Eίναι εντυπωσιακό πώς ψυχολογικοί όροι που αναφέρονται σε ανθρώπινες εμπειρίες κουμπώνουν ιδανικά σε κρίσιμες πολιτικές συγκυρίες. Η 6η Ιανουαρίου, ημέρα – σοκ για τον Δυτικό κόσμο, και όχι μόνο, είναι πια ανεξίτηλα γραμμένη στη συλλογική συνείδηση των ΗΠΑ. Η μεγάλη αυτή χώρα διανύει – για πόσο, άραγε – τη δική της περίοδο μετατραυματικού στρες, όπως θα έκανε κάθε χώρα που δέχεται πλήγμα συθέμελα στη δημοκρατική οντότητά της.

Τα μύρια όσα έχουν γραφεί στον εγχώριο και διεθνή Τύπο, για την ασέλγεια πάνω στο σώμα της αμερικανικής δημοκρατίας. Στην προσπάθεια ερμηνείας μιας πραγματικότητας που κανείς δεν θέλει να πιστέψει έχουν διατυπωθεί ανακρίβειες και ψέματα, έχουν αποδομηθεί αυταπάτες, έχουν καταρρεύσει εθνικοί μύθοι. Η Αμερική πρέπει να κοιταχτεί στον καθρέφτη τρεις συν μία φορές για να συνειδητοποιήσει την αλήθεια.

Ψέμα υπ΄αριθμόν 1: Είναι πρωτόγνωρη αυτή η συνθήκη για τις ΗΠΑ

Η οργή του πλήθους, η βία του όχλου (γιατί όχλος ήταν τα μιλιούνια που εισέβαλαν στο Καπιτώλιο), πείτε το όπως θέλετε, διατρέχει την ιστορία της χώρας από τον 19ο αιώνα. Ταραχές επί ταραχών, υποβολιμιαίες από πολιτικούς σαν τον Τραμπ, έχουν καταγραφεί προς όφελος των ισχυρών της αμερικανικής κοινωνίας, σε διάστημα μεγαλύτερο των 150 ετών. Από περσόνες που βρίσκονταν στην υπηρεσία οικονομικών και κοινωνικών ελίτ. Από τον πρόεδρο Αντριου Τζάκσον και τον κυνηγό των Ινδιάνων Κιτ Κάρσον τον 19ο αιώνα, έως τον κυβερνήτη της Αλαμπάμα Τζορτζ Γουάλας τον 20ό αιώνα.

Ο Τζέφρι Ντ. Σακς, καθηγητής στο Columbia University, σε ένα εμβληματικό κείμενό του στο Project Syndicate, θυμίζει ότι καθ΄όλη τη διάρκεια της αμερικανικής ιστορίας, οι περισσότερες βιαιοπραγίες δεν προήλθαν από μια σπασμωδική έκρηξη διαμαρτυρίας από τη βάση και τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα, αλλά ως δομική βία από τα ψηλά, υποκινούμενη από λευκούς πολιτικούς οι οποίοι επικαλέσθηκαν τους φόβους, το μίσος και την άγνοια της λευκής κατώτερης τάξης.

Στο παρελθόν, οι παραδοσιακοί στόχοι του λευκού μίσους ήταν Αφροαμερικανοί που επιχειρούσαν να ψηφίσουν ή να καταργήσουν τις φυλετικές διακρίσεις στα λεωφορεία, τη στέγαση, τα σχολεία. Ιθαγενείς Αμερικανοί που προσπαθούσαν να προστατεύσουν τις κυνηγετικές περιοχές και τους φυσικούς πόρους τους. Μεξικανοί εργάτες που απαιτούσαν ασφάλεια στην εργασία, κινέζοι εργάτες μετανάστες που έφτυναν αίμα σε σιδηροδρόμους και ορυχεία.

