Είναι τρομακτικό, αλλά όσα κέρδισε η ανθρωπότητα την περίοδο του Διαφωτισμού βγαίνοντας από δέκα αιώνων σκοταδισμό και δεισιδαιμονία, μοιάζει να τα χάνει σήμερα, την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και της επέμβασης στο DNA. Σαν να κάναμε έναν κύκλο και να ξαναβρεθήκαμε ξαφνικά στην πιο μαύρη περίοδο του Μεσαίωνα, τότε που σκότωναν τις γάτες ως μετενσαρκώσεις του σατανά και ξερίζωναν με τανάλια την γλώσσα όποιου αμφισβητούσε ότι η γη είναι επίπεδη. Ο ορθός λόγος υποχωρεί σε όλα τα μέτωπα, η συνωμοσιολογία, ο απλουστευτικός εμπειρισμός, ο πολιτικός λαϊκισμός και η κάθε είδους εσχατολογία παίρνουν την εκδίκηση τους. Ζούμε τα «ύστερα του κόσμου» που έλεγαν οι γιαγιάδες μας, αλλά από την ανάποδη. Τα «νέα ύστερα του κόσμου».

Ο σημερινός κόσμος των social media και η χύδην συζήτηση των υποσυνόλων του όχλου, προαναγγέλλουν την ήττα του ορθολογισμού. Το ίδιο και τα πολιτικά αποτελέσματα μεγάλων δημοκρατιών που δίνουν τον τόνο σε όλο τον πλανήτη. Η πανδημία που ήρθε κι έκατσε σαν κερασάκι στην τούρτα αυτής της ήδη υπαρκτής τάσης, μετέτρεψε μέσα σε ελάχιστους μήνες τον παγκόσμιο δημόσιο διάλογο σε αρένα εξωφρενισμού και αντι-λογικής. Η πλανητική συζήτηση περί του κορονοϊού, περί της εμφάνισης και της αντιμετώπισής του, κάνει την παγκόσμια κοινή γνώμη να μοιάζει με καζάνι μάγισσας. Κοχλάζει ανεξέλεγκτο και κανένας δεν ξέρει τι τέρατα θα ξεπροβάλουν από τους αφρούς του.

Κάποιοι μας καθησυχάζουν. Λένε ότι η κοινωνία των δεδηλωμένων ανορθολογιστών και συνωμοσιολόγων των social media ή των καφενείων, δεν ξεπερνά παγίως το 10% του πληθυσμού. Οπότε κακώς τους δίνουμε σημασία και αδίκως τρομάζουμε με τον θόρυβο που κάνουν. Αξιολογώ το επιχείρημα αυτό, πλην και το Κολοσσαίο μόνο 100.000 θεατές έπαιρνε μέσα σε 1,5 εκατομμύριο Ρωμαίους, όμως το Κολοσσαίο ήταν τελικά η Ρώμη. Δεν ξέρω αν το fb και το twitter είναι ο 21ος αιώνας, δεν θα το απέκλεια πάντως ελαφρά τη καρδία. Ούτε ο φόβος ότι τρίζει όλο το οικοδόμημα του ορθολογισμού είναι αβάσιμος ή υπερβολικός.

Όποιος αμφισβητεί την ύπαρξη του κορονοϊού κι ας του αποδεικνύουν οι γιατροί την ύπαρξη του, όποιος γελά με τις οπτικές αποδείξεις των εντατικών μονάδων ή των πτωμάτων κι ας τα βλέπει με τα μάτια του, όποιος πιστεύει ότι ο ιός μεταδίδεται από τα δίκτυα 5G κι ας του λένε οι μηχανικοί ότι αυτό είναι αδύνατο, όποιος πιστεύει ότι το μελλοντικό εμβόλιο είναι τσιπαρισμένο κι ας του λένε οι βιολόγοι ότι λέει ανοησίες, τότε ο άνθρωπος αυτός δεν τα βάζει με την κρατούσα ματιά επί της πανδημίας. Αμφισβητεί το σύνολο της επιστήμης και της ανθρώπινης γνώσης. Αμφισβητεί επίσης την μεθοδολογία που λέει ότι η γνώση έχει αφετηρία και μπούσουλα τη λογική σκέψη. Όταν το 10% του πληθυσμού όμως λειτουργεί κατ’ αυτό τον τρόπο και όταν αυτό το 10% κυριαρχεί στα μέσα διάχυσης της πληροφορίας, τότε η απειλή κατά του ίδιου του ορθολογισμού είναι εμφανής.

Θα μου πείτε ότι ο κόσμος μας θα συνεχίσει να προχωρά με βάση τα επιτεύγματα της επιστήμης και πατώντας στην δύναμη της λογικής. Πώς αλλιώς μπορεί να γίνει; Δεν θα οργανωθεί η παγκόσμια παραγωγή ανάλογα με τις δοξασίες των ονειροπαρμένων, δεν θα φρενάρει την τεχνολογική εξέλιξη μια μειοψηφία ψεκασμένων, ούτε θα μετασχηματιστεί ο κόσμος στα καλούπια των θεόπληκτων και των πολλαπλώς σαλταρισμένων. Τα γνωρίζω αυτά, πλην δεν ανησυχώ για μια ολοκληρωτική και μακροχρόνια επιστροφή μας σε κάποιον μεσαίωνα. Θα ήταν ανόητο και ανιστόρητο εκ μέρους μου.

Φοβάμαι όμως αυτά τα απρόσμενα σκαμπανεβάσματα της Ιστορίας, που πότε-πότε καταφθάνουν βίαια μέσα από έναν διαβολικό συνδυασμό συγκυριών, λαθών και παραλείψεων, δίνοντας μια πατωτή στον ορθολογισμό και στέλνοντας τον για ένα διάστημα στους βυθούς. Και το φοβάμαι, διότι μέχρι ο ορθός λόγος και η λογική καταφέρουν να συνέλθουν, να ξαναβγούν στην επιφάνεια και να πάρουν ανάσα, μια ή και δυο γενιές ανθρώπων πάνε στράφι. Δείτε τη Γερμανία του Αδόλφου, τη Σοβιετία του Ιωσήφ, τη σημερινή Αμερική του Ντόναλντ και θα αντιληφθείτε τι εννοώ. Για να μην πάω σε μικρότερα παραδείγματα χωρών, καληώρα σαν την Ελλαδίτσα, που δίχως λόγο χόρεψαν κάποια στιγμή πεντοζάλη στην άκρη του γκρεμού.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News