδάφη, εκτρέφοντας ταράνδους στα δάση, επί πολλές εκατοντάδες χρόνια», δηλώνει η Καταρίνα Σεβά, μία κτηνοτρόφος που προσπαθεί να ακυρώσει τα σχέδια μίας από τις πιο ισχυρές εταιρείες της Σουηδίας, της κρατικής Sveaskog. Η εταιρεία αυτή κατέχει, διαχειρίζεται και εκμεταλλεύεται το 14% των δασών της χώρας, στον βορρά κυρίως, εκεί όπου ζουν τα μέλη της φυλής των Σαάμι, στην οποία ανήκει και η ίδια.   

«Η αποψίλωση των δασών για εμπορικούς σκοπούς αποτελεί καταστροφή για την περιοχή μας. Την τελευταία διετία η Sveaskog κατάργησε όλες τις διαδικασίες διαβούλευσης με τους κτηνοτρόφους Σαάμι και υλοτόμησε τα πανάρχαια δάση στα πατρογονικά μας εδάφη ενώ τους είχαμε ζητήσει να μην τα πειράξουν. Εάν συνεχίσουν έτσι, θα επέλθει το τέλος της εκτροφής ταράνδων εδώ επάνω», προειδοποιεί.

Το «εδώ επάνω» βρίσκεται βόρεια του Αρκτικού Κύκλου, κατά μήκος του ποταμού Μουόνιο που χωρίζει τη Σουηδία από τη Φινλανδία. Ομως η Σάπμι (Sápmi), όπως αποκαλείται η πατρίδα των Σαάμι, του τελευταίου πληθυσμού αυτοχθόνων της Ευρώπης, εκτείνεται πολύ πέρα από αυτό το φυσικό σύνορο, από την χερσόνησο Κόλα στη Ρωσία έως την κεντρική Νορβηγία, και περιλαμβάνει εκτάσεις της Λαπωνίας στη Φινλανδία και στη Σουηδία.

Μόνον στη Σουηδία ζουν περίπου 20.000 Σαάμι (τους οποίους εξακολουθούμε λανθασμένα να αποκαλούμε Λάπωνες). Από αυτούς περισσότεροι από 4.500 ασχολούνται αποκλειστικά με την εκτροφή ταράνδων, αναφέρει σε ρεπορτάζ της η  Corriere della Sera. Τα βοσκοτόπια τους καλύπτουν περίπου 3.640 τετραγωνικά χιλιόμετρα στην κοινότητα Παγιάλα, όπου έχουν τη δυνατότητα να βόσκουν ελεύθεροι έως και 3.900 τάρανδοι. Ομως η Sveaskog έχει ήδη καταθέσει δεκάδες αιτήματα με στόχο την εμπορική αξιοποίηση, δηλαδή την υλοτόμηση, σημαντικού μέρους των τελευταίων ανέγγιχτων δασών της Σουηδίας.

Οικοσύστημα

«Το δάσος είναι ένα δίκτυο μυριάδων ειδών, υπάρχουν μικρόβια, έντομα, φυτά, μανιτάρια, βρύα, λειχήνες κ.ο.κ.. Ενα δίκτυο που δημιουργεί βιοποικιλότητα και απορροφά CO2. Υπάρχουν επίσης τα δέντρα, από τα οποία όλα εξαρτώνται, σε διάφορα στάδια της ζωής τους. Γίγαντες 200 ετών και πευκάκια που αναζητούν τον ήλιο. Το κάθε δέντρο διαδραματίζει  μοναδικό ρόλο στη διατήρηση του οικοσυστήματος. Ακόμη και τα “νεκρά” δέντρα που έχουν πέσει και, ενδεχομένως, να έχουν ακόμα ρίζες ζωντανές», σημείωσε ο Ντίμα Λίτβινοφ, ακτιβιστής του σουηδικού παραρτήματος της Greenpeace.

«Οταν τα δέντρα υλοτομούνται και οι περιοχές δενδροφυτεύονται, αυτό το δίκτυο εξαφανίζεται και αντικαθίσταται από μία φυτεία δέντρων. Αντί για ένα δάσος θα υπάρχει ένα αγρόκτημα με συνομήλικα δέντρα του ίδιου είδους. Είναι σαν να συγκρίνετε ένα λιβάδι με ένα χωράφι σπαρμένο με σιτάρι», πρόσθεσε.