Δεν βλέπουμε συχνά ηγέτες σε συνεντεύξεις τους να αφήνουν για λίγο τα τρέχοντα -όσο σοβαρά και πιεστικά και αν είναι, όποια κλίμακα και αν έχουν- για να αναφερθούν σε βάθος σε ευρύτερα ζητήματα που έχει να αντιμετωπίσει ο κόσμος μας. Πόσο μάλλον, να τους βλέπουμε να καταθέτουν την οπτική τους για τον κόσμο και την ευρύτερη γειτονιά έξω από τα σύνορά της χώρας τους.

Ο Εμανουέλ Μακρόν είναι ένας από τους λίγους που το κάνει συστηματικά. Δύσκολα θα διαφωνούσε κανένας ότι έχει ένα όραμα για τη χώρα του και τη θέση της στον κόσμο, αλλά και για την Ευρώπη και τη θέση της στον κόσμο. Από τις αναφορές του για το «εγκεφαλικά νεκρό ΝΑΤΟ», ως την ανάγκη να βρει η ΕΕ τον βηματισμό της και να αποτελέσει έναν πειστικό πόλο ισχύος, ο γάλλος πρόεδρος συστηματικά αναφέρεται στο μέλλον.

Αυτό κάνει, με μεγάλη λεπτομέρεια και συγκροτημένη οπτική, σε μια συνέντευξη-ποταμό στον ιστότοπο Le Grand Continent (Η Μεγάλη Ηπειρος), όπου αναφέρεται στις πολλαπλές προκλήσεις του σήμερα, με την πανδημία να είναι μόνο μία από αυτές – και μάλλον όχι η πιο μεγάλη. Ο ιστότοπος ανήκει στο Groupe d’études géopolitiques (Ομάδα Γεωπολιτικών Σπουδών).

Μία ή πολλές κρίσεις;

Το 2020 ήταν μια χρονιά κρίσεων, τονίζει καταρχάς ο Μακρόν αναφερόμενος στην πανδημία και την τρομοκρατία που επέστρεψε προς τα τέλη του έτους στην Ευρώπη και την Αφρική. Και οι δύο κρίσεις, επισημαίνει, προστίθενται σε μια σειρά από «δομικές προκλήσεις» – έτσι τις αποκαλεί – όπως η κλιματική αλλαγή, οι απειλές στη βιοποικιλότητα και οι ανισότητες μέσα στις κοινωνίες και μεταξύ των κοινωνιών.

Ποτέ δεν είχαμε δει, εξάλλου, τόσες πολλές βραχυπρόθεσμες, όπως η πανδημία, και μακροπρόθεσμες αλλαγές, όπως ο τεχνολογικός μετασχηματισμός. Προς τα πού να κινηθούν τα κράτη, στα άμεσα ή τα λιγότερα πιεστικά ζητήματα; Το κλειδί, εξηγεί ο Μακρόν, είναι η διεθνής συνεργασία και οι νέες συμμαχίες.

Ο γάλλος πρόεδρος δεν ξεχνά τη σημασία της Ευρώπης, γιατί προκρίνει το να υπάρχουν ισχυροί πόλοι που με το βάρος τους θα μπορέσουν να «ξεμπλοκάρουν» τη διεθνή συνεργασία από τις καθυστερήσεις που παρατηρούνται σήμερα – το παράδειγμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που φέρνει ο Μακρόν είναι εύγλωττο. Η Ευρώπη, εξηγεί ακόμη, δεν αποδυναμώνει τη φωνή της Γαλλίας, αντίθετα το Παρίσι είναι σε θέση να «μιλά» πιο δυνατά μέσα από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Εντέλει, είναι ζήτημα «στρατηγικής αυτονομίας» της Ευρώπης στον κόσμο που έρχεται, λέει ο γάλλος πρόεδρος.