Η διαφορά αυτή τη φορά ήταν ότι ο όχλος στράφηκε κατά λευκών πολιτικών, αντί μαύρων και πάντως εκπροσώπων μειοψηφιών στο κοινωνικό μωσαϊκό, που έχουν συνήθως τον ρόλο του θύματος. Απαράδεκτο, αλλά ουχί αναπάντεχο. Ο Τραμπ είχε «κουρδίσει» τους οπαδούς του, για την Αμερική που χάνουν. Ηλθε και έδεσε ότι οι δυο θέσεις που χάθηκαν όντως στη Γερουσία με τη νίκη των Δημοκρατικών, κατελήφθησαν από έναν Αφροαμερικανό και έναν εβραίο. Ο,τι έπρεπε, για την κλιμάκωση της οργής.

Διόλου τυχαία, η κουλτούρα της βίας του λευκού όχλου πηγαίνει χέρι – χέρι με την κουλτούρα των όπλων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η συντριπτική πλειοψηφία όσων απαρτίζουν την ιδιωτική οπλοκατοχή είναι δυσανάλογα λευκά χέρια…Και όπως επισημαίνει η ιστορικός Ροξάν Ντάνμπαρ – Ορτίζ τα «δικαιώματα» σε σχέση με τα όπλα είναι ιστορία που έχει κινηθεί από λευκούς όχλους εθελοντών φρουρών για την καταπίεση – καταστολή των μαύρων και των γηγενών της Αμερικής.

Ψέμα υπ΄αριθμόν 2: Ο Τραμπ δρα μόνος του, σχεδόν αυτιστικά, δεν έχει ξαναδεί τέτοιο «ηγέτη» η Ιστορία

Οι οξυδερκείς αναλυτές της αμερικανικής πραγματικότητας κάθε φορά που βλέπουν τον απερχόμενο πρόεδρο διακρίνουν και την κουστωδία του: καμιά εκατοστή, μπορεί και περισσότερους, Ρεπουμπλικανούς του Κογκρέσου που αρχικώς συμφώνησαν με τον μετεκλογικό τακτικισμό του Τραμπ – καθείς για τους δικούς του λόγους. Κάποιοι τζόγαραν, προκειμένου να διατηρήσουν την εξουσία στα χέρια τους. Αλλοι ποσώς ενδιαφέρονται για την έννοια της δημοκρατίας, τι και αν καταρρεύσει το σύστημα και οι θεσμοί του;

Ο Τραμπ μπορεί να εμφανίζεται ασυνήθιστα τραχύς, η προσέγγισή του ωστόσο ταιριάζει απόλυτα με αυτήν του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, τουλάχιστον από τις εκλογές του 1968 και τη «νότια στρατηγική» του κόμματος, κατά το πρώιμο στάδιο του νομοσχεδίου περί πολιτικών δικαιωμάτων εκείνης της δεκαετίας. Μέχρι το περασμένο έτος, ο Τραμπ «έκανε τη δουλειά» στους πλουτοκράτες δωρητές, τα αφεντικά και τους επιχειρηματικούς συμμάχους του κόμματός του. Τις εκλογές του 2020 ήταν να τις χάσει – και τις έχασε. Αλλά ο λόγος δεν ήταν ότι ήταν υπερβολικά ρατσιστής απέναντι στους έγχρωμους, ήταν ολοκληρωτικά κακόβουλος και ανίκανος απέναντι στη δολοφονική πανδημία.

Συμπέρασμα: ο Τραμπ, την ιστορία του Καπιτωλίου, δεν την «κατάφερε» μόνος του. Είχε τη συνεργασία ενός ιστορικού κόμματος, που προτίμησε να αυτοκαταργηθεί παρά να αντιταχθεί στις εξουσιαστικές ορέξεις του ενός.

Στην αμερικανική άβυσσο της 6ης Ιανουαρίου, ο πρόεδρος είναι πάντως ο ίδιος που ήταν – και το 2016, τα ίδια δεν έλεγε; Κάνει ό,τι έκανε πάντα, σημειώνει σε άρθρο του στο New York Times Magazine, ο Τίμοθι Σνάιντερ, καθηγητής Ιστορίας στο Yale University. Αδιαφορεί για την ουσία της δημοκρατίας και την εκλογική διαδικασία, δεν παίρνει στα σοβαρά την αξιοπιστία της αμερικανικής εκδοχής της. Στην αναμέτρησή του με τον Τζο Μπάιντεν, μήνες τώρα, εκτοξεύει χολή και αμφισβήτηση στο εκλογικό σώμα, δηλητηριάζοντας τους οπαδούς του. «Αυτές τις εκλογές, εγώ τις κέρδισα, όχι ο Μπάιντεν»… Το γεγονός ότι πολύς κόσμος τον πίστεψε δεν πρέπει να ξαφνιάζει, το αντίθετο απαιτεί πολλή δουλειά για να συμβεί.

