Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, μέσα στη νύχτα με δική μας ώρα, είναι ακόμα σε εξέλιξη η πολιορκία και η εισβολή στο Καπιτώλιο από οπαδούς του απερχόμενου προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Υποθέτω ότι μέσα στις επόμενες ώρες θα επανέλθει η ομαλότητα. Αν και η κατάσταση βγήκε για λίγο εκτός ελέγχου, τελικά δεν επικράτησε το χάος, παρότι προφανώς αυτό υπήρξε στρατηγική επιδίωξη. 

Συνεπώς, ο Μπάιντεν θα αναδειχθεί και επισήμως πρόεδρος των ΗΠΑ και θα προχωρήσει η ορκωμοσία του κανονικά. Όμως τίποτα δεν θα είναι κανονικό.

H πληγή που αφήνει μια ανεύθυνη ηγεσία στη χώρα είναι βαθιά, όπως και ο διχασμός στις ΗΠΑ. 

Μια σύγχρονη, φιλελεύθερη δημοκρατία έφτασε στο χείλος της καταστροφής, στάθηκε στην άκρη του πολιτικού γκρεμού και αντίκρισε στιγμιαία την άβυσσο. 

Η προσωπική-ναρκισσιστική απόγνωση του απερχόμενου προέδρου άναψε μια σπίθα που κινδύνευσε να προκαλέσει έκρηξη στη μεγαλύτερη υπερδύναμη του πλανήτη. Και το γεγονός ότι δεν την προκάλεσε δεν μπορεί να είναι καθησυχαστικό. Διότι εδώ και καιρό ο λαϊκισμός πριονίζει τη δυτική δημοκρατία. Υποσκάπτει την εμπιστοσύνη τους θεσμούς και αυτό δημιουργεί έναν επικίνδυνο φαύλο κύκλο: η κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς αποδομεί περαιτέρω τη δημοκρατία κ.ο.κ. 

Η προπαγάνδα των fake news και των θεωριών συνωμοσίας, η ρητορική μίσους στα social media, η ακραία πολιτική αντιπαράθεση συνθέτουν μια διατοπική πολιτική εικόνα, που φέρνει στην επιφάνεια τη διαπίστωση ότι, ακόμα και για μια χώρα όπως οι ΗΠΑ, δεν μπορούμε να θεωρούμε τη δημοκρατία δεδομένη. 

Οι αρετές του ιδανικού πολιτεύματος δεν το καθιστούν άτρωτο. Δεν αναφέρομαι απαραίτητα στην προοπτική πραξικοπημάτων τύπου 20ού αιώνα. Αλλά βλέπουμε ότι δεν είναι απαραίτητο να βγουν τα τανκς στους δρόμους. Με «δημοκρατικούς τρόπους», μέσα από σχεδόν δημοκρατικές διαδικασίες, η δημοκρατία μπορεί να αποδυναμώνεται, χωρίς να καταλύεται πλήρως. Ή, όπως γράφει ο Ντέιβιντ Ράνσιμαν στο τελευταίο βιβλίο του: «Η δημοκρατία μπορεί να αποτύχει παραμένοντας (τυπικά) άθικτη».

Το βλέπουμε αυτό εξάλλου και σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες όπου η ποιότητα της δημοκρατίας υποχωρεί με τεράστια ταχύτητα. Ταυτόχρονα καταγράφεται στη Δύση μια επικίνδυνη επιστροφή του θαυμασμού σε απολυταρχικές ιδέες και μια λατρευτική αντιμετώπιση του πολιτικού αντισυστημισμού. Ο Ντανιέλ Ζίμπλατ (Daniel Ziblatt), καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Χάρβαρντ, εκτιμά ότι «πιο συχνά οι δημοκρατίες βιώνουν έναν αργό, αθόρυβο θάνατο, σε κοινή θέα και απευθείας τηλεοπτική μετάδοση, με τη σταδιακή κατάργηση των λεγόμενων μηχανισμών “ελέγχου και ισορροπίας”. Και ο θάνατος αυτός ξεκινά από την κάλπη». Ή, πιο απλά, «όταν εκλέγεις κλόουν, έχεις τελικά τσίρκο». 

Η δημοκρατία συνεπώς χρειάζεται διαρκή φροντίδα και ενέργεια, μέσα από μια υπεύθυνη και δημιουργική πολιτική και κοινωνική διαδικασία. 

Γεγονότα όπως αυτά που συνέβησαν την Τετάρτη στις ΗΠΑ είναι πιθανό να αποδειχθούν παράγοντας πολιτικής αναζωογόνησης, καθώς η απειλή λειτουργεί πάντα συσπειρωτικά στις υγιείς δυνάμεις. Η συνειδητοποίηση ότι δεν υπάρχει μια αέναη – γραμμική πορεία θετικής εξέλιξης, ότι η δημοκρατία δεν βρίσκεται με ασφάλεια στον αυτόματο πιλότο είναι παραπάνω από πολύτιμη. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News