Τέλος εποχής ή σημεία καμπής;

Πάντως δεν σπεύδει να μιλήσει για το τέλος μιας μεγάλης εποχής που άρχισε το 1945, με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ή το 1989 με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων. Αυτό που βλέπει ο Μακρόν είναι μια σοβαρή πρόκληση κατά των αξιών που έχτισαν τον μεταπολεμικό κόσμο, όπως το απαραβίαστο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Βλέπει κιόλας την ανάδυση δυνάμεων που «δεν αισθάνονται άνετα» με το πλαίσιο του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα – κυρίως της Κίνας, αλλά και της Ρωσίας, που επιδιώκουν να κατακερματίσουν την καθολικότητα αυτών των ιδεών. Ο κίνδυνος, λέει, προέρχεται και από τον εφησυχασμό ότι αυτές οι αξίες δεν απειλούνται πια.

Ο δεύτερος κίνδυνος προέρχεται από τη άνοδο – ή μάλλον επάνοδο – του νεοσυντηρητισμού, ο οποίος αμφισβητεί, μεταξύ άλλων, την κληρονομιά του Μάη του ‘68. Από την πλευρά τους, οι νέες γενιές, αυτές μετά το 1989, δεν έχουν βιώσει την μεγάλη μάχη κατά της απολυταρχίας που διαμόρφωσε την πρόσφατη δυτική σκέψη και, όπως λέει ο Μακρόν, πείθονται από την προσέγγιση για το «τέλος της Ιστορίας» και της συνεχούς εξάπλωσης της δημοκρατίας.

Κατά κάποιο τρόπο, συνεχίζει ο Μακρόν, το μοντέλο πάνω στο οποίο δομήθηκαν οι μεταπολεμικές κοινωνίες, είναι στο τέλος του. Μπορεί να βοήθησε εκατομμύρια ανθρώπους να βγουν από τη φτώχεια, αλλού όμως αύξησε δραματικά τις ανισότητες, φέρνοντας μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, από τη μεσαία τάξη, στα όρια μιας τραγωδίας· τα έκανε να αισθάνονται ότι περισσεύουν, ότι είναι άχρηστα. Χωρίς να έχουν ένα στήριγμα, οι μεσαίες τάξεις αμφιβάλλουν για τη δημοκρατία, κάτι που σύμφωνα με τον Μακρόν βλέπουμε παντού, με μεγάλα παραδείγματα τη θετική στάση τους απέναντι στον Ντόναλντ Τραμπ και στο Brexit.

Σε οριακό σημείο, συνεχίζει ο γάλλος πρόεδρος, είναι και ο καπιταλισμός. Η υπερσυγκέντρωση και η χρηματιστικοποίηση που εμφανίζει δεν μπορούν να απαντηθούν από μία χώρα μόνο. Η φορολογία δεν είναι λύση, αλλά χρειάζεται μια διπλή οπτική σε επίπεδο κράτους και διεθνώς: μια διαφορετική δόμηση των «μονοπατιών» που μπορεί να πάρει κάποιος στη ζωή του, αν μιλάμε για τις ενέργειες μιας χώρας, και, μεταξύ άλλων, μια νέα αρχιτεκτονική σταθερότητας, όταν μιλάμε σε διεθνές επίπεδο.

Σήμερα στις κοινωνίες μας βιώνουμε μια κρίση αντιπροσώπευσης, τονίζει σε άλλο σημείο ο Μακρόν: «κανένας δεν θέλει να πάρει αποφάσεις και τις ευθύνες». Δεν υπάρχει όμως και κάποιο καλύτερο σύστημα από την εκλογή των αντιπροσώπων του λαού μέσα από μια δίκαιη και ελεύθερη αναμέτρηση.