Ας μη ξεχνούμε: ο Πλάτων ήταν ο πρώτος που είχε δει τον κίνδυνο, μια μορφή ρίσκου που συνδέεται με τους τυράννους. Στο τέλος θα κατέληγαν να περιτριγυρίζονται από «yesmen», τύπους που δεν λένε «όχι» και υποκινητές, πρόσωπα που λειτουργούν ως καλοί αγωγοί της πολιτικής ασχήμιας. Και ο Αριστοτέλης ανησυχούσε προφητικά ότι σε μια Δημοκρατία ένας ταλαντούχος και εύρωστος δημαγωγός θα μπορούσε πολύ εύκολα να χειραγωγήσει τους εγκεφάλους των κοινών θνητών, τού – ας μας επιτραπεί – «λαουτζίκου».

Η χειρότερη διαπίστωση είναι αυτή: με χαρακτηριστικά που τον φέρνουν κοντά σε «ηγετικές» φιγούρες του φασισμού, ο Τραμπ εμφανίστηκε στον κόσμο ως ο κάτοχος της μόνης αλήθειας. Και να τα fake news, που θυμίζουν την καραμέλα των Ναζί περί ψευδόμενου Τύπου. Οπως ακριβώς τα ανδρείκελα του παρελθόντος, μίλησε για δημοσιογράφους – εχθρούς του λαού. Και όπως ο Αδόλφος Χίτλερ, ήλθε στην εξουσία σε φάση κατά την οποία ο συμβατικός Τύπος είχε δεχθεί καίριο πλήγμα. Η οικονομική κρίση του 2008 είχε γεννήσει για τους Αμερικανούς ό,τι ακριβώς είχε προκαλέσει και το Κραχ του ‘29 στους Γερμανούς. Οι Ναζί σκέφθηκαν ότι θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τον παλαιό πλουραλισμό των εφημερίδων με το ραδιόφωνο. Μα, κάτι ανάλογο δεν έκανε κι ο Τραμπ με το Twitter;

Ψέμα υπ΄αριθμόν 3 : Ο Τραμπ φεύγει οριστικά και ο κόσμος λυτρώνεται, ξαναγυρίζει στα «παλιά»

Προσοχή. To ψέμα διαρκεί περισσότερο από τον ψεύτη. Η ιδέα ότι η Γερμανία έχασε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το 1918 από ένα εβραϊκό μαχαίρωμα στην πλάτη, μετρούσε 15 χρόνια, όταν ο Χίτλερ ήλθε στην εξουσία. Πού θα βρίσκεται το φαινόμενο του τραμπισμού στην αμερικανική ζωή, σε 15 χρόνια από σήμερα; Και σε όφελος ποιου; Στις 7 Ιανουαρίου ο Τραμπ ζήτησε μια ειρηνική μετάβαση εξουσίας, ομολογώντας ότι το ιδιότυπο πραξικόπημά του απέτυχε. Ακόμη και τότε όμως επανέλαβε και ενίσχυσε το εκλογικό του μυθιστόρημα, στις σελίδες του οποίου υπάρχει πια και ιερός σκοπός, στον βωμό του κάποιοι «θυσιάστηκαν».

