«Τετάρτη 18/3/2020 “Σαν πράκτορας της Στάζι είμαι!” αναφώνησε χθες ο Δ. λίγο πριν βγει έξω με φόρμα Αdidas, δερμάτινο μπουφάν και δερμάτινα γάντια – εγώ φοράω τα άλλα, τα πλαστικά με την πούδρα, και αυτά σε έλλειψη στα φαρμακεία».

Ανοίγοντας τις πρώτες σελίδες από το ημερολόγιο κορονοϊού που ξεκίνησα να γράφω πριν από ένα χρόνο, τραβώ «τζούρες» καθημερινότητας του τότε «άψητου» εαυτού μου. Συχνά γελάω, κυρίως με την υποχονδρία και την άγνοια των πρώτων ημερών, άλλοτε συμπονώ, ενίοτε κοροϊδεύω, θυμάμαι κάποια «ασήμαντα», π.χ. ότι μέσα στον χαμό των πρώτων ημερών μάς είχαν χαλάσει ταυτόχρονα το πλυντήριο, ο θερμοσίφωνας και η τηλεόραση! Δεν είμαι φυσικά πάντα «σε mood». Μερικές φορές το κλείνω κάπως βίαια, μάλλον γιατί δεν αντέχω τη σφοδρότητα της ζωής μου, της ζωής μας, εδώ και ένα χρόνο.

Δημοσιογραφικό «κουσούρι» θα πείτε. H αλήθεια είναι ότι τα σόσιαλ μίντια κατακλύζονται σε καθημερινή βάση από de profundis καταχωρήσεις δημοσιογράφων, συγγραφέων και άλλων του «σιναφιού» (με χιλιάδες likes). Πολλές κατατίθενται με σχεδόν τον ίδιο ναρκισσισμό που πριν από ένα χρόνο ποστάρονταν οι φωτογραφίες από τον εσπρέσο στην Piazza Navona της Ρώμης. Και σχεδόν σε όλες ελλοχεύει εκείνο το «τα μαζεύω εδώ», μήπως και αργότερα γίνουν κάτι, βιβλίο, Πούλιτζερ, Νομπέλ, κάτι τέλος πάντων που ιδανικά θα εξαφανίσει την Αννα Φρανκ από τον χάρτη.

Οπως και να ‘χει, οι ειδικοί επιμένουν ότι είναι η τέλεια, ανέξοδη ψυχοθεραπεία. Στο κάτω κάτω, δεν χρειάζεται να είσαι και Βιρτζίνια Γουλφ για να κάτσεις να γράψεις δύο σκέψεις. Σε μια εποχή συναισθηματικού παγώματος (ή καταβαράθρωσης, ανάλογα με το τι εφόδια και σε ποια φάση της ζωής σου σε βρήκε η πανδημία), το να κρατάς ανελλιπώς «journal intime» είναι ένας τρόπος πνευματικής άσκησης με τεράστια οφέλη για την ψυχική και σωματική σου υγεία (μείωση του στρες, της κατάθλιψης κ.ο.κ.). Το έλεγε και ο Φραντς Κάφκα στο δικό του: «Σε ένα ημερολόγιο βρίσκεις αποδείξεις ότι σε καταστάσεις που σήμερα μοιάζουν ανυπόφορες, εσύ ζούσες, κοίταζες γύρω σου και κατέγραφες».

«Εγραφα στην πρώτη καραντίνα που είχαν ακυρωθεί πολλές δουλειές και είχα ελεύθερο χρόνο. Για ψυχοθεραπεία και για να μην ξεχάσω στο μέλλον» μου λέει μια 45χρονη γυναίκα (μη δημοσιογράφος!) που το αποτόλμησε. «Ηταν μια τόσο πρωτόγνωρη κατάσταση και τόσο έντονα τα συναισθήματα. Μόνο σε δύσκολες φάσεις γράφω. Τώρα βέβαια το έχω κόψει, γιατί νιώθω ότι ζω τη μέρα της μαρμότας!».

Προσοχή στις ιδιωτικές μπαλαφάρες

Θέλει προσοχή, βέβαια, αν γράφεις δημόσια. Ο ιός δεν είναι και τόσο αταξικός και ο πλανήτης έχει βουήξει αυτή τη χρονιά από κάμποσες ιδιωτικές μπαλαφάρες. Στη Γαλλία π.χ. έχει πολλάκις δημιουργηθεί θέμα με διάφορες «Μαρίες Αντουανέτες της Covid» που κάθισαν να γράψουν τον πόνο τους μέσα από τη δική τους Αίθουσα των Καθρεφτών.

Ενδεικτικό το παράδειγμα της γαλλομαροκινής συγγραφέως Λεϊλά Σλιμανί που ξεκίνησε για λογαριασμό του «Le Mοnde» ένα «journal du confinement» (ημερολόγιο καραντίνας) από το εξοχικό της σπίτι στη Νορμανδία. «Είπα στα παιδιά ότι είναι λίγο σαν την Πεντάμορφη στο κοιμώμενο δάσος». Οι αντιδράσεις του «κοσμάκη» που ζει εγκλωβισμένος σε παριζιάνικα διαμερίσματα των 15 τ.μ. θα είναι σφοδρές· το «journal» θα πάει στον αγύριστο.

Τα ίδια και με τις εξομολογήσεις της ηθοποιού/μοντέλου Λου Ντουαγιόν (κόρης της Τζέιν Μπίρκιν) που μεταξύ άλλων θα εκφράσει την θλίψη της «που τα μαγαζιά με τα είδη ζωγραφικής δεν θεωρούνται ζωτικής σημασίας για τη χώρα». Το διαπιστώνει κανείς και από αντίστοιχα εγχώρια ποσταρίσματα «εγκλεισμού» από αιθέριες, μποέμ υπάρξεις στο Instagram. Η ρομαντικοποίηση της καραντίνας είναι προνόμιο ορισμένων τάξεων.

Από την πρώτη γραμμή του μετώπου

Στον αντίποδα τα ημερολόγια από τη πρώτη γραμμή του μετώπου. Aυτά π.χ. των ασθενών (που γράφουν συχνά για να ευαισθητοποιήσουν) αλλά είναι για ευνόητους λόγους εξαιρετικά δύσπεπτα, χάρη και στους φρικαλέους τίτλους με τα οποία σπεύδουν να τα ντύσουν τα μίντια, π.χ. «Από τον πονοκέφαλο, στον φόβο για τον θάνατο». Ηδη αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους και τα πρώτα ημερολόγια γιατρών. Αρτι αφιχθέν το «Life Support» γραμμένο στη διάρκεια του πρώτου κύματος από τον Τζιμ Ντάουν, σύμβουλο μονάδας εντατικής θεραπείας στα νοσοκομεία του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου.

Αλλης τεχνοτροπίας το εγχώριο «Ημερολόγιο κορονοϊού» που κρατά (επισήμως από τα τέλη Φεβρουαρίου 2020) στο προσωπικό του προφίλ στο Facebook, o Γιώργος Παππάς, παθολόγος και διδάκτορας στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Εδώ παρέχεται μια ψύχραιμη και στοιχειοθετημένη ενημέρωση για τις τρέχουσες εξελίξεις γύρω από την πανδημία, μπολιασμένη όμως με χιούμορ, διδακτισμό και μια σπάνια ενσυναίσθηση για τον μη ειδικό. Εξ ου και η δημοφιλία του ημερολογίου, αλλά και η διαδραστικότητά του· οι μη ειδικοί νιώθουν ότι βρίσκουν εδώ ένα βήμα για τις αγωνίες τους.

Ο ίδιος ο Γιώργος Παππάς επισημαίνει ότι οι απόψεις του είναι αυστηρά προσωπικές. Παραθέτω ενδεικτικό απόσπασμα από την καταχώρηση της 10ης Μαρτίου 2021: «[…] Σταματήστε για λίγο και σκεφτείτε πόσο ενοχλητική ακούγεται στα εξουθενωμένα νεύρα των περισσότερων, αυτών που έχουν μηδενίσει νομοτύπως τις μετακινήσεις τους, η διαφημιστική τουριστική φλυαρία του all you want is Greece- ας δούμε πώς θα ανοίξει η χώρα στους πολίτες της πρώτα, πώς θα κλείσει απ’ έξω τον ιό, και μετά ας αρχίσουν οι παραδοσιακοί χοροί υποδοχής στα αεροδρόμια και τα λιμάνια. […]».

Το προσωπικό και το παγκόσμιο

Το πιο ενδιαφέρον ίσως βέβαια κομμάτι αυτής της in real time «ενδοσκοπικής συγγραφής» είναι αυτό το πάντρεμα του προσωπικού με το παγκόσμιο. Θέλουμε δεν θέλουμε είμαστε όλοι κοινωνοί αυτού του συλλογικού εφιάλτη, η ζωή του καθενός διαθλάται στη ζωή των άλλων. Το συμπυκνώνει, νομίζω, τέλεια «Το ημερολόγιο της Πανούκλας» του πορτογάλου συγγραφέα Γκονσάλο Μ. Ταβάρες (μεγάλο μέρος του δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της Εφημερίδας των Συντακτών, σήμερα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη). «Πολλές ήταν οι μέρες που το Ημερολόγιο μ’έσωσε από μια επικίνδυνη ανισορροπία [..]» γράφει ο ίδιος στην εισαγωγή του βιβλίου. «Ευτυχώς, ξέρω ότι φάνηκε επίσης χρήσιμο και σε άλλα άτομα κάποιες κακές μέρες».

«Πώς νιώθεις που είσαι κομμάτι της Ιστορίας;» Ηδη μουσεία (π.χ. Eθνικό Μουσείο Αμερικανικής Ιστορίας Σμιθσόνιαν), αρχεία (όπως το βρετανικό Μass Observation Archive) και επιστημονικές ομάδες έχουν μπει στο «κόλπο», περισυλλέγοντας μετά μανίας «υλικό» από απλούς ανθρώπους. Είναι σχετικά εύκολο, δεδομένου ότι το ιδιωτικό ημερολόγιο σήμερα μπορεί να πάρει οιαδήποτε μορφή: ποσταρίσματα, βίντεο, σειρά του ΗBO («Covid Diaries NYC»). Κάποιοι παίρνουν ένα ψηφιακό κασετοφωνάκι και ηχογραφούν τις σκέψεις της ημέρας.

Μέχρι το 2050, πάνω-κάτω, που θα κάτσουν οι ιστορικοί να βγάλουν νόημα από όλες αυτές τις αποφράδες μέρες του πρώτου και του δεύτερου έτους της πανδημίας, θα έχει περάσει πολύς καιρός. Γι’ αυτό, θα χρειαστούν, λένε, τη βοήθειά μας. Ισως αν είχαμε περισσότερες τέτοιες συγχρονικές με τα γεγονότα μαρτυρίες από τη γρίπη του 1918 (που πέρασε γενικά στα «ψιλά» της Ιστορίας) κάτι να «θυμόμασταν», κάτι να είχαμε προλάβει.

Εγώ θα επιστρέψω εμμονικά σχεδόν στα αγαπημένα μου «Τετράδια Ημερολογίου 1939-1953» του Γεώργιου Θεοτοκά (εκδόσεις Εστία). Εδώ η σύζευξη ιδιωτικού και δημόσιου είναι ένα μικρό θαύμα. Ιστορικό ντοκουμέντο και βάλσαμο ψυχής! Αντιγράφω απόσπασμα από τις συμβουλές του «για τους ανθρώπους που έχουν την ευκαιρία να ζούνε στις λεγόμενες ιστορικές εποχές» (από την καταχώριση της 15ης Ιανουαρίου 1943). «Να κάνεις τίμια εκείνο που η συνείδησή σου σού ορίζει ως χρέος απέναντι στο σύνολο στο οποίο ανήκεις. Η συνείδηση του κοινού χρέους είναι πάλι η καλύτερη βάση για να στηρίξεις τον εαυτό σου μέσα στη θύελλα».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News