Οι δημοκρατίες μας, προσθέτει, έχουν να αντιμετωπίσουν μια διπλή κρίση που έχει να κάνει αφενός με το ότι τα προβλήματα ξεπερνούν τα όρια του κράτους (άρα χρειάζεται συνεργασία που με τη σειρά της δεν θα καταλύει τη βούληση των πολιτών) και, αφετέρου, υπάρχει ένα ζήτημα αποτελεσματικότητας των δημοκρατιών. Ωστόσο και οι πολίτες έχουν να αντιμετωπίσουν πολλές και αντιφατικές ανάγκες: πώς μπορεί κάποιος να καταπολεμήσει την κλιματική αλλαγή, αλλά να θέλει να αγοράζει φτηνά αγαθά τα οποία κατασκευάζονται σε άλλη χώρα με τρόπο που μπορεί να συμβάλει στην κλιματική αλλαγή, παρότι εξασφαλίζει δουλειές σε τοπικό επίπεδο;

Ιδιαίτερη αναφορά κάνει ο Εμανουέλ Μακρόν στα κοινωνικά δίκτυα και το Διαδίκτυο, ένα θαυμάσιο εργαλείο γνώσης που φέρνει δύο μεγάλους κινδύνους που διαταράσσουν τις δημοκρατίες, εξηγεί ο Μακρόν. Είναι η διάχυση -σαν ιός- των συναισθημάτων και αφετέρου, η αμφισβήτηση των εξουσιών και η αντιμετώπιση κάθε άποψης ως ισότιμη – επειδή κάποιος, κάπου, είπε κάτι έχει την ίδια αξία με ο,τιδήποτε άλλο.

«Μιλούσα για στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης και με έλεγαν τρελό, ότι αυτά είναι καπρίτσια των Γάλλων»

Μπροστά σε αυτό το φάσμα των προκλήσεων και των σημείων καμπής, στα οποία προσθέτει και τη δημογραφική πίεση σε όλη την Ευρώπη, ο Μακρόν εξηγεί ότι χρειάζεται μια εξίσου πολυμέτωπη απάντηση.

Ο ίδιος αισθάνεται δικαιωμένος γιατί από την αρχή της προεδρίας του, το 2017, έθετε ζητήματα που σήμερα είναι στο κέντρο του διαλόγου, παρά το ότι αρχικά τον αντιμετώπιζαν καχύποπτα, σαν ένα «τρελό» που ασχολείται με τα καπρίτσια της Γαλλίας. Ωστόσο τώρα έχει γίνει – και προχωρά- μια ιδεολογική προεργασία. Η Ευρώπη, εξηγεί ακόμη, πρέπει να μάθει να σκέφτεται μόνη της, να μην βλέπει τον κόσμο μέσα από τα γεωπολιτικά μάτια του ΝΑΤΟ.

Μια βραχυπρόθεσμη απάντηση πρέπει να έλθει μέσα από συμμαχίες (μεγάλων και όχι μόνο) παικτών, τονίζει, στο πνεύμα του «περισσότερη Ευρώπη», του «συνεργασία μεταξύ ίσων» και της επιμονής έναντι στις δυσκολίες να πειστούν όλοι.

Το όραμα για την αυτόνομη Ευρώπη

Επανερχόμενος στα της Ευρώπης, ο Εμανουέλ Μακρόν βλέπει την ΕΕ σαν ένα μεγάλο έργο που παραμένει ημιτελές σε κάποια σημεία του – δεν είναι απλώς μια κοινή αγορά, όπως τονίζει. Το κοινό νόμισμα δεν έχει ολοκληρωθεί, ο πρώτος πραγματικός προϋπολογισμός ψηφίστηκε μόλις φέτος, οι κοινές κοινωνικές πολιτικές θέλουν ακόμη σκέψη, ενώ το κοινό πολιτικό όραμα παραμένει ζητούμενο.

Πώς θα γίνει αυτό; Ξεκαθαρίζει ότι ένας δρόμος είναι η ανάπτυξη τεχνολογιών που θα μειώσουν την εξάρτηση από τις ΗΠΑ ή την Κίνα – τα δίκτυα 5G και οι υπηρεσίες cloud είναι δύο από τα σημεία-κλειδιά – που πρέπει να είναι και νομική απεξάρτηση από το αμερικανικό δίκαιο (στο οποίο υπόκειται δεδομένα που είναι αποθηκευμένα σε cloud στις ΗΠΑ).

Αυτό όμως είναι αυτονομία, «η ιδέα ότι διαλέγουμε εμείς οι ίδιοι τους κανόνες για τους εαυτούς μας», τονίζει ο γάλλος πρόεδρος (θυμίζοντας ίσως τον Κορνήλιο Καστοριάδη) που και σε αυτό το θέμα βλέπει ότι χρειάζεται να γίνει αρκετή εργασία.

Ο Μακρόν δεν εμφανίζεται ικανοποιημένος από την σημερινή αρχιτεκτονική θεσμών όπως το Ευρωκοινοβούλιο, για το οποίο είχε προτείνει κοινά ψηφοδέλτια, χάρη στα οποία θα προέκυπτε ένας ευρωπαϊκός δήμος (με την αρχαιοελληνική σημασία του δήμου).

Υπερασπίζεται την ιδέα της στρατηγικής αυτονομίας λέγοντας ότι στην Ευρώπη είμαστε ένας συνεκτικός χώρος αξιών, παρά την ποικιλομορφία των γλωσσών και των κρατών. Νιώθουμε νοσταλγία για την Ευρώπη όταν φύγουμε (γεωγραφικά) από αυτή, λέει. Αλλά και πάλι «δεν είμαστε οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής», προσθέτει.  Οι ΗΠΑ είναι οι ιστορικοί μας σύμμαχοι, αλλά η ευρωπαϊκή κοσμοθεωρία, οι αξίες και η οπτική, η γειτονία μας με τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και τη Ρωσία είναι κάτι διαφορετικό.

Για τα εμπόδια σε αυτό το σχέδιο της αυτονομίας, ο Μακρόν δεν εμφανίζεται τόσο σίγουρος. Λέει πάντως ότι προχωρούν σχέδια όπως το αμυντικό ταμείο, τα δίκτυα 5G και, με πιο αργά βήματα, αλλαγές στον χρηματοπιστωτικό τομέα, όπως ο προϋπολογισμός που δίνει στην ΕΕ τη μορφή Ενωσης μεταφοράς πόρων και μια κάποια αμοιβαιοποίηση των χρεών.

Δεν διεξάγουμε πόλεμο των πολιτισμών

Η Ευρώπη, επιμένει σε αυτό ο Μακρόν, μάχεται κατά της τρομοκρατίας και του ριζοσπαστικού Ισλάμ, σε μια μάχη αξιών κατά της βαρβαρότητας. Δεν είναι μάχη πολιτισμών, Χριστιανών κατά των Μουσουλμάνων. Σίγουρα, εξηγεί ο γάλλος πρόεδρος, είναι μια Ευρώπη με ιουδαιοχριστιανικές ρίζες, αλλά βασίζεται στην συνύπαρξη των θρησκειών και στον

διαχωρισμό της πολιτικής από την θρησκεία.

Και ειδικά για τη χώρα του τονίζει: «Είμαστε – το στηρίζω αυτό – μια ελεύθερη χώρα, όπου καμιά θρησκεία δεν διώκεται και όλες είναι ευπρόσδεκτες. Αλλά τα δικαιώματα της Γαλλικής Δημοκρατίας πρέπει να τηρούνται απόλυτα, γιατί πρώτα και κύρια είμαστε πολίτες και έχουμε ένα κοινό σχέδιο και μια κοινή αναπαράσταση του κόσμου. Δεν είμαστε πολυπολιτισμικοί (multiculturalistes), προσπαθούμε να χτίσουμε μαζί ένα κόσμο, άσχετα από τις προσωπικές και πνευματικές πεποιθήσεις του καθένα».

Αναφερόμενος στα τρομοκρατικά περιστατικά, όπως στο Charlie Hebdo ή στον αποκεφαλισμό του καθηγητή, ο Μακρόν απορρίπτει κατηγορηματικά το ενδεχόμενο να αλλάξουν οι γαλλικοί νόμοι «γιατί προκαλούν σοκ κάπου αλλού». Αυτή η πάλη για τις ελευθερίες θα είναι η πάλη της γενιάς μας, λέει ο σε λίγες εβδομάδες 43χρονος Εμανουέλ Μακρόν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News