Ναι, μιλάμε για τον Πρόεδρο της Μετα-αλήθειας μας, έναν αντιήρωα ολκής που έστρωσε χαλί για τα χειρότερα. Γιατί, πολύ απλά, όταν αφήνουμε τα πραγματικά γεγονότα να τα πάρει η θάλασσα μακριά και σηκώνουμε τα χέρια ψηλά απέναντι σε νοσηρές εκδοχές της πραγματικότητας, τότε οι πολίτες, όλοι εμείς, μένουμε ανυπεράσπιστοι. Οταν εγκαταλείπουμε τους θεσμούς που παράγουν γεγονότα, τότε ρέπουμε δυστυχώς σε επικίνδυνα παραμύθια. Με αναλήθειες-ψέματα μεσαίου μεγέθους που καταπίνονται εξαιρετικά εύκολα, όπως αυτές που ήθελαν τον Τραμπ πετυχημένο επιχειρηματία, τη Ρωσία να μην τον στηρίζει το 2016 και τον Μπαράκ Ομπάμα να είναι γεννημένος κάπου στην Κένυα (ενώ είναι γεννημένος στη Χαβάη, σε αμερικανικό έδαφος, με καταγωγή πατέρα από την Κένυα και μητέρα Αμερικανίδα). Τα καλύτερα και με τη βούλα διαβατήρια επίδοξων απολυταρχικών ηγεσιών τον 21ο αιώνα. Σε ευρωπαϊκό έδαφος, η Πολωνία και η Ουγγαρία έχουν κι αυτές ανάλογα παραδείγματα να επιδείξουν.

Τι συνειρμούς θα προκαλεί άραγε το Αγαλμα της Ενοπλης Ελευθερίας, αυτό που δεσπόζει στην κορυφή του θόλου του Καπιτωλίου, σε 10, 20, 30 χρόνια από σήμερα; Τώρα που το λούστρο του μεγαλείου της δημοκρατίας στις ΗΠΑ δεν υπάρχει πια και η εικόνα έχει θαμπώσει, πώς θα φαντάζει ένα τέτοιο σύμβολο; Αλλόκοτο; Μελαγχολικό; Αφελές κι απλοϊκό – παιδιάστικο ίσως; Η Αμερική δεν δικαιούται πια να αισθάνεται ξεχωριστή, σημειώνει ο Tom McTague, αρθρογράφος του περιοδικού The Atlantic. Κανονικοποιείται, γίνεται ακόμη μια χώρα σε έναν κατάλογο με πολλές άλλες, ίσως πλουσιότερη και ισχυρότερη συγκριτικά, αλλά σαφώς πιο «λίγη» από αυτό που κάποτε ήταν. Το μάρμαρο στην καρδιά της εμβληματικής αυτής δημοκρατίας το λέρωσε ένα γκράφιτι…

Το αποτύπωμα είναι βαθύ. Εναλλακτικοί πόλοι εξουσίας και επιρροής αναδύονται πια – στο Πεκίνο, αλλά και στο Βερολίνο και στις Βρυξέλλες ακόμη. Το παιχνίδι των ισορροπιών ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες των 330 εκατομμυρίων ψυχών και στην Ευρώπη των 450 εκατομμυρίων, αλλάζει δραματικά.

Συν ένα ψέμα: Το μέλλον στην άλλη όχθη του Ατλαντικού προδιαγράφεται χειρότερο

Η μοχθηρία του Τραμπ, με τον τρόπο που εκδηλώθηκε στο Καπιτώλιο μπορεί να ήταν τρομακτική, παραδέχεται ο Τζέφρι Σακς. Πρέπει ωστόσο να θεωρηθεί ως μια απελπισμένη, αξιολύπητη, τελευταία, ασθμαίνουσα προσπάθεια. Ευτυχώς, η Αμερική του ρατσιστικού λευκού κανόνα υποχωρεί, αν και εξακολουθεί να το κάνει πολύ αργά στη διάρκεια της Ιστορίας.

Ή, άλλως, όπως το διατυπώνει σε μια αποστροφή στο έργο της η – πολιτική επιστήμονας και φιλόσοφος – Χάνα Αρεντ: «Σήμερα είμαι της άποψης πως το κακό δεν είναι ποτέ ριζικό, αλλά μονάχα ακραίο, και ότι δεν έχει ούτε βαθύτητα ούτε κάποια δαιμονική διάσταση. Το κακό δύναται να κατακυριεύει τα πάντα και να σαρώνει τον κόσμο ολόκληρο, ακριβώς γιατί διασπείρεται σαν μύκητας. […] Εδώ έγκειται η ρηχότητά του